Σερβιλία (μητέρα του Βρούτου)

ερωμένη του Ιούλιου Καίσαρα, μητέρα του Βρούτου του Τυρανοκτόνου

Η Σερβιλία η Πρεσβύτερη (π. 101 π.Χ. – μετά το 42 π.Χ.) [17] ήταν Ρωμαία δέσποινα από μία διακεκριμένη οικογένεια, τους Σερβίλιους Καιπίονες. Ήταν κόρη τού Κόιντου Σερβίλιου Καίπιο και της Λιβίας Δρούσας, και ετεροθαλής αδελφή τού Κάτωνα τού Νεότερου. Παντρεύτηκε τον Mάρκο Ιούνιο Βρούτο, με τον οποίο απέκτησε έναν γιο, τον Βρούτο που, μαζί με άλλους στη Σύγκλητο, θα δολοφονήσει τον Ιούλιο Καίσαρα. Μετά το τέλος τού πρώτου της συζύγου το 77, παντρεύτηκε τον Δέκιμο Ιούνιο Σιλανό, [18] [17] και μαζί του απέκτησε έναν γιο και τρεις κόρες.

Σερβιλία (μητέρα του Βρούτου)
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα
Servilia (Λατινικά)
Γέννηση100 π.Χ. (περίπου)[1]
Ρώμη
Θάνατος42 π.Χ. (after)[2]
Αρχαία Ρώμη
Χώρα πολιτογράφησηςΑρχαία Ρώμη
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςλατινική γλώσσα
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητααριστοκράτης
Οικογένεια
ΣύζυγοςΜάρκος Ιούνιος Βρούτος (τριβούνος το 83 π.Χ.)[3][4]
Δέκιμος Ιούνιος Σιλανός[3][5]
ΣύντροφοςΙούλιος Καίσαρ[6]
ΤέκναΜάρκος Ιούνιος Βρούτος[3][7]
Μάρκος Ιούνιος Σιλανός
Ιουνία Πρίμα[3][8]
Ιουνία Σεκούνδα[3][9]
Ιουνία Τέρτια[3][10]
ΓονείςΚόιντος Σερβίλιος Καίπιο (κυαίστωρ το 103 π.Χ.)[3][11] και Λιβία (μητέρα του Κάτωνα)[3][12]
ΑδέλφιαΚόιντος Σερβίλιος Καίπιο (μεγαλύτερος ετεροθαλής αδερφός από τον πατέρα)
Γναίος Σερβίλιος Καίπιο
Σερβιλία (σύζυγος του Λούκουλου)[13][14]
Μάρκος Πόρκιος Κάτων (νεότερος ετεροθαλής αδερφός από τη μητέρα)[3][15]
Πορκία (αδελφή του Κάτωνα του Νεότερου) (νεότερη ετεροθαλής αδερφή από τη μητέρα)[13][16]
ΣυγγενείςΛιβία (female double cross-cousin)
ΟικογένειαΣερβίλιοι Καιπίονες
Commons page Σχετικά πολυμέσα

Απέκτησε φήμη ως ερωμένη του Ιουλίου Καίσαρα, [17] τον οποίο ο γιος της Βρούτος και ο γαμπρός της Γάιος Κάσσιος Λογγίνος θα δολοφονήσουν το 44 π.Χ. Η σχέση της με τον Καίσαρα φαίνεται ότι ήταν δημόσια γνωστή εκείνη την εποχή στη Ρώμη. [17] Ο Πλούταρχος αναφέρει ότι εκείνη με τη σειρά της ήταν τρελά ερωτευμένη με τον Ι. Καίσαρα. [19] Η σχέση μεταξύ των δύο ξεκίνησε πιθανότατα το 59, μετά το τέλος τού δεύτερου συζύγου της Σερβίλιας [20], αν και ο Πλούταρχος αφήνει να εννοηθεί ότι ξεκίνησε όταν ήταν έφηβοι. [19]

Βιογραφία

Επεξεργασία

Πρώιμη ζωή

Επεξεργασία

Η Σερβιλία ήταν πατρικία, που μπορούσε να ανιχνεύσει τη γραμμή της από τον Γάιο Σερβίλιο Αχάλα [17]: ήταν η πρεσβύτερη κόρη της Λιβίας και τού Κόιντου Σερβίλιου Καίπιο (κιαίστορα). Οι γονείς της είχαν άλλα δύο παιδιά, τη Σερβιλία τη Νεότερη και τον Κόιντο Σερβίλιο Καίπιο. Ο πατέρας της πιθανότατα είχε επίσης έναν άλλο γιο, που ονομαζόταν Κόιντος Σερβίλιος Καίπιος (υιοθέτησε τον Βρούτο) από προηγούμενο γάμο. [21] Χώρισαν όταν εκείνη ήταν τριών ή τεσσάρων [17] και η μητέρα της παντρεύτηκε τον Mάρκο Πόρκιο Κάτωνα. Από αυτή την ένωση γεννήθηκαν ο ετεροθαλής αδελφός της Κάτων ο Νεότερος και η ετεροθαλής αδελφή της Πορκία.

Ωστόσο η μητέρα και ο πατριός της απεβίωσαν και οι δύο πριν από το 91 π.Χ. Ως αποτέλεσμα, η Σερβιλία, τα μικρότερα (αμφιθαλή) αδέλφια της και τα ετεροθαλή αδέλφια της μεγάλωσαν στο σπίτι τού θείου τους, Μάρκου Λίβιου Δρούσου. Αυτός δολοφονήθηκε κατά τη διάρκεια της θητείας του το 91 π.Χ., στο δικό του αίθριο (atrium), όταν η Σερβίλια ήταν εννέα ετών. [17] Ο πατέρας της δέχτηκε ενέδρα και σκοτώθηκε στον αμέσως επόμενο Κοινωνικό Πόλεμο, έναν πόλεμο που πυροδοτήθηκε από τη δολοφονία τού Δρούσου, λίγους μήνες μετά τη δολοφονία τού θείου της. [17] Μετά από αυτό πιθανότατα ανατράφηκε από τον άλλο θείο της (από τη μεριά της μητέρας της) Μαμέρκο Αιμίλιο Λέπιδ,ο Λιβιανό, [17]ή την εκ μητρός γιαγιά της Κορνηλία ή την εκ πατρός θεία της Σερβηλία. [22] Στην ενηλικίωση η Σερβιλία έγινε νομικά ανεξάρτητη και απέκτησε σημαντική περιουσία. [23]

Η Σερβιλία είχε πραγματικά μεγάλη επιρροή στον ετεροθαλή αδελφό της Κάτωνα τον Νεότερο. [24] Αυτός ως παιδί θεωρούνταν σκληρός και άγριος, γεγονός που δείχνει τη Σερβιλία ως όμοιά του από αυτές τις απόψεις. [23]

Ως νεαρή κοπέλα που ανήκε στη ρωμαϊκή άρχουσα τάξη, η Σερβιλία θα ήταν καλά μορφωμένη. Πιθανότατα θα είχε διδαχθεί να διαβάζει, να γράφει, να τραγουδά, να χορεύει και να παίζει ένα όργανο. [23]Treggiari, Susan (2019). Servilia and her family (1st έκδοση). Oxford. ISBN 978-0-19-186792-7. </ref> Θα είχε διαβάσει ποίηση, έπη και ιστορίες. [23]

Οικογένεια

Επεξεργασία
 
Αργυρό δηνάριο του Μάρκου Ιούνιου Βρούτου, που εκδόθηκε μετά τη δολοφονία τού Ιουλίου Καίσαρα. Ο πρώτος ήταν γιος της Σερβιλίας και ο δεύτερος εραστής της. Επιγρ.: L. PLAET[ORIUS] CEST[IANUS] (χρηματιστής τού) BRUT[US] IMP[ERATOR]. Στην άλλη όψη ο σκούφος της ελευθερίας και επιγρ.: EID[IBUS] MAR[TIIS].

Σε ηλικία 13 ή 14 ετών παντρεύτηκε τον Mάρκο Ιούνιο Βρούτο, στις αρχές της δεκαετίας του '80 π.Χ., ο οποίος αργότερα έγινε τριβούνος των πληβείων (83 π.Χ.) και ιδρυτής μίας αποικίας στην Καπύη (Capua). Απέκτησαν ένα παιδί, τον μελλοντικό τυραννοκτόνο Mάρκο Ιούνιο Βρούτο τον νεότερο, περί το 85 π.Χ. [17] Αυτός ήταν ένας κερδοφόρος γάμος για τον Μ. Ι. Βρούτο, ο οποίος θα αποκτούσε περιουσία, σταθερότητα και πολιτική έλξη μέσω της Σερβιλίας. [23] Αν και ο πρεσβύτερος Βρούτος επέζησε από τις προγραφές τού Σύλλα, σκοτώθηκε δόλια από τον Πομπήιο, αφού παραδόθηκε στην πόλη Μουτίνα το 77 π.Χ. [25] [17] [26] Μετά το τέλος τού πρεσβύτερου Βρούτου, ο δεσμός της Σερβιλίας με τον γιο της μεγάλωσε. [23] Επίσης κανόνισε να υιοθετηθεί ο γιος της στην οικογένειά της, [17] επιτρέποντας έτσι να διατηρηθεί το όνομα των Σερβιλίων Καιπιόνων. [18]

Στη συνέχεια η Σερβιλία παντρεύτηκε τον Δέκιμο Ιούνιο Σιλανό [18], από τον οποίο απέκτησε τρεις κόρες. [17] Οι κόρες της παντρεύτηκαν όλες με επιφανείς και πολιτικά ενεργές οικογένειες, [27]  Η πρώτη κόρη της παντρεύτηκε τον Πόπλιο Σερβίλιο Βατία Ισαυρικό, [23] η δεύτερη τον Mάρκο Aιμίλιο Λέπιδο (αργότερα έναν της Τριανδρίας) [23]  και η τρίτη κόρη της παντρεύτηκε τον Γάιο Κάσσιο Λογγίνο. [23]  Η Σερβιλία ήταν καλά συνδεδεμένη στην κοινωνία και διευκόλυνε η ίδια αυτούς τους ευνοϊκούς γάμους. [23] 

Εικάζεται ότι είτε αμέσως μετά τον γάμο της με τον Σιλανό, είτε μετά τη γέννηση των κορών της, ξεκίνησε η περιβόητη σχέση της Σερβιλίας με τον Ι. Καίσαρα. Σφάλμα αναφοράς: Λείπει η ετικέτα κλεισίματος </ref> για την ετικέτα <ref>  Μία στενή σχέση μεταξύ των δύο ξεκίνησε πιθανότατα το 59, μετά το τέλος τού δεύτερου συζύγου της Σερβιλίας. [20] Η σχέση ήταν γνωστή και η Σερβίλια δεν υπέστη κάποια ζημία στη φήμη της, εξαιτίας αυτής της σχέσης. [23] Σε αντίθεση με τις περισσότερες αριστοκρατικές σχέσεις, αυτή φαινόταν επίσης να κράτησε πολλά χρόνια. [17]

Η σχέση γενικά καταγράφεται για πρώτη φορά σε σωζόμενες πηγές το 63, όταν ο Ι. Καίσαρας προφανώς πιάστηκε να της γράφει κρυφά ένα σημείωμα αγάπης στη Σύγκλητο από τον αδελφό της Κάτωνα. [17] Ο Κάτων ήταν πολύ δυσαρεστημένος, που έμαθε για την αλληλογραφία τού Καίσαρα με την ετεροθαλή αδελφή του. Οι σύγχρονοι μελετητές έχουν χρησιμοποιήσει αυτό το περιστατικό, για να υποδείξουν το πάθος μεταξύ της Σερβιλίας και τού Καίσαρα, σημειώνοντας ότι η Σερβιλία διατηρούσε επαφή από μακριά, ενώ ο Καίσαρας έλειπε. [28]  Οι πολιτικές απόψεις της Σερβιλίας άλλαξαν κατά τη διάρκεια τού Εμφυλίου Πολέμου, καθώς τόσο ο Κάτων όσο και ο Βρούτος υποστήριξαν την πλευρά τού Πομπήιου, παρά τον ρόλο τού τελευταίου στο τέλος τού πρώην συζύγου της.

Ο Πλούταρχος τόνισε μόνο την αφοσίωση της Σερβίλιας στον Καίσαρα, ισχυριζόμενος ότι αυτή ήταν τρελά ερωτευμένη μαζί του, [29] αλλά είναι ευρέως αποδεκτό ότι ο Καίσαρας έτρεφε βαθιά στοργή για τη Σερβιλία. Μελετητές  εικάζουν ότι ήταν οι στοργές του Καίσαρα, που επέτρεψαν τη διατήρηση της σχέσης, για όσο διάστημα συνεχίστηκε. [28]  Κατά τη διάρκεια της υπατείας του το 59, ο Καίσαρας υποτίθεται ότι χάρισε στη Σερβιλία ένα εξωφρενικά ακριβό μαργαριτάρι αξίας περίπου έξι εκατομμυρίων σηστερσίων. [17]

Μία δημοφιλής φήμη κατά τη διάρκεια της σχέσης τους ήταν, ότι η Σερβίλια εκπόρνευε την κόρη της στον Καίσαρα ή ότι η Τέρτια ήταν το νόθο παιδί τού ίδιου τού Καίσαρα. [17] Σε μία δημοπρασία ακινήτων όπου ο Καίσαρας έλαβε πολλά ακίνητα με χαμηλό επιτόκιο για να τα δώσει στη Σερβίλια, ο Κικέρων παρατήρησε ότι «είναι καλύτερη συμφωνία από ό,τι νομίζετε, γιατί υπάρχει και ένα τρίτο (tertia) πιο κάτω», αναφερόμενος στις φήμες σχετικά με την Tέρτια[30]. Μερικές αρχαίες πηγές αναφέρονται στην πιθανότητα ο Καίσαρας να είναι ο πραγματικός πατέρας τού Βρούτου, [19] παρά το γεγονός ότι ο Καίσαρας ήταν μόλις δεκαπέντε ετών όταν γεννήθηκε ο Βρούτος. Οι αρχαίοι ιστορικοί ήταν δύσπιστοι γι' αυτήν την πιθανότητα και «στο σύνολό τους, οι μελετητές απέρριψαν την πιθανότητα, ότι ο Βρούτος ήταν το παιδί της Σερβίλιας και τού Καίσαρα, με βάση τη χρονολογία». [20] [31] [32] Ίσως από την επιθυμία να αποφύγει την προσβολή της Σερβιλίας, ο Καίσαρας έδωσε διαταγές ότι ο Βρούτος δεν έπρεπε να πληγωθεί, εάν συναντηθούν μετά την ήττα τού Πομπήιου στα Φάρσαλα. [19]

Όταν ο γιος της Μάρκος Ιούνιος Βρούτος χώρισε τη σύζυγό του Κλοδία, για να νυμφευτεί την κόρη τού Κάτωνα, Πορκία το 45, εκείνη το αποδοκίμασε, καθώς είχε παίξει καθοριστικό ρόλο στη διευθέτηση τού γάμου, και επίσης διαφώνησε με την αντι-καισαρική στάση, που κράτησε ο ετεροθαλής αδελφός της Κάτων. [17] Η Σερβιλία μπορεί επίσης να ζήλευε τη στοργή, που έδειξε ο Βρούτος στη νέα του νύφη. [33] Αργότερα το ίδιο έτος, ο Καίσαρας διόρισε τον γιο της πραίτορα της πόλης για το 44 [34]

Μετά το τέλος τού Καίσαρα

Επεξεργασία

Μετά τη δολοφονία του Καίσαρα από μία συνωμοσία, που περιλάμβανε τον γιο της Σερβιλίας –τον Βρούτο– και τον γαμπρό της –Γάιο Κάσσιο Λογγίνο– στις Ιδές τού Μαρτίου τού 44 π.Χ., οι συνωμότες συναντήθηκαν στην οικία της Σερβιλίας. Είναι απίθανο να γνώριζε κάτι για τη συνωμοσία, αφού είχε καλές σχέσεις με τον Ι. Καίσαρα μέχρι το τέλος του. Ωστόσο, εργάστηκε για να προστατεύσει τους συγγενείς της από την πολιτική καταιγίδα, που ακολούθησε. [17] Εκτός από τη Σερβιλία, οι μόνες γυναίκες που παρευρέθηκαν ήταν η Πορκία και η Ιουνία Τέρτια. [35]

Η Σερβιλία εργάστηκε εκτενώς το 44 π.Χ. για να διασφαλίσει την ασφάλεια της οικογένειάς της παρευρισκόμενη σε συνεδρίες της Συγκλήτου και συμβάλλοντας σε μεγάλο βαθμό στις ομιλίες κατά τις συναντήσεις τους. Οι επιστολές τού Κικέρωνα περιγράφουν λεπτομερώς άλλες συνεδριάσεις της Συγκλήτου, που είχε συγκαλέσει η Σερβιλία, για να συζητήσουν ποιες ενέργειες θα έπρεπε να γίνουν, που θα προστατεύσουν τον γιο και τους γαμπρούς της. Ο Κικέρων την περιέγραψε ως μία «νευρική κυρία», η οποία θα μπορούσε να γίνει κατανοητή ως πολιτικά επιφυλακτική. [27] 

Οι απόψεις της Σερβιλίας είχαν συχνά μεγαλύτερη εκτίμηση από εκείνες του Κικέρωνα, κατά τη διάρκεια των συναντήσεων των απελευθερωτών (liberatores). Επειδή οι γυναίκες δεν μπορούσαν να κατέχουν αξιώματα ή να ψηφίσουν, η Σερβιλία εστίασε τις πολιτικές της προσπάθειες στους στρατηγικούς γάμους για τις κόρες της και στη δημιουργία της πολιτικής σταδιοδρομίας για τον γιο της Βρούτο. [24] 

Λόγω των απειλητικών για τη ζωή αναταραχών στην πόλη, ο γιος της Bρούτος μπόρεσε να πάρει ειδική άδεια, για να φύγει από την πρωτεύουσα για περισσότερες από 10 ημέρες και αποσύρθηκε σε ένα από τα κτήματά του στο Λανούβιον (Lanuvium), 20 μίλια νοτιοανατολικά της Ρώμης. [36] Μέχρι τα μέσα Μαΐου, ο Αντώνιος πρότεινε την εκ νέου ανάθεση τού Βρούτου και τού Κάσιου από τις επαρχίες τους, για να αγοράσουν σιτηρά στην Ασία και τη Σικελία. [37] Υπήρξε μία συνάντηση στο σπίτι τού Βρούτου, στην οποία συμμετείχαν ο Κικέρων, ο Βρούτος και ο Κάσσιος (και οι γυναίκες) και η μητέρα τού Βρούτου, στην οποία ο Κάσσιος ανακοίνωσε την πρόθεσή του να πάει στη Συρία, ενώ ο Βρούτος ήθελε να επιστρέψει στη Ρώμη, αλλά κατέληξε να πάει προς την Ελλάδα. [38] Το αρχικό του σχέδιο να πάει στη Ρώμη, ωστόσο, ήταν να διοργανώσει αγώνες-παιχνίδια στις αρχές Ιουλίου, για να τιμήσει τη μνήμη τού προγόνου του Λεύκιου Ιούνιου Βρούτου και να προωθήσει τον σκοπό του, αλλά αντ' αυτού ανέθεσε τους αγώνες σε έναν φίλο. [36] Η Σερβιλία βοήθησε στη διοργάνωση των αγώνων τού Βρούτου, αναλαμβάνοντας τις αποφάσεις σχετικά με την τελετή, τα οικονομικά και τις επαφές με τη Σύγκλητο. [23] Η προτεινόμενη επανατοποθέτηση τού Aντωνίου επίσης απορρίφθηκε από τη Σύγκλητο. Ο Κικέρων ισχυρίζεται ότι οφείλεται σε κάποια ενέργεια της Σερβιλίας. [23] 

Η Σερβιλία ηγήθηκε μίας συνεδρίασης συμβουλίου τον Ιούλιο τού 43 για να συζητηθεί η πιθανή επιστροφή τού Βρούτου και τού Κάσιου από την εξορία, η οποία χρησιμεύει ως η πιο σαφής απεικόνιση μίας γυναίκας, που επιβλέπει μία συνάντηση αυτή την περίοδο. [23] 

Μετέπειτα ζωή

Επεξεργασία

Παρά τις διασυνδέσεις της με τους συνωμότες, η Σερβιλία γλίτωσε αλώβητη τις εκκαθαρίσεις της Β΄ Τριανδρίας λόγω της προστασίας τού μακροχρόνιου φίλου της Τίτου Πομπώνιου Αττικού. [17] Μετά το τέλος τού Βρούτου, οι στάχτες τού γιου της αυτού εστάλησαν από τον Αντώνιο από τους Φιλίππους. [36]

Πολύ λίγα είναι γνωστά για τη ζωή της Σερβιλίας μετά το τέλος τού Βρούτου. Υποπτεύεται ότι απεβίωσε με φυσικό τέλος μεταξύ 27 και 23 π.Χ. [23] Η μικρότερη κόρη της Ιουνία Τέρτια έζησε και μετά από τον Οκταβιανό Αύγουστο και έγινε αντιληπτό από τον Τάκιτο ότι είχε μία υπέροχη κηδεία, που κράτησε ζωντανή τη μνήμη τού Βρούτου και τού Κάσσιου. [17]

Οικογένεια

Επεξεργασία

Παντρεύτηκε πρώτα τον Mάρκο Ιούνιο Βρούτο τριβούνο και είχε τέκνο:

Έπειτα παντρεύτηκε τον Δέκιμο Ιούνιο Σιλανό, ύπατο το 62 π.Χ.

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. 1,0 1,1 «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 3870. Ανακτήθηκε στις 29  Ιουνίου 2021.
  2. data.bnf.fr/fr/17842953/servilia_caepionis/.
  3. 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 3870. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  4. «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 1973. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  5. «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 2120. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  6. erenow.net/ancient/thejoyofsexus/25.php.
  7. «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 2459. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  8. «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 3973. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  9. «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 3901. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  10. «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 3963. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  11. 11,0 11,1 «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 1796. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  12. 12,0 12,1 «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 3949. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  13. 13,0 13,1 «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 3870. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  14. «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 3958. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  15. «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 2241. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  16. «Digital Prosopography of the Roman Republic» (Αγγλικά) 4012. Ανακτήθηκε στις 10  Ιουνίου 2021.
  17. 17,00 17,01 17,02 17,03 17,04 17,05 17,06 17,07 17,08 17,09 17,10 17,11 17,12 17,13 17,14 17,15 17,16 17,17 17,18 17,19 17,20 Flower 2021.
  18. 18,0 18,1 18,2 Tempest 2017, σελ. 25.
  19. 19,0 19,1 19,2 19,3 Plut. Brut..
  20. 20,0 20,1 20,2 Tempest 2017, σελ. 102.
  21. Ancient society. 15–18. Université catholique de Louvain: Katholieke Universiteit te Leuven. 1984. σελ. 98. 
  22. Treggiari, Susan (2019). Servilia and her family (1st έκδοση). Oxford. σελ. 47, 62. ISBN 978-0-19-186792-7. 
  23. 23,00 23,01 23,02 23,03 23,04 23,05 23,06 23,07 23,08 23,09 23,10 23,11 23,12 23,13 23,14 Σφάλμα αναφοράς: Σφάλμα παραπομπής: Λανθασμένο <ref>. Δεν υπάρχει κείμενο για τις παραπομπές με όνομα :0.
  24. 24,0 24,1 Hallett, Judith P. (2016). Fathers and daughters in roman society. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-64013-6. 
  25. Tempest 2017, σελ. 24.
  26. Plut. Pomp..
  27. 27,0 27,1 Osgood, Josiah (23 Ιουνίου 2014). Turia: a Roman woman's civil war. ISBN 978-0-19-983238-5. Osgood, Josiah (23 June 2014). Turia: a Roman woman's civil war. ISBN 978-0-19-983238-5. OCLC 1101749731.
  28. 28,0 28,1 Σφάλμα αναφοράς: Σφάλμα παραπομπής: Λανθασμένο <ref>. Δεν υπάρχει κείμενο για τις παραπομπές με όνομα :3.
  29. Plut. Brut.
  30. Suetonius (18 Απριλίου 2018). The Twelve Caesars. ISBN 978-0-486-83023-0. 
  31. Syme, Ronald (1960). «Bastards in the Roman Aristocracy». Proceedings of the American Philosophical Society 104 (3): 326. ISSN 0003-049X. https://www.jstor.org/stable/985248. «Chronology is against Caesar's paternity.». 
  32. Syme, Ronald (1980). «No Son for Caesar?». Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte 29 (4): 426. ISSN 0018-2311. https://www.jstor.org/stable/4435732. «Caesar is excluded by plain fact». .
  33. Cic. Att. 13. 22
  34. Tempest 2017, σελ. 76.
  35. Parnell, Joan-Arnette (3 Αυγούστου 2018). Representations of the Mother-in-Law in Literature, Film, Drama, and Television. ISBN 9781498569071. 
  36. 36,0 36,1 36,2 Tempest 2017.
  37. Tempest 2017, σελ. 132.
  38. Tempest 2017, σελ. 133.
  39. 39,0 39,1 39,2 Cadoux, Theodore John; Badian, Ernst (2005). «Servilia». Oxford Classical Dictionary (3rd έκδοση). 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία
  •   Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Servilia στο Wikimedia Commons