Συντεταγμένες: 47°43′1″N 1°22′34″W / 47.71694°N 1.37611°W / 47.71694; -1.37611

Το Σατωμπριάν (Châteaubriant ) είναι κοινότητα της Δυτικής Γαλλίας, η οποία βρίσκεται στον νομό της Λουάρ-Ατλαντίκ (Περιοχή των Χωρών του Λίγηρα). Ως υπονομαρχία, αποτελεί πρωτεύουσα του Διαμερίσματος του Σατωμπριάν, και έδρα της Κοινότητας των Κοινοτήτων του Καστελμπριανταί.

Σατωμπριάν

Έμβλημα
ΧώραΓαλλία
Διοικητική υπαγωγήΛουάρ-Ατλαντίκ, διαμέρισμα του Σατωμπριάν-Ανσενί και arrondissement of Châteaubriant
Ταχυδρομικός κώδικας44110[1]
Κωδικός Κοινότητας44036[2]
Πληθυσμός12.189 (1  Ιανουαρίου 2021)[3]
Έκταση33,62 km²[4]
Ζώνη ώραςUTC+01:00 (επίσημη ώρα)
UTC+02:00 (θερινή ώρα)
Τοποθεσία στο χάρτη
Τοποθεσία στο χάρτη
Σατωμπριάν
47°43′1″N 1°22′34″W
Ιστότοποςhttp://www.mairie-chateaubriant.fr[5]
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Αποτελεί τμήμα της ιστορικής Βρετάνης και της Χώρας της Λα Με.

Περικυκλωμένο από έντονο φυσικό περιβάλλον, αναπτύχθηκε περιμετρικά του κάστρου του, το οποίο υπήρξε θέατρο συγκρούσεων σχετικών με την διαμάχη μεταξύ Βρετάνης και Γαλλίας. Η οικονομία του βασίστηκε για καιρό στην αγροτική καλλιέργεια και την κτηνοτροφία, με τον εμπορικό του ρόλο να συμβολίζεται από την, σχεδόν, χιλιετή εμποροπανήγυρη του Μπερέ. Η μεταλλουργική βιομηχανία η οποία αναπτύχθηκε στη διάρκεια του 19ου αιώνα, ακολουθήθηκε στα τέλη του επόμενου αιώνα από την πλαστουργία.

Οι κάτοικοί του ονομάζονται Καστελμπριανταίζ και Καστελμπριανταί.

Γεωγραφία Επεξεργασία

Θέση Επεξεργασία

 
Θέση της κοινότητας του Σατωμπριάν εντός του νομού της Λουάρ-Ατλαντίκ

Το Σατωμπριάν βρίσκεται στα βόρεια του νομού της Λουάρ-Ατλαντίκ σε απόσταση 55 χλμ. στα νότια της Ρεν, 70 χλμ. στα βορειοανατολικά της Ναντ, 50 χλμ. στα βόρεια του Ανσενί και 73 χλμ. στα βορειοδυτικά της Ανζέ.

Οι γειτονεύουσες κοινότητες με το Σατωμπριάν είναι (με φορά αντίθετη αυτής των δεικτών του ρολογιού) το Ρουζέ στα βορειοδυτικά, το Σαιντ-Ωμπέν-ντε-Σατώ, το Λουιφέρ, το Ερμπραί και το Σουντάν.

Σύμφωνα με την κατάταξη που δημοσιεύει η INSEE, το Σατωμπριάν είναι μια αστική κοινότητα, η μοναδική τέτοια κοινότητα εντός του αστικής ενότητάς της. Αποτελεί τον πόλο της αστικής ζώνης του Σατωμπριάν, που αποτελεί τμήμα της αστικής περιοχής της Ρεν (πρβ. Κατάλογος των κοινοτήτων της Λουάρ-Ατλαντίκ). Βρίσκεται γεωγραφικά στην καρδιά της Κοινότητας των Κοινοτήτων του Καστελμπριανταί στην οποία περιλαμβάνονται 19 κοινότητες.

Ανάγλυφο και υδρογραφία Επεξεργασία

Η πόλη χτίστηκε σε ένα λεκανοπέδιο το οποίο διασχίζει ο ποταμός Σερ, στον οποίο χύνονται ο Ρολάρ, ο Σουαζέλ και το ρυάκι του Πον Πιρώ (βορειοδυτικά όρια). Το υπόλοιπο του φυσικού τοπίου αποτελείται από λόφους που απαρτίζουν το υπόλοιπο του κεντρικού άξονα των μορφολογιών της Αρμορικανής Οροσειράς της Βρετάνης. Οι τριγύρω λόφοι φτάνουν μέχρι και τα 107 μέτρα ύψους. Στα βορειοδυτικά βρίσκονται ο λοφίσκος του Μπερέ, τα υψώματα του Κροκεφέρ, του Γκράν Ρεϊνιέ και του Ζαβαρντόν. Στα νοτιοανατολικά των εδαφών της κοινότητας ο λοφίσκος του Σαιν-Μισέλ και τα υψώματα των Μπριοταί λειτουργούν ως φυσικά σύνορα[6].

Τα ρυάκια και οι ποταμοί κυλούν ήρεμα, με μια κυματιστή κοίτη και την παρουσία βάλτων και ενός σταθμού άντλησης νερού. Ο βάλτος του Ντέιλ βρίσκεται στα βόρεια της πόλης, καθώς και αυτός του Σουαζέλ. Ο Σερ περνά από ένα υψόμετρο μεταξύ 59 και 51 μέτρων διασχίζοντας την κοινότητα.

Κλίμα Επεξεργασία

Το κλίμα είναι τύπου ωκεάνιου. Είναι χαρακτηριστικό των νομών της Δυτικής Γαλλίας οι οποίοι γειτονεύουν με τον Ατλαντικό. Οι βροχοπτώσεις είναι συχνές άλλα όχι έντονες. Οι θερμοκρασίες είναι ήπιες με μικρές μεταβολές. Η μέση ετήσια ανώτερη θερμοκρασία είναι της τάξεως των 16 °C, ενώ η μέση χαμηλότερη θερμοκρασία είναι μεταξύ 6 και 7 °C[7].

Ανθρωπογεωγραφία Επεξεργασία

Το περιβάλλον είναι κατά κύριο λόγο αγροτικό, πρόσφορο για την χορτονομή (χόρτα), καλλιέργεια σιτηρών (σιτάρι, κριθάρι, κόλζα, μπιζέλια) στο μεγαλύτερο βόρειο τμήμα της κοινότητας χάρη στην ποιότητα του εδάφους. Η πλειονότητα των αγροτικών αυτών επιχειρήσεων ειδικεύεται στην εκτροφή βοοειδών και την παραγωγή γαλακτοκομικών.

Ιστορία Επεξεργασία

Καταβολές Επεξεργασία

Η περιοχή γύρω του Σατωμπριάν παρουσιάζει στοιχεία που καταδεικνύουν παλαιά κατοίκηση της ευρύτερης περιοχής. Παρά την δράση του Αββά Κοττέ, γνωστού και ως « μέγαλου καταστροφέα των μενίρ », ο οποίος έχτισε το θρησκευτικό μνημείο (Calvaire-Γολγοθά) του Λουιφέρ χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη αρκετούς από αυτούς τους μονόλιθους, παραμένουν μέχρι και σήμερα ορισμένα μενίρ στα περίχωρα του Σατωμπριάν[8]. Κάποια απ' αυτά βρίσκονται στο Ρουζέ, στο χωριό της Λα Ουσσαί, στον δρόμο από την Σιον-λε-Μιν προς το Τρεφιέ, στο Λυζανζέ και το Σαιντ-Ωμπέν-ντε-Σατώ[9].

Τσεκούρια που χρονολογούνται από την Νεολιθική Εποχή επίσης ανακαλύφθηκαν, κυρίως στα εδάφη του Σατωμπριάν, στην Λα Μπορντερί, στα βόρεια του παλιού χώρου αγώνων του Μπερέ[9]. Το Μπερέ (σημερινή συνοικία του Σατωμπριάν) ήταν ένα χωριό γαλατικής καταβολής, το οποίο βρισκόταν πάνω από πλούσια κοιτάσματα σιδήρου, του οποίου η εκμετάλλευση άφησε ιδιαιτέρως παλιά σημάδια[10]. Οι λόφοι του Μπερέ φιλοξένησαν Γαλάτες, των οποίων, όμως, η προέλευση είναι άγνωστη : η περιοχή βρισκόταν στα σύνορα μεταξύ των πληθυσμών των Ανδεγαυών, των Ρεδόνων, των Βένετων και των Ναμνίτων[11].

Η ονομασία του Μπερέ πιστεύεται ότι προέρχεται από κελτική λέξη η οποία σήμαινε « ύψωμα », και που εκλατινίστηκε σε Bairacus, το οποίο έγινε Bereus κι έπειτα Béré[12]. Κατάλοιπα ρωμαϊκών κατασκευών ανακαλύφθηκαν το 1876 στον χώρο των εμποροπανηγύρεων. Οι ρωμαϊκές οδοί που συνέδεαν το Κοντέιουμ (Καντέ) και το Κοντεβίκνουμ [13] με την Κοντάτε [14] διασταυρώνονταν σε αυτή την περιοχή[15].

Πρότερος Μεσαίωνας Επεξεργασία

Κατά τον 6ο αιώνα η περιοχή γνώρισε την εισβολή των Βρετόνων, και την ένταξή της στο βρετονικό βασίλειο. Η φεουδαρχική Βρετάνη ήταν χωρισμένη σε tierns, φέουδα τα οποία ανήκαν σε μικρούς άρχοντες. Δεν υπάρχει καμία γραπτή πηγή που να αναφέρεται σε αυτούς της περιοχής του Μπερέ[16].

Στις αρχές του Μεσαίωνα, το χωριό αυτό γνώρισε σημαντική ανάπτυξη. Ένα διπλό ιερό ήταν αφιερωμένο στον Άγιο Πέτρο και τον Ιωάννη τον Βαπτιστή. Ένα νομισματικό εργαστήρι ανεγέρθηκε. Το Μπερέ ήταν κέντρο αγροκτηνοτροφικών δραστηριοτήτων, καθώς και μεταλλουργικών και εμπορικών[17].

Ύστερος Μεσαίωνας Επεξεργασία

Μετά το έτος 1000, με γαίες που της είχαν παραχωρηθεί από τον Γκωτιέ Β΄, επίσκοπο της Νάντης, η οικογένεια των Μπιέντ εγκαταστάθηκε στην περιοχή του διπλού ιερού. Επρόκειτο κυρίως για μια πολιτική πράξη, καθώς ο επίσκοπος έψαχνε την στήριξη των ευγενών στον πόλεμό του ενάντια στους Κόμητες της Ναντ και του Ανζού, οι οποίοι είχαν ταχθεί απέναντι στον Κόμη της Ρεν[17].

 
Ο μεσαιωνικός πύργος

Η ιστορία του Σατωμπριάν ξεκινά στις αρχές του 11ου αιώνα όταν οι Μπριέντ (σύμμαχοι των Κόμητων της Ρεν) ανήγειραν ένα φρούριο[18] σε ένα ύψωμα στην συμβολή του Σερ και του Ρολλάρ, το οποίο αποτελούσε τμήμα της Μαρκιονίας της Βρετάνης με το Βιτρέ, την Φουζέρ, το Ανσενί, το Κλισσόν, το Μασεκούλ, σύνορο το οποίο είχε αναλάβει την περιφρούρηση της Βρετάνης απέναντι στο Βασίλειο της Γαλλίας. Ίδρυσε αργότερα την Μονή του Σαιν-Σωβέρ (του Σωτήρος) στο Μπερέ[19], που αποτέλεσε και τον πυρήνα της πόλης, η οποία βρισκόταν, τότε, προς τα νοτιοανατολικά με την δημιουργία της ενορίας του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή κατά τον 11ο αιώνα και του μοναστηριού του Αγίου-Μιχαήλ κατά τον 13ο αιώνα. Η ενορία του Αγίου-Πέτρου είναι παλαιότερη, καθώς η δημιουργία της ανάγεται στον 10ο αιώνα. Η πόλη του Σατωμπριάν αναπτύχθηκε στην συνέχεια, κατά τον 12ο αιώνα, στη δυτική πλευρά του κάστρου[20].

 
Ο Πέτρος Α΄

Στις 3 Μαρτίου 1222, το Μπερέ αποτέλεσε το θέατρο μάχης στην οποία αντιμέτωποι ήρθαν ο Δούκας της Βρετάνης, Πέτρος Α΄ και επαναστατημένοι βαρόνοι, των οποίων ηγούνταν ο Αμωρί ντε Κραόν, ταξιάρχης του Ανζού[21]

Καθώς το κάστρο βρισκόταν σε στρατηγική θέση, η πόλη αποτέλεσε αντικείμενο μαχών και καταλήψεων. Η σημαντικότερη πολιορκία της ήταν, σίγουρα, αυτή της οποίας ηγούνταν ο Βασιλιάς της Γαλλίας, Λουδοβίκος Θ΄ το 1235[22]. Η ανασφάλεια οδήγησε τους άρχοντες στην ανέγερση τειχών, τα οποία χτίστηκαν μεταξύ 13ου και 15ου αιώνα[23].

Μεταξύ του 13ου και του 15ου αιώνα, η μεσαιωνική πόλη προστατευόταν από τείχος, το οποίο ήταν περικυκλωμένο από τάφρους, τις οποίες τροφοδοτούσαν στα βόρεια ο Σερ και στα νότια ο Ρολλάρ του οποίου η κύρια ροή περνούσε μέσα από την πόλη, στο ανατολικά της τμήμα. Τα τείχη είχαν πέντε πύλες: την « Πύλη του Αγίου Ιωάννη » στα βορειοδυτικά, την « Πύλη του Δαυλού » στα βορειοανατολικά, την « Κρυφή Πύλη » στα νότια, την « Νέα Πύλη » και την « Πύλη του Αγίου Μιχαήλ » στα νοτιοανατολικά. Δύο κύριοι άξονες διασταυρώνονταν : η Rue de Couéré και η Grande Rue[24].

Αρκετά προάστια περιστοίχιζαν το Σατωμπριάν. Στα βορειοδυτικά, αυτό του Κουερέ το συνέδεε με το Μπερέ, το οποίο αποτελούσε και τον αρχικό πυρήνα της πόλης. Στα νοτιοανατολικά, βρισκόταν αυτό της Μπαρ, ενώ στα νοτιοανατολικά βρισκόταν αυτό του Σαιν-Μισέλ. Τέλος, στα βορειοανατολικά, βρισκόταν το προάστιο της Τορς[25].

Η μεσαιωνική πόλη διασχιζόταν από την Rue de Couéré και την Grand-Rue, ενώ ήταν περικυκλωμένη από διάφορα προάστια. Η καρδιά της πόλης υποδηλωνόταν από μια ξύλινη αγορά[25], η οποία καταστράφηκε το 1865. Η οικογένεια Μπριάν, η οποία ίδρυσε το Σατωμπριάν και αργότερα το κατέστησε βαρωνία, εξαφανίστηκε κατά τον 14ο αιώνα. Αντικαταστάθηκε άμεσα από την οικογένεια των Ντινάν, την οποία διαδέχτηκε η οικογένεια των Λαβάλ[26].

Οι Γάλλοι, υπό τις διαταγές του Λουί Β΄ ντε λα Τρεμουάλ πολιόρκησαν το Σατωμπριάν από τις 15 Απριλίου του 1488. Το κάστρο του Σατωμπριάν, τότε, θα γκρεμιστεί[27] και ο Ζαν ντε Λαβάλ κρατήθηκε ως όμηρος. Αυτή ήταν και η απαρχή μιας στρατιωτικής εκστρατείας που θα δει, σταδιακά, την πτώση οχυρών θέσεων της Βρετάνης όπως τα Ανσενί, Κλισσόν, Ρεντόν ή το Γκενγκάν, και η οποία θα ολοκληρωθεί με την ήττα των Βρετόνων στο Σαιντ-Ωμπέν-ντυ-Κορμιέ (για περισσότερες πληροφορίες δείτε το λήμμα Πολιορκία του Σατωμπριάν).

Αναγέννηση Επεξεργασία

Ο 16ος αιώνας σημαδεύτηκε από την δράση του Ζαν ντε Λαβάλ, κυβερνήτη της Βρετάνης από το 1531 ως το 1542, ο οποίος ξεκίνησε την κατασκευή της αναγεννησιακής πτέρυγας του κάστρου για την σύζυγό του, Φρανσουάζ ντε Φουά[28]. Ο Ζαν ντε Λαβάλ κληροδότησε τη βαρωνία του στον Αν ντε Μονμορανσί.

Οι βαρώνοι της Αναγέννησης φιλοξένησαν διαδοχικά στο κάστρο τους Φραγκίσκο Α΄, Ερρίκο Β΄ και Κάρολο Θ΄.

Το τέλος του αιώνα σημαδεύτηκε από την κατάληψη της πόλης από την Ligue των Καθολικών από το 1590 ως το 1597, υπό την ηγεσία του Δούκα του Μερκέρ. Κατά τον 17ο αιώνα ο Οίκος των Κοντέ έλαβε ως κτήση το Σατωμπριάν, χωρίς, ωστόσο, να το χρησιμοποιήσει ως κατοικία[27]. Την ίδια εποχή, το 1680, κατασκευάστηκε και νοσοκομείο.

Επανάσταση Επεξεργασία

 
Αναπαράσταση του Σατωμπριάν στον Χάρτη του Κασσίνι τον 18ο αιώνα

Στη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, το Σατωμπριάν έγινε, το 1790, έδρα περιοχής, και αποτέλεσε θέατρο, ιδιαίτερα μετά το 1793, βίαιων συγκρούσεων μεταξύ Δημοκρατικών και Βασιλοφρόνων[29]. Ο αδερφός του Φρανσουά-Ρενέ ντε Σατωμπριάν, διάσημου Γάλλου συγγραφέα, Ζαν-Μπατίστ-Ωγκύστ ντε Σατωμπριάν, λοχαγός του ιππικού εκτελέστηκε στην λαιμητόμο ως αντεπαναστάτης στις 3 Φλορεάλ (22 Απριλίου) 1794 στο Παρίσι, σε ηλικία 34 ετών. Το 1800, η πόλη ορίστηκε ως υπονομαρχία.

Είναι αυτή την εποχή που ο Ζοζέφ Λεοπόλντ Σιγκισμπέρ Ουγκό γνώρισε την Σοφί Τρεμπυσέ, κάτοικο της Νάντης, η οποία είχε εξοριστεί από την εποχή της Τρομοκρατίας, και είχε βρει καταφύγιο στην θεία της, Φρανσουάζ Τρεμπυσέ. Απέκτησαν έναν γιο, τον Βικτόρ Ουγκό[27]. Η οικία της Σοφί Τρεμπυσέ, διατηρείται μέχρι σήμερα, ευρισκόμενη σε κοντινή απόσταση από την Maison de l'Ange, που φιλοξενεί, πλέον, τον Οργανισμό Τουρισμού.

Από το 1815 ως τον Μεσοπόλεμο Επεξεργασία

Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, το Σατωμπριάν εκσυγχρονίστηκε με την κατεδάφιση των μύλων και του τείχους (ορισμένα τμήματα των τειχών στα βόρεια και τα νότια της πόλης, διατηρούνται στο ύψος της Porte Neuve, της Tour du Four à Ban στον νοτιοδυτικό άξονα και της Tour de Couéré στον βορειοδυτικό άξονα)[25], λεωφόροι ανοίχτηκαν (όπως η σημερινή Rue Aristide Briand μεταξύ 1845 και 1871), ανεγέρθηκε το Δημαρχείο, ανακατασκευάστηκαν το νοσοκομείο και η Εκκλησία του Αγίου-Νικολάου (αποτελεί έδρα της ενορίας). Εντός του κάστρου, σε αχρηστία τότε πλέον, εγκαταστάθηκαν η υπονομαρχία και το δικαστήριο.

Τα προάστια, τα οποία επεκτείνονταν όλο και περισσότερο, υποδέχτηκαν τα πρώτα εργοστάσια. Επρόκειτο για ένα χυτήριο (χρονολογείται από το 1856), το οποίο βρισκόταν στην Rue Armand Franco, και μια εταιρεία κατασκευής αγροτικών εργαλείων (η εταιρεία Huard), η οποία βρισκόταν στην Rue des Vauzelles[25]. Ο σίδηρος προερχόταν από τα κοντινά ορυχεία των Ρουζέ, Τεϊγιαί και Σιόν.

Από το 1877 ως το 1887 εγκαινιάστηκαν τρεις σιδηροδρομικές γραμμές, οι οποίες συνέδεαν το Σατωμπριάν με την Ναντ, το Σαμπλέ-συρ-Σαρτ, το Ρεντόν, την Ρεν και το Ανσενί. Η πόλη ξεκίνησε να τροφοδοτείται σε φυσικό αέριο από το 1876 και με νερό από το 1928[30].

Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος Επεξεργασία

Τον Οκτώβριο του 1941, 27 όμηροι (που είχαν συλληφθεί κατά την Γ΄ Δημοκρατία στις αρχές του πολέμου ή από την αστυνομία του Βισύ το φθινόπωρο του 1940) του Στρατοπέδου του Σατωμπριάν παραδόθηκαν στα Waffen-SS και τουφεκίστηκαν, ως αντίποινα για την εκτέλεση του Feldkommandant της Ναντ στις 20 Οκτωβρίου 1941 του Γερμανού αντισυνταγματάρχη Καρλ Χοτς. Ο νεαρότερος των 27 ομήρων, Γκυ Μοκέ, ήταν ηλικίας 17 ετών. Ο τόπος της εκτέλεσης, γνωστός έκτοτε ως « Carrière des Fusillés » ή « La Sablière », αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της ναζιστικής κατοχής στην περιοχή, στο οποίο αποτίει φόρο τιμής ένα μνημειώδες γλυπτό του Αντουάν Ροάλ. Το 1944, η πόλη βομβαρδίστηκε από τους Συμμάχους, με την επιχείρηση να στοχεύει στα χυτήρια, αλλά να προκαλεί ζημιές και σε τμήμα του κάστρου και του κέντρου της πόλης[31].

Η μεταπολεμική ανακατασκευή έδωσε την δυνατότητα της δημιουργίας, στη διάρκεια της δεκαετίας του 1960, μιας βιομηχανικής ζώνης, κατά μήκος της Εθνικής Οδού 775 (η σημερινή RD771) που κατευθυνόταν προς το Σαιν-Ναζαίρ, χάρη στην οποία η μείζων περιοχή συνέχισε την επέκτασή της προς τα νότια[30].

Παραπομπές Επεξεργασία

  1. «Base officielle des codes postaux» La Poste. 1  Οκτωβρίου 2018.
  2. (Γαλλικά) Code INSEE.
  3. «Populations légales 2021» Εθνικό Ινστιτούτο Στατιστικής και Οικονομικών Μελετών. 28  Δεκεμβρίου 2023.
  4. 4,0 4,1 répertoire géographique des communes. Institut national de l'information géographique et forestière. Ανακτήθηκε στις 26  Οκτωβρίου 2015.
  5. Annuaire de service-public.fr. Ανακτήθηκε στις 23  Σεπτεμβρίου 2023.
  6. Marcel Buffé, Châteaubriant, une cité dans l'histoire - De la préhistoire à nos jours, 1983, p. 15
  7. Climat de la Loire-Atlantique Αρχειοθετήθηκε 2007-10-27 στο Wayback Machine., Météo France, 23 février 2008
  8. Marcel Buffé, Châteaubriant, une cité dans l'histoire - De la préhistoire à nos jours, 1983, p.15
  9. 9,0 9,1 Marcel Buffé, Châteaubriant, une cité dans l'histoire - De la préhistoire à nos jours, 1983, p.16
  10. Jean-Luc Flohic, Éric Brochard et Véronique Daboust, Le Patrimoine des communes de la Loire-Atlantique, 1999, P.257
  11. Marcel Buffé, Châteaubriant, une cité dans l'histoire - De la préhistoire à nos jours, 1983, p.17
  12. Marcel Buffé, Châteaubriant, une cité dans l'histoire - De la préhistoire à nos jours, 1983, p.24
  13. Ναντ
  14. Ρεν
  15. Marcel Buffé, Châteaubriant, une cité dans l'histoire - De la préhistoire à nos jours, 1983, p.25
  16. Marcel Buffé, Châteaubriant, une cité dans l'histoire - De la préhistoire à nos jours, 1983, p.31
  17. 17,0 17,1 Christian Bouvet, Châteaubriant - Histoire millénaire des noms de lieux et des rues, 2008, p.6
  18. Christian Bouvet, Châteaubriant histoires, Histoire et patrimoine du pays de Châteaubriant, 2002, p. 20
  19. Histoire de Châteaubriant Αρχειοθετήθηκε 2011-03-08 στο Wayback Machine., site de la mairie de Châteaubriant, 12 novembre 2010
  20. Ville de Châteaubriant (44) Αρχειοθετήθηκε 2009-07-24 στο Wayback Machine., Patrimoine de France, 12 novembre 2010
  21. Le Moyne de la Borderie 1972, p. 306
  22. Marcel Buffé, Châteaubriant, une cité dans l'histoire - De la préhistoire à nos jours, 1983, p. 99
  23. Christian Bouvet, Châteaubriant histoires, Histoire et patrimoine du pays de Châteaubriant, 2002, p. 75
  24. Christian Bouvet, Châteaubriant - Histoire millénaire des noms de lieux et des rues, 2008, p.8
  25. 25,0 25,1 25,2 25,3 Ville de Châteaubriant (44) Αρχειοθετήθηκε 2009-07-24 στο Wayback Machine. (archive), Patrimoine de France. Consulté le 12 novembre 2010
  26. Jean-Luc Flohic, Éric Brochard et Véronique Daboust, Le Patrimoine des communes de la Loire-Atlantique, 1999, p. 257
  27. 27,0 27,1 27,2 Histoire de Châteaubriant Αρχειοθετήθηκε 2011-03-08 στο Wayback Machine. (archive) sur site de la mairie de Châteaubriant. Consulté le 12 novembre 2010
  28. histoire châteaubriant
  29. Châteaubriant : Histoire, Patrimoine, Noblesse (commune chef-lieu de canton)
  30. 30,0 30,1 Ville Châteaubriant Αρχειοθετήθηκε 2009-07-24 στο Wayback Machine., Patrimoine de France, 11 novembre 2010
  31. Livre - Les bombardements de Châteaubriant, site d'information sur Châteaubriant, 27/12/2009

Εξωτερικοί Σύνδεσμοι Επεξεργασία