Πόπλιος Κουινκτίλιος Βάρος

Ο Πόπλιος Κουνκτίλιος Βάρος, λατιν.: Publius Quinctilius Varus, (Κρεμόνα, 46 π.Χ. - Τευτοβούργιος δρυμός, 9 μ.Χ.) ήταν Ρωμαίος στρατηγός και πολιτικός υπό τον πρώτο Ρωμαίο Αυτοκράτορα Αύγουστο. Ο Βάρος έμεινε γνωστός, από το ότι έχασε τρεις ρωμαϊκές λεγεώνες, όταν έπεσε σε ενέδρα από γερμανικές φυλές με επικεφαλής τους τον Αρμίνιο στη μάχη του Τευτοβούργιου δρυμού, οπότε αυτοκτόνησε.

Πόπλιος Κουινκτίλιος Βάρος
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα
Publius Quinctilius Varus (Λατινικά)
Γέννηση46 π.Χ. (περίπου)[1][2]
Κρεμόνα
Θάνατος9[1][2]
Teutoburg Forest
Αιτία θανάτουαπώλεια αίματος
Συνθήκες θανάτουαυτοκτονία
Χώρα πολιτογράφησηςΑρχαία Ρώμη
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςλατινική γλώσσα[3]
Πληροφορίες ασχολίας
ΙδιότηταΡωμαίος πολιτικός
Ρωμαίος στρατιωτικός
πολιτικός
Οικογένεια
ΣύζυγοςΒιψανία (σύζυγος του Βάρου)
Κλαυδία Πούλχρα (έως 9)[4][5]
ΤέκναΠόπλιος Κουινκτίλιος Βάρος ο Νεότερος
Sextus Nonius Quinctilianus
ΓονείςSextus Quinctilius Varus[6][7] και Claudia Marcella
ΑδέλφιαQuinctilla Varulla[6][8]
Quinctilla Varilla[6][9]
Quinctilla Vara[6][10]
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Βαθμός/στρατόςΔουξ/Ρωμαϊκός στρατός
Πόλεμοι/μάχεςΜάχη του Τευτοβούργιου δρυμού
Αξιώματα και βραβεύσεις
ΑξίωμαΡωμαίος συγκλητικός
Ρωμαίος έπαρχος
Ύπατος στην αρχαία Ρώμη
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Ιστορικό και πρώιμη καριέρα Επεξεργασία

Αν και ήταν πατρίκιος από τη γέννησή του, η οικογένειά του, οι Quinctilii Vari, ήταν από καιρό φτωχή και ασήμαντη. Ο Ρόναλντ Σάυμ σημειώνει, ότι «ο μοναδικός και τελευταίος ύπατος αυτής της οικογένειας», ο Σέξτος Κουινκτίλιος, «ήταν δύο χρόνια προγενέστερος των Δέκα Ανδρών» (δηλαδή το 453 π.Χ.). [11] Ο πατέρας του Σέξτος Κουινκτίλιος Βάρος ήταν συγκλητικός, που είχε υπηρετήσει ως quaestor το 49 π.Χ. [11] Αυτός ο Σέξτος ευθυγραμμίστηκε με τη Συγκλητική Μερίδα στον εμφύλιο πόλεμο ενάντια στον Γάιο Ιούλιο Καίσαρα. [12] Αν και ο Σέξτος επέζησε της ήττας, είναι άγνωστο εάν συμμετείχε στη δολοφονία του Γ. Ιούλιου Καίσαρα. Ο Σέξτος αυτοκτόνησε μετά τη μάχη των Φιλίππων το 42 π.Χ. [13] Η μητέρα του Βάρου είναι άγνωστη. Ο Σάυμ σημειώνει, ότι «κανένας συγγενής σε καμία πλευρά της οικογένειας δεν μπορεί να ανακαλυφθεί ή να υποτεθεί». [11]

Ο Βάρος είχε τρεις αδελφές, όλες τις ονομαζόμενες Κουινκτίλια. Πιθανότατα ήταν όλες μικρότερες, με βάση το πότε άρχισαν να κάνουν παιδιά, οπότε φαίνεται πιθανό να γεννήθηκε τουλάχιστον τέσσερα χρόνια πριν από την αυτοκτονία τού πατέρα του. Το γεγονός ότι έκαναν ευνοϊκούς γάμους δείχνει, ότι κάποιος συμμετείχε στην ανατροφή τους. Μία αδελφή παντρεύτηκε τον Πόπλιο Κορνήλιο Δολεβέλλα, ύπατο του 35 π.Χ. Μία άλλη παντρεύτηκε τον Σέξτο Απούλειο, ύπατο του 29 π.Χ. και η τρίτη παντρεύτηκε τον Λεύκιο Νόνιο Ασπρένα, γιο του υπάτου του 36 π.Χ. [14]

Παρά τις πολιτικές δεσμεύσεις του πατέρα του Βάρου, έγινε υποστηρικτής του κληρονόμου του Ιουλίου Καίσαρα, Οκταβιανού. Όταν ο Μάρκος Βιψάνιος Αγρίππας απεβίωσε στις αρχές του 12 π.Χ., ο Βάρος εκφώνησε το επικήδειο εγκώμιό εκείνου μαζί με τον μελλοντικό αυτοκράτορα Τιβέριο. [15] [16] Η πολιτική του καριέρα ενισχύθηκε και κατέκτησε την υπατεία το 13 π.Χ., όταν εξελέγη συνάδελφος του Τιβέριου, θετού γιου και τελικά διαδόχου του Αυγούστου. [17]

Οικογένεια Επεξεργασία

Ο Βάρος νυμφεύτηκε τη Βιψανία, κόρη του Αγρίππα, σε άγνωστη ημερομηνία πριν από το 13 π.Χ. [18] Ο Βάρος έγινε προσωπικός φίλος του Μάρκου Αγρίππα και του Τιβέριου. Ο ιστορικός Ιώσηπος λέει (σε ένα τμήμα των Αρχαιοτήτων του, των οποίων η χειρόγραφη παράδοση -όπως πίστευε ο Βάλθερ Τζον- είναι αλλοιωμένη) [19] ότι ο γιος του Βάρου, ονόματι επίσης «Πόπλιος Κουνκτίλιος Βάρος», υπηρετούσε κάτω από αυτόν κατά τη διοίκησή του στη Συρία. [20] Αν αληθεύει, αυτός ο γιος θα έπρεπε να είναι γιος από προηγούμενο γάμο και όχι ο γιος της τελευταίας του συζύγου, Κλαυδίας Πούχρας. [21] Είναι πιθανό ότι να ήταν αντ' αυτού ένας μεγαλύτερος γιος, ο Σέξτος Νόνιος Κουινκτιλιανός, ο οποίος θα μπορούσε να είχε υιοθετηθεί από τον σύζυγο της αδελφής του μετά το τέλος του Βάρου και της Βιψανίας. Αυτό θα εξηγούσε, γιατί ένας γιος του Λέυκιου Νόνιου Ασπρένα ονομαζόταν Κουινκτιλιανός, όνομα που προερχόταν από υιοθεσία. [22]

Η Βιψανία εξαφανίζεται από την ιστορία· άγνωστο αν απεβίωσε ή χώρισε. Στη συνέχεια ο Βάρος νυμφεύτηκε την Κλαυδία Πούλχρα. [23] Ήταν κόρη της Κλαυδίας Μαρκέλλας της Νεότερης και του Ρωμαίου υπάτου του 12 π.Χ. Mάρκου Βαλέριου Μεσσάλα Αππιανού. [24] Η εκ μητρός γιαγιά της ήταν η Οκταβία η Νεότερη, αδελφή του Αυγούστου. Ως εκ τούτου η Βιψανία ήταν μικραανιψιά του Αυγούστου. [25] Ο γάμος του με την Πούλχρα δείχνει, ότι ο Βάρος εξακολουθούσε να απολαμβάνει την πολιτική εύνοια. Η Πούλχρα γέννησε στον Βάρο έναν γιο, που ονομάζεται επίσης Πόπλιος Κουνκτίλιος Βάρος. [23] Μέσω του γιου τους, μπορεί να είχαν και άλλους απογόνους.

Πολιτική σταδιοδρομία Επεξεργασία

 
Ως Lugdunum I (RIC 230), με επισήμανση "VAR[US]".

Το 8–7 π.Χ., ο Βάρος κυβερνούσε την επαρχία της Αφρικής. [26] Αργότερα πήγε να κυβερνήσει τη Συρία από το 7/6 π.Χ. έως το 4 π.Χ. με τέσσερις λεγεώνες υπό τις διαταγές του, όπου έγινε γνωστός για τη σκληρή του κυριαρχία και τους υψηλούς φόρους. Ο Εβραίος ιστορικός Ιώσηπος αναφέρει την ταχεία δράση του Βάρου εναντίον μιας μεσσιανικής εξέγερσης στην Ιουδαία, μετά το τέλος του Ρωμαίου βασιλιά-πελάτη Ηρώδη του Μεγάλου το 4 π.Χ. Αφού κατέλαβε την Ιερουσαλήμ, σταύρωσε 2.000 Εβραίους επαναστάτες και έτσι ίσως ήταν ένα από τα κύρια αντικείμενα του λαϊκού αντιρωμαϊκού συναισθήματος στην Ιουδαία (ο Ιώσηππος, ο οποίος κατέβαλε κάθε προσπάθεια να συμφιλιώσει τον εβραϊκό λαό με τη ρωμαϊκή κυριαρχία, θεώρησε απαραίτητο να επισημάνει, πώς αυτή η σφαγή ήταν επιεικής). Πράγματι, ακριβώς αυτή τη στιγμή οι Εβραίοι, σχεδόν μαζικά, άρχισαν ένα πλήρες μποϊκοτάζ της ρωμαϊκής κεραμικής (Red Slip Ware). [27] Έτσι, το αρχαιολογικό αρχείο φαίνεται να επαληθεύει τη μαζική λαϊκή διαμαρτυρία κατά της Ρώμης λόγω της σκληρότητας του Βάρου.

Μετά τη σφαγή στην Ιουδαία, ο Βάρος επέστρεψε στην Αντιόχεια. [28] [29] Μεταξύ 10 π.Χ. και 6 μ.Χ. ο Τιβέριος, ο αδελφός του Ν. Κ. Δρούσος, ο Λεύκιος Δομίτιος Αηνόβαρβος και ο Ι. Κ. Γερμανικός διεξήγαγαν μεγάλες εκστρατείες στη Γερμανία, την περιοχή βόρεια του Άνω Δούναβη και ανατολικά του Ρήνου, σε μια προσπάθεια να επιτύχουν μια περαιτέρω μεγάλη επέκταση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. μαζί με συντόμευση της γραμμής των συνόρων της. Υπέταξαν αρκετές γερμανικές φυλές, όπως τους Χερούσκους. Το 6 μ.Χ. ο Τιβέριος κήρυξε τη Γερμανία ειρηνευμένη και ο Βάρος διορίστηκε να κυβερνήσει τη Γερμανία. Ο Τιβέριος, ο οποίος αργότερα θα κυβερνούσε ως Αυτοκράτορας, εγκατέλειψε την περιοχή για να καταστείλει τη Μεγάλη Ιλλυρική Επανάσταση.

Ο Αύγουστος έκανε τον Π. Κ. Βάρο τον πρώτο «επίσημα διορισμένο» κυβερνήτη της νεοσύστατης ρωμαϊκής επαρχίας της Γερμανίας το 7 μ.Χ.

Μάχη του Τευτοβούργιου δρυμού και το τέλος Επεξεργασία

Τον Σεπτέμβριο του 9 μ.Χ., ο Βάρος ετοιμαζόταν να εγκαταλείψει το θερινό του αρχηγείο στη Βετέρα (σήμερα Xanten) και να βαδίσει τρεις λεγεώνες –τη XVII, τη ΧVΙΙΙ και τη IX– μαζί του στο Moguntiacum (σημερινό Mainz), όταν ήρθαν τα νέα από τον Γερμανό πρίγκιπα Αρμίνιο (Ρωμαίο πολίτη και αρχηγό βοηθητικής μονάδας ιππικού) μιας αυξανόμενης εξέγερσης στην περιοχή του Ρήνου στα δυτικά. Αγνοώντας μια προειδοποίηση από τον Σεγέστη να μην εμπιστευτεί τον Αρμίνιο, ο Βάρος παρέταξε τις δυνάμεις του πίσω από το προβάδισμα του τελευταίου.

 
Λιθογραφία που δείχνει τον Βάρο να αυτοκτονεί κατά τη διάρκεια της μάχης του Τευτοβούργιου δρυμού.

Όχι μόνο η εμπιστοσύνη του Βάρου στον Αρμίνιο ήταν μια τρομερά λανθασμένη εκτίμηση, αλλά ο Βάρος την ενίσχυσε τοποθετώντας τις λεγεώνες του σε μια θέση, όπου οι μαχητικές τους δυνάμεις θα ελαχιστοποιούνταν και αυτές των ανδρών της γερμανικής φυλής θα μεγιστοποιούνταν, επειδή δεν περίμενε ενέδρα και ότι ήταν ένας πολύ μικρός κόπος να εκφοβίσει τους επαναστάτες. Ο Aρμίνιος και η φυλή των Χερούσκων μαζί με άλλους συμμάχους είχαν στήσει επιδέξια ενέδρα και στη μάχη του Τευτοβούργιου δάσους τον Σεπτέμβριο στο Kalkriese (ανατολικά του σύγχρονου Osnabrück). Οι Ρωμαίοι βάδισαν ακριβώς μέσα σε αυτό.

Το βαρύ δασωμένο, βαλτώδες έδαφος έκανε τους ελιγμούς του πεζικού των λεγεώνων αδύνατο να εκτελεστούν και επέτρεψε στους Γερμανούς να νικήσουν τις λεγεώνες τελείως. Την τρίτη ημέρα των μαχών, οι Γερμανοί κατέκλυσαν τους Ρωμαίους στο λόφο Kalkriese, βόρεια του Osnabrück. Οι μαρτυρίες για την ήττα είναι σπάνιες, λόγω του συνόλου της ήττας, αλλά ο Βέλλειος Πατέρκουλος μαρτυρεί, ότι κάποιοι Ρωμαίοι ιππείς εγκατέλειψαν το πεζικό και κατέφυγαν προς τον Ρήνο, αλλά αναχαιτίστηκαν από τους Γερμανούς της φυλής και σκοτώθηκαν. [30] Ο ίδιος ο Βάρος, όταν είδε ότι κάθε ελπίδα να έχει χαθεί, αυτοκτόνησε πέφτοντας στο σπαθί του. [31] [32] Ο Αρμίνιος έκοψε το κεφάλι του και το έστειλε στη Βοημία ως δώρο στον βασιλιά Mάρμποντ των Mαρκομάννων, τον άλλο σημαντικότερο Γερμανό ηγέτη, τον οποίο ο Aρμίνιος ήθελε να πείσει σε συμμαχία, αλλά ο Mάρμποντ αρνήθηκε την προσφορά και έστειλε το κεφάλι στη Ρώμη για ταφή.

Μερικοί αιχμάλωτοι Ρωμαίοι εγκλωβίστηκαν και κάηκαν ζωντανοί. Άλλοι υποδουλώθηκαν ή εξαγοράστηκαν. Ο Τάκιτος και ο Φλόρος αναφέρουν, ότι οι νικηφόρες γερμανικές φυλές βασάνισαν και θυσίασαν αιχμάλωτους αξιωματικούς στους θεούς τους σε βωμούς, που μπορούσαν να δουν ακόμη χρόνια αργότερα. [33] Οι Ρωμαίοι ανέκτησαν αργότερα τους αετούς των χαμένων λεγεώνων, έναν το 15 μ.Χ., έναν το 16 μ.Χ. και έναν το 42 μ.Χ. [34]

Συνέπεια Επεξεργασία

Λόγω της ντροπής και της κακής τύχης, που πιστεύεται ότι δημιουργήθηκε από τη ρωμαϊκή ήττα, οι λεγεώνες XVII, XVIII και XIX δεν εμφανίστηκαν ποτέ ξανά στη σειρά μάχης του Ρωμαϊκού Στρατού. Η απώλεια στο Τευτοβούργιο δάσος έγινε έντονα αισθητή από τον Aύγουστο στα υπόλοιπα χρόνια του. Σύμφωνα με τον βιογράφο Σουητόνιο, στο άκουσμα της είδησης, ο Αύγουστος έσκισε τα ρούχα του, αρνιόταν να κόψει τα μαλλιά του για μήνες και, για χρόνια μετά, ακούγονταν, κατά καιρούς, να γκρινιάζει: «Κουινκτίλιε Βάρε δώσε μου πίσω τις λεγεώνες μου!». (Quintili Vare, legiones redde!). Οι Ρωμαίοι ιστορικοί ανέφεραν τη μάχη ως clades Variana ("καταστροφή του Βάρου"). [35]

Ο Γκίμπον περιγράφει την αντίδραση του Aυγούστου στην ήττα, ως μία από τις λίγες φορές που ο συνήθως στωικός ηγεμόνας έχασε την ψυχραιμία του. Η πολιτική κληρονομιά του Βάρου στη Ρώμη καταστράφηκε και η κυβέρνηση τον κατηγόρησε για την ήττα. [36] Οι πιθανότητες του γιου του (του Π. Κ. Βάρου του Νεότερου) για πολιτική σταδιοδρομία καταστράφηκαν. Ο ίδιος ο Τιβέριος δέχθηκε αυστηρή κριτική, επειδή συνέστησε τον Βάρο ως κυβερνήτη της Γερμανίας. Ο Τιβέριος, σύμφωνα με τον Γάιο Στερν, αναγκάστηκε να θυσιάσει τον φίλο του και πρώην κουνιάδο του, για να σώσει τη σταδιοδρομία του. [37] Επιπλέον, ο ίδιος ο Βέρος ήταν μια από τις φιγούρες στον Βωμό της Ειρήνης (Ara Pacis), αλλά η φιγούρα έχει χαθεί σήμερα.

Ο Στερν πρότεινε, ότι οι απλοί πολίτες βανδάλισαν τον Βωμό της Ειρήνης, κατασρέφοντας την ανάγλυφη μορφή του Βάρου με θυμό για τα χαμένα αγαπημένα τους πρόσωπα, αφήνοντας το καθεστώς, το οποίο είχε κατηγορήσει τον Βάρο, αβέβαιοι ως προς το αν θα διορθώσει ή όχι τη ζημιά. [37] Περίπου 40 χρόνια μετά το τέλος του Βάρου, ένας στρατηγός υπό τον Κλαύδιο, ο Πομπόνιος Σεκούνδος, επιτέθηκε στη Γερμανία και κατά τύχη έσωσε μερικούς αιχμαλώτους από τον στρατό του Βάρου. Ο Κλαύδιος τους καλωσόρισε στο σπίτι μετά από τόσα χρόνια, και οι θλιβερές ιστορίες τους προκάλεσαν πολύ οίκτο. [38]

Πολιτιστικές απεικονίσεις Επεξεργασία

 
Der gescheiterte Varus (ο αποβληθείς Varus), Haltern am See, Γερμανία.
  • Εγώ, ο Κλαύδιος (1934) του Ρόμπερτ Γκρέιβς, μια μυθιστορηματική αναπαράσταση της βασιλείας των τεσσάρων πρώτων Αυτοκρατόρων. Ο Βάρος δεν εμφανίζεται στην πραγματικότητα στο μυθιστόρημα, αλλά η ήττα του από τους Γερμανούς είναι ένα σημαντικό γεγονός.
  • Tο σιδερένιο χέρι του Άρη (1994) του Λίντσεϋ Ντέιβις Το τέταρτο βιβλίο της σειράς μυστηρίου που διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Βεσπασιανού. Ένα μέρος του μυθιστορήματος εκτυλίσσεται στον Τευτοβούργιο δρυμό.
  • Δώστε μου πίσω τις λεγεώνες μου! (2009) από τον Χάρρυ Τάρτλεντοβ, το οποίο περιγράφει λεπτομερώς τα γεγονότα που οδήγησαν στη μάχη, συμπεριλαμβανομένων πολλών βασικών πληροφοριών για τον ίδιο τον Βάρος.
  • Αθάνατοι Μισθοφόροι (2014) του Μπ. Β. Λάρσον, μια σειρά που διαδραματίζεται το 2099, στην οποία ο κύριος χαρακτήρας μάχεται με τη λεγεώνα των μισθοφόρων της Γης "Βάρος". Μεγάλο μέρος του πολιτισμού και της δομής της λεγεώνας προέρχεται από τη ρωμαϊκή ιστορία και τη ζωή του στρατηγού Βάρου.
  • Λασπομαχία, Schlammschlacht (2015) του Χάιλουντγκ, κομμάτι τέσσερα από το πρώτο τους άλμπουμ Ofnir (ουλικά: Φοβάται). Το ποίημα περιγράφει τη μάχη του Tευτοβούργιου δάσους από την άποψη των Χερούσκων.
  • Τον Βάρο υποδύεται ο Γκαετάνο Αρόνικα στη σειρά Βάρβαροι του Netflix.

Βιβλιογραφικές αναφορές Επεξεργασία

  1. 1,0 1,1 1,2 (Γερμανικά) Εγκυκλοπαίδεια Μπρόκχαους. varus-publius. Ανακτήθηκε στις 22  Δεκεμβρίου 2020.
  2. 2,0 2,1 2,2 PACTOLS. pcrtXxWQqsww1f. Ανακτήθηκε στις 22  Δεκεμβρίου 2020.
  3. «Identifiants et Référentiels». (Γαλλικά) IdRef. Agence bibliographique de l'enseignement supérieur. Ανακτήθηκε στις 5  Μαρτίου 2020.
  4. «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 4330. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  5. «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 4331. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 4330. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  7. 7,0 7,1 «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 2542. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  8. «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 4357. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  9. «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 4733. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  10. «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 4334. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  11. 11,0 11,1 11,2 Syme, The Augustan Aristocracy (Oxford: Clarendon Press, 1986), p. 313
  12. Caesar Commentarii de Bello Civili 1.23, 2.28.1
  13. Velleius Paterculus, 2.71.2.
  14. Syme, Augustan Aristocracy, pp. 315-318
  15. Syme, Augustan Aristocracy, p. 146
  16. Murdoch, Adrian (2009). Rome's Greatest Defeat: Massacre in the Teutoburg Forest. The History Press. ISBN 978-0750940160. 
  17. Alison E. Cooley, The Cambridge Manual of Latin Epigraphy (Cambridge: University Press, 2012), p. 457
  18. Abdale, Four days in September: The Battle of Teutoburg, p.65; Severy, Augustus and the Family at the Birth of the Roman Empire, pp. 64-5 follow Sir Ronald Syme that Varus married three times and his first wife is unknown. Likewise, the mother of Vipsania is also uncertain. Some think her Claudia Marcella Major, e.g. Severy, Augustus and the Family at the Birth of the Roman Empire, p.p.64-5. Others think Agrippa's first wife, Caecilia Attica, Reinhold, Marcus Agrippa (1933); Gaius Stern, Women, Children, and Senators on the Ara Pacis Augustae (Berk. diss. 2006). If the former (pace Syme, Severy, Abdale), she was both daughter of Agrippa and a great-niece to Augustus.
  19. John, Walther. "Zu den Familienhältnissen des P. Quinctilius Varus", Hermes 86.2 (1958), pp. 251–255.
  20. Joseph. AJ 17.288.
  21. See a full account of the debate in Crosby, Daniel J. (2016). «The Case for Another Son of P. Quinctilius Varus: a re-examination of the textual and scholarly traditions around Joseph. BJ 2.68 and AJ 17.288». Journal of Ancient History 4 (1): 113–129. doi:10.1515/jah-2015-0017. http://repository.brynmawr.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1002&context=gsas_pubs. 
  22. Levick, p. 36
  23. 23,0 23,1 Tacitus, Annales 4.66.1.
  24. Lightman, A to Z of Ancient Greek and Roman Women, p. 205
  25. Abdale, Four days in September: The Battle of Teutoburg, p. 65
  26. Ronald Syme, The Augustan Aristocracy (1986), 320.
  27. 66 A.D. – The Last Revolt (DVD). History Channel.
  28. Josephus, Ant. 17.299
  29. «Varus, Quintilius». Jewish Encyclopedia. 1906. http://www.jewishencyclopedia.com/articles/14647-varus-quintilius. Ανακτήθηκε στις 16 October 2019. 
  30. Velleius Paterculus, 2.118ff
  31. Bordewich, Fergus M. (Σεπτεμβρίου 2006). «The Ambush That Changed History». Smithsonian Magazine (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 26 Αυγούστου 2021. 
  32. Velleius Paterculus, 2.119.3; Florus 2.30.38; Dio 56.21
  33. Tacitus Annales, 1.61; Florus 2.30.37-39
  34. Tacitus Annales, 1.60.4, 2.25.2; Dio 60.8.7
  35. Seager, Tiberius, p.173
  36. Suet. Tib.18.1; see also the Vell. Pat. 2.117. Both historians preserve "the official version"
  37. 37,0 37,1 Gaius Stern, "Varus’ Legacy After Teutoburger Wald: Roman POWs, Tiberius, and the Ara Pacis," CAMWS 2009, Minneapolis, MN.
  38. Tac. Ann. 12.27.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία