Επιβάτες Θράκης
| Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Συντεταγμένες: 41°03′18″N 28°22′15″E / 41.05500°N 28.37083°E
Οι Επιβάτες (σημερινή ονομασία στα τουρκικά: Σελίμπασα, Selimpaşa) είναι παράλια κωμόπολη της Ανατολικής Θράκης, στην επαρχία Σηλυβρίας του νομού Κωνσταντινούπολης. Σύμφωνα με την απογραφή του 2007, ο πληθυσμός της πόλης είναι 11.955 κάτοικοι.
| Επιβάτες | |
|---|---|
 | |
  Επιβάτες | |
| Χώρα | Τουρκία |
| Διοικητική υπαγωγή | Σηλυβρία |
| Πληθυσμός | 23.963 (2023)[1] |
| Τηλ. κωδ. | 212[2] |
| Ζώνη ώρας | UTC+03:00 |
Ιστορικά στοιχεία Επεξεργασία
Οι Επιβάτες ήταν μία από τις σημαντικότερες κωμοπόλεις πέριξ της Κωνσταντινουπόλεως, και υπαγόταν εκκλησιαστικά στην Μητρόπολη Σηλυβρίας και διοικητικά στην διοίκηση Μετρών. Ήταν κτισμένη επί της Εγνατίας οδού και λόγω της γεωγραφικής της θέσεως, αποτελούσε κέντρο διερχομένων προς και από την Κωνσταντινούπολη. Κατοικούνταν αποκλειστικά από Έλληνες, ενώ διακρινόταν για τα εκπαιδευτικά της ιδρύματα.
Ο Ευστράτιος Δράκος, ο οποίος πέρασε το 1890 από τους Επιβάτες, γράφει χαρακτηριστικά, στο βιβλίο του "Θρακικά":
«Δύο πόλεις ἐμπορικώτεραι τῶν ἄλλων, πλὴν τῆς βασιλευούσης εἰσὶν ἄξιαι λόγου καὶ ἐπαίνου ἐντός τῆς Προποντίδος ἡ Ραιδεστός καὶ ἡ Πάνορμος, λογιωτέρα δὲ ἀπασῶν ἡ κωμόπολις Ἐπιβάται ὡς ἐκ τῶν Ἀρχιγενείων καθιδρυμάτων· καὶ πραγματικῶς καμία πόλις ἐκ τῶν δευτερευουσῶν ἐπὶ τῆς προποντιακῆς παραλίας ἀπολαύει γυμνάσιον τέλειον ἀρρένων, ἔλλατον δὲ θηλέων, πλὴν τῆς Πρωτευούσης καὶ τῆς περί ἧς ὁ λόγος κωμοπόλεως. [...] Ἐν τοσούτῳ αὕτη ἡ κωμόπολις φαίνεται διαλάμπουσα περὶ τὰ μέσα καὶ τέλη τῆς βυζαντινῆς ἐποχῆς, διότι οἱ ἱστορικοί ἀναφέρουσιν αὐτὴν μετὰ τῶν ἐγγύς σπουδαιοτέρων πόλεων Ἡράκλειας καὶ Τυρολόης, Βισάνθης καὶ Σηλυβρίας.»
Εκεί μαρτύρησαν κατά το έτος 298 ο Άγιος Αγαθόνικος και οι σύν αυτώ, ενώ εκεί γεννήθηκαν στις αρχές του 10ου αιώνα η Οσία Παρασκευή, και ο Άγιος Ευθύμιος Μαδύτου, οι οποίοι ήταν αδέλφια. Άλλες σημαντικές προσωπικότητες που κατάγονταν ή γεννήθηκαν στους Έπιβάτες είναι οι Σαράντης Αρχιγένης, Βλάσης Γαβριηλίδης, ο Άρχων Πρωτοψάλτης του Πατριαρχείου Γεώργιος Σαρανταεκκλησιώτης, ο αρχιτέκτονας που κατάφερε να εκχερσώσει την Βλάγκα και να κατασκευάσει την πρώτη πλωτή γέφυρα της ιστορίας Κωνσταντής Κάλφας, ο αρχιτέκτονας Νικολάκης Τζελέπης Εφένδης, Κάλφας του Γιλντίζ, η Κατίνα Βεΐκου - Σεραμέτη κ.α.
Μεταξύ των ετών 1327-1341 ο Μέγας Δούξ Αλέξιος Απόκαυκος, όρισε τους Επιβάτες ως ορμητήριό του και τείχισε την πόλη. Με την συρρίκνωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας οι Επιβάτες έγιναν ένα από τα φρούρια των συνόρων του Κράτους. Παραδόθηκε στους Τούρκους τον Απρίλιο του 1453, κατά την προέλαση του στρατού του Μωάμεθ Β΄ για την Άλωση της Κωνσταντινούπολης.
Ονομασία Επεξεργασία
Άγνωστη είναι η αιτία που έδωσε το όνομα Επιβάτες σ' αυτή τη κωμόπολη της Προποντίδας. Ο απλός λαός αποκαλούσε την κωμόπολη και Πλιβάτες ή Πιβάτο, οι Τούρκοι Bogados ή Bigados, ενώ παρουσιάζονται και πολλές άλλες ονομασίες οι οποίες προήλθαν από γλωσσική παραφθορά του ονόματος.
Γενικά, υπήρξαν τρεις επικρατούσες θεωρίες που δικαιολογούσαν το όνομα :
1) Η πρώτη μιλούσε για κάποιο ρωμαϊκό λιμένα ο οποίος χρησίμευε ως κέντρο διερχομένων στρατιωτών - ιππέων (επιβατών), στον οποίον προσόρμιζαν πλοία τα οποία μετέφεραν κατόπιν αυτούς τους στρατιώτες προς τα Ανατολικά (Βυζάντιον, Χαλκηδόνα κλπ).
2) Η δεύτερη ισχυριζόταν ότι ο οικισμός κτίστηκε "επί βάτων" οι οποίοι βρισκόντουσαν άφθονοι στην περιοχή.
3) Η τρίτη μιλούσε για την ύπαρξη αυτοκρατορικών σταύλων που είχαν δώσει αρχικά την ονομασία Ιπποβάται στην περιοχή, και ότι με την παραφθορά της γλώσσας κατέληξε Επιβάται.
Καμιά εκδοχή δεν επικράτησε ή κατάφερε να αποδειχθεί.
Εκπαίδευση Επεξεργασία
Οι Επιβάτες ήταν η πρώτη κωμόπολη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που απέκτησε Αλληλοδιδακτική Σχολή, ήδη από το 1780, η λειτουργία της οποίας επικυρώθηκε με Πατριαρχικό Συγγίλιο του Γερασίμου Γ΄ (1796).
Κατά το 1857 ο ιατρός του Σουλτάνου και Καθηγητής της Ιατρικής Σχολής Κωνσταντινουπόλεως Σαράντης Αρχιγένης ίδρυσε στους Επιβάτες τα Αρχιγένειο Παρθεναγωγείο το οποίο εξελίχθηκε σε Διδασκαλείο, απ΄ όπου έβγαιναν δασκάλες οι οποίες με ιεραποστολική διάθεση δίδασκαν στα πιό απομακρυσμένα σχολεία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, την ελληνική γλώσσα.
Το 1868 η σύζυγός του Ελένη ίδρυσε παραπλεύρως και την Ελένειο Σχολή Αρρένων, ίδρυμα ανώτερης εκπαιδεύσεως, το οποίο δεχόταν άπορα παιδιά, τα οποία σπούδαζαν με έξοδα της ιδρύτριας. Με Πατριαρχικό Συγγίλιο του Γρηγορίου Στ΄ (1869), συμπεριλήφθηκαν στα Αρχιγένεια Εκπαιδευτήρια και αποτέλεσαν μέρος των Σταυροπηγιακών Καθιδρυμάτων.
Κατά την προσωρινή απελευθέρωση που ακολούθησε με την Συνθήκη των Σεβρών, τα Αρχιγένεια πέρασαν στην αρμοδιότητα του Ελληνικού Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, και χαρακτηρίστηκαν από τους καθηγητές που μετέβησαν εκεί για την μετεκπαίδευση του προσωπικού, ως Φάρος της Ανατολής.
Το 1922 και η Ανταλλαγή Πληθυσμών Επεξεργασία
Οι Επιβάτες, όπως και οι άλλες πόλεις και χωριά της Ανατολικής Θράκης δεν είχαν την μοίρα της Μικρασιατικής Ακτής, όπου οι κάτοικοι υποχρεώθηκαν να φύγουν από τα σπίτια τους κυνηγημένοι και γυμνοί, αλλά λόγω της παρουσίας του Συμμαχικού Στρατού έτυχαν "καλύτερης μεταχείρισης". Οι κάτοικοι είχαν ειδοποιηθεί ότι μέχρι τις 20 Οκτωβρίου του 1922 όλοι οι Έλληνες κάτοικοι της Ανατολικής Θράκης έπρεπε να εγκαταλείψουν τις εστίες τους, παίρνοντας μαζί τους ότι ήθελαν. Αυτή η τακτική ονομάστηκε Ανταλλαγή πληθυσμών.
Οι Επιβάτες εγκαταλείφθηκαν στις 14 Οκτωβρίου 1922 απ' όλους τους ΄Έλληνες κατοίκους (περίπου 2.000 άτομα), που είχαν παραμείνει στην Ανατολική Θράκη κατά τα δύσκολα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (κατά τα χρόνια εκείνα, τα οποία είχαν χαρακτηριστεί και "Χρόνια της Κολάσεως" εγκατέλειψαν τους Επιβάτες περίπου 3.000 άτομα, με προορισμό την Μητροπολιτική Ελλάδα).
Κάποιοι από αυτούς (περίπου 640 άτομα) εγκαταστάθηκαν στην ανατολική ακτή της Θεσσαλονίκης, (22 χιλιόμετρα από το κέντρο χιλιομέτρησης) και σχημάτισαν νέο οικισμό με το όνομα Νέοι Επιβάτες όπου μετέφεραν και την ιστορική εικόνα της Παναγίας της Ηλιόκαλης. Οι υπόλοιποι μοιράστηκαν στην υπόλοιπη Ελλάδα (Πτολεμαΐδα, Βόλο, Θεσσαλονίκη, Αθήνα, Καρδίτσα, Ξάνθη, Καβάλα κλπ).
Διάσημοι Επιβατινοί Επεξεργασία
Βιβλιογραφία Επεξεργασία
- Ευστράτιος Δράκος, "Τα Θρακικά : ήτοι διάλεξις περί των Εκκλησιαστικών Επαρχιών Σηλυβρίας, Γάνου και Χώρας, Μετρών και Αθύρων, Μυριοφύτου και Περιστάσεως, Καλλιπόλεως και Μαδύτου". Αθήνησι 1892.
- Κωνσταντίνου Χ. Δουκάκη, Μέγας συναξαριστής, Εν Αθήναις: Α. Κολλαράκη και Ν. Τριανταφύλλου, 1894. τ. 8. σ. 304
- Κατίνα Βεΐκου - Σεραμέτη, "Γραφές για τη "Χαμένη Πατρίδα". Ξάνθη 1982.
- Ακύλας Μήλλας, "Προποντίδα : μια θάλασσα της Ρωμιοσύνης". Αθήνα 1992.
- [Μιχαήλ] Δούκας, "Βυζαντινοτουρκική Ιστορία". Εκδ. Κανάκη, Αθήνα 1997.
- Παλάζη Μαριάνθη, "Ένα Όνομα, Δύο Τόποι: Επιβάτες Ανατολικής Θράκης, Νέοι Επιβάτες Θεσσαλονίκης. Αθήνα: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού, 2009: https://web.archive.org/web/20101124083825/http://fhw.gr/publications/index.php?view=prod&lang=1&ekd_id=47 Marianthi F. Palazi. A Name, Two Places: Epivates of Eastern Thrace, Neoi Epivates in Thessaloniki [In Greek]. Athens: Foundation of the Hellenic World, 2009: https://web.archive.org/web/20101217185132/http://fhw.gr/publications/index.php?lang=2&view=prod&ekd_id=47
- Δρούγκα Κλεονίκη, "Η ελληνική παιδεία στην Ανατολική Θράκη κατά την Οθωμανοκρατία (1352 - 1922)". Εκδ. Αντ. Σταμούλη 2011.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία
- Ελληνισμός της Κωνσταντινούπολης - Σαράντης Αρχιγένης
- Επιβάτες. Αγία Παρασκευή "Η επιβατηνή".
- "Άξιον Εστίν", Γεωργίου Σαρανταεκκλησιώτου
- Δήμος Selimpaşa
- Διδασκαλείο Επιβατών Ανατολικής Θράκης[νεκρός σύνδεσμος]
- Μαριάνθη Φ. Παλάζη. Αρχιγένεια Εκπαιδευτήρια και γυναικεία διδασκαλική κινητικότητα και κοινωνικότητα: συμβολή στις διαδικασίες εκσυγχρονισμού και εθνικής συγκρότησης στο οθωμανικό και ελληνικό πολιτικό πλαίσιο (1857-1922). Πανεπιστήμιο Κρήτης: Διδακτορική διατριβή. Ρέθυμνο, 2018. / Marianthi F. Palazi. Archigeneion Institute and women teacher mobility and sociability: contribution to the modernization and nation-building process under Ottoman and Greek rule (1857-1922) [In Greek]: https://web.archive.org/web/20190830062555/https://www.didaktorika.gr/eadd/handle/10442/45493
- Μαριάνθη Φ. Παλάζη, Serbay Koçoglu, Κατερίνα Δαλακούρα. Ψηφιακή αναστήλωση-αναπαράσταση των Αρχιγενείων Εκπαιδευτηρίων Επιβατών [Σελίμπασα] Θράκης (1857-1922) [στην ελληνική, τουρκική και αγγλική} / Marianthi F. Palazi, Serbay Kocoglu, Katerina Dalakoura. Digital reconstruction-representation of the Archigeneion Institute in Epivates [Selimpasa], Thrace (1857-1922) [in Greek, Turkish, English]: https://web.archive.org/web/20190830062028/http://www.fks.uoc.gr/_/pw/research/palazi_kocoglu_dalakoura/ https://www.youtube.com/watch?time_continue=4&v=y1VJIziSvi4
- ↑ «Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi». (τουρκικά) Ινστιτούτο Στατιστικής της Τουρκίας. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2024.
- ↑ «Coğrafi Numaralar». (τουρκικά) Information and Communication Technologies Authority. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 12 Απριλίου 2024.