Τομάτα
Η τομάτα, ή αλλιώς ντομάτα ή ντοματιά (επιστ. Solanum lycopersicum – Στρύχνον το λυκοπερσικόν,[1] κοινή ονομασία: ερωτόμηλο[2]) είναι φυτό της οικογένειας των στρυχνοειδών (Solanaceae)[3], ιθαγενές της Κεντρικής και Νοτίου Αμερικής, από το Μεξικό μέχρι το Περού. Ζει μόνο μερικά χρόνια και συνήθως καλλιεργείται ως μονοετές φυτό. Τυπικά φτάνει τα 3-4 μ. ύψος, αλλά δεν έχει αρκετά ανθεκτικό βλαστό και στηρίζεται σε άλλα φυτά. Τα φύλλα έχουν μήκος 10-25 εκ. και είναι σύνθετα, αποτελούμενα από 5-9 μικρότερα φύλλα το καθένα μέχρι και 8 εκ. μακρύ με πριονοειδή περιφέρεια. Τόσο ο βλαστός του φυτού όσο και τα φύλλα φέρουν τρίχωμα. Τα λουλούδια έχουν διάμετρο 1-2 εκ., είναι κίτρινα με πέντε μυτερούς λοβούς και μεγαλώνουν σε ομάδες αποτελούμενες από 3-12.
| Τομάτα | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Μία τομάτα (καρπός)
| ||||||||||||||||
| Συστηματική ταξινόμηση | ||||||||||||||||
| Σύστημα: κατά CRONQUIST, 1981 | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Διώνυμο | ||||||||||||||||
| Στρύχνον το λυκοπερσικόν (Solanum lycopersicum) L. | ||||||||||||||||
| Συνώνυμα | ||||||||||||||||
|
Lycopersicon esculentum |
Υπάρχουν τομάτες θερμοκηπίου (αναρριχώμενες) και υπαίθριες τομάτες (ημιαναρριχώμενες και αυτοκλαδευόμενες). Οι αναρριχώμενες και οι ημιαναρριχώμενες χρειάζονται στήριξη, η οποία γίνεται είτε με σπάγκο (θερμοκήπιο από οριζόντιο σύρμα) είτε σε καλάμια όταν πρόκειται για υπαίθρια καλλιέργεια. Οι αυτοκλαδευόμενες τομάτες δεν χρειάζονται στήριξη, διότι τυφλώνουν μόνες τους την κορυφή τους και δεν αυξάνονται προς τα πάνω.
Τον Μάιο του 2012 δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature το γονιδίωμα της τομάτας, ολοκληρωμένο κατά σχεδόν 80%. Το πρόγραμμα αποκωδικοποίησης του γονιδιώματος της τομάτας, γνωστό ως Tomato Genome Consortium, ξεκίνησε το 2003 και μελέτησε το γονιδιώμα της ποικιλίας Χάινζ 1760 και της άγριας τομάτας Solanum pimpinellifolium. Συνολικά στο πρόγραμμα συμμετείχαν 300 επιστήμονες από 14 χώρες.[4] Αρχικά η αποκωδικοποίηση έγινε με παραδοσιακό τρόπο και μέχρι το 2008 υπήρχαν πολλά κοινά, οπότε και χρησιμοποιήθηκαν πιο σύγχρονες μέθοδοι, όπως η whole-genome shotgun sequencing.[5] Το γονιδίωμα της τομάτας έχει 12 χρωμοσώματα, στα οποία βρίσκονται 31.760 γονίδια.[6] Εκτιμάται ότι η αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος θα οδηγήσει σε νέες ποικιλίες σε περίπου 5 χρόνια, ενώ θα οδηγήσει σε βελτιωμένες ποικιλίες συγγενικών ειδών όπως η μελιτζάνα και η πιπεριά. Η τομάτα και η πατάτα έχουν το 92% των γονιδίων τους κοινά.[7]
Η λέξη τομάτα προέρχεται από τη λέξη τόματλ (tómatl)[8] της γλώσσας Νάουατλ.
Ο καρπός
Επεξεργασία
Ο καρπός, που επίσης λέγεται τομάτα, είναι σφαιρικός ή μακρόστενος, είναι εδώδιμος, και όταν είναι ώριμος είναι ζουμερός και έχει έντονο κόκκινο χρώμα. Το κόκκινο χρώμα του οφείλεται στο ότι περιέχει τη χρωστική λυκοπένιο. Πριν ωριμάσει, η τομάτα έχει πράσινο χρώμα. Στα άγρια φυτά ο καρπός έχει διάμετρο 1-2 εκ., αλλά στα περισσότερα ήμερα είναι αρκετά μεγαλύτερος, από 5-10 εκ. Η τομάτα είναι ιδανική για σαλάτες και είναι το κύριο συστατικό της χωριάτικης σαλάτας.
Από βοτανικής άποψης η τομάτα είναι ένας σαρκώδης καρπός (συγκεκριμένα ράγα). Όμως με βάση μια δικαστική απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών το 1893, η ντομάτα κηρύχθηκε λαχανικό. Το βάρος της φτάνει τα 250-350 γραμμάρια (μεγαλόκαρπη), ενώ υπάρχουν και μικρόκαρπα υβρίδια (ντοματίνι) τα οποία μπορούν να συγκομιστούν με το τσαμπί (και όχι μεμονωμένα) και έχουν βάρος 50-100 γραμμάρια.
Χρήσεις
ΕπεξεργασίαΗ τομάτα καλλιεργείται τώρα σε όλο τον κόσμο και προτιμάται από πολλούς για σαλάτα, αλλά και για σάλτσες. Ο ετήσιος τζίρος παραγωγής τομάτας εκτιμάται σε 30 με 40 δισεκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως. Το 2010 συνολικά μαζεύτηκαν 145,8 εκατομμύρια τόνοι ντομάτα παγκοσμίως.[5] Σε πολλές χώρες, όπως και στην Ελλάδα, η τομάτα καλλιεργείται καθ' όλο τον χρόνο σε θερμοκήπια.
Στον πολιτισμό και τη λαϊκή κουλτούρα
Επεξεργασία- Η πόλη Μπουνιόλ της Ισπανίας γιορτάζει κάθε χρόνο το πανηγύρι La Tomatina που επικεντρώνεται σε έναν τεράστιο αγώνα ρίψης ντομάτας. Χαρακτηριστικά, στις 28 Αυγούστου 2024, εκτοξεύτηκαν στο πανηγύρι 120 τόνοι ώριμες ντομάτες.[9]
- Ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ έχουν υιοθετήσει την ντομάτα ως πολιτειακό φρούτο ή λαχανικό. Το Άρκανσο υιοθέτησε και τις δύο πλευρές ανακηρύσσοντας την ώριμη ροζ ντομάτα ως πολιτειακό φρούτο και λαχανικό με τον ίδιο νόμο, όπου αναφέρονται τόσο οι μαγειρικές όσο και οι βοτανικές ταξινομήσεις του.[10]
- Το 2009, η πολιτεία του Οχάιο ψήφισε νόμο που καθιστούσε την ντομάτα επίσημο πολιτειακό φρούτο, ενώ ο ντοματοχυμός είναι το επίσημο ποτό της πολιτείας από το 1965.[11] Η αναπαραγωγή των φυτών του Αλεξάντερ Λίβινγκστον, του ανθρώπου που άρχισε να καλλιεργεί ντομάτες για εμπορικούς λόγους, τιμάται από το 1870 στη γενέτειρά του, το Ρέινολντσμπουργκ του Οχάιο, με ένα ετήσιο Φεστιβάλ Ντομάτας που αυτοαποκαλείται «πατρίδα της ντομάτας».[12]
- Στη Φινλανδία, πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην πόλη Νόρπες το φεστιβάλ ντομάτας Tomatkarnevalen.[13]
- Ενίοτε εκτοξεύονται ντομάτες σε δημόσιες διαμαρτυρίες. Με αφορμή αυτή την πρακτική, το ολλανδικό Σοσιαλιστικό Κόμμα υιοθέτησε την ντομάτα ως λογότυπό του.[14] Θύματα της πρακτικής αυτής έχουν κατά καιρούς υπάρξει διάφορα δημόσια πρόσωπα, όπως η Χίλαρι Κλίντον σε επίσκεψή της στην Αίγυπτο ως Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ το 2012,[15] ο πρωθυπουργός της Τσεχίας Μίλος Ζέμαν στη διάρκεια εκδηλώσεων για την 25η επέτειο από τη βελούδινη επανάσταση το 2014,[16] ο Ντόναλντ Τραμπ σε ομιλία του το 2016 στο Πανεπιστήμιο της Αϊόβα ως υποψήφιος Πρόεδρος των ΗΠΑ,[17] ο βασιλιάς Γουλιέλμος-Αλέξανδρος της Ολλανδίας σε επίσκεψή του στη Μόσχα το 2013,[18] η υποψήφια για την προεδρία της Γαλλίας Μαρίν Λε Πεν σε υπαίθρια αγορά του Παρισιού το 2017,[19] αλλά και ο νικητής των ίδιων εκλογών Εμανουέλ Μακρόν πάλι σε υπαίθρια αγορά.[20]
- Στην ίδια χρήση παραπέμπει και το όνομα του αμερικανικού ιστότοπου συγκέντρωσης κριτικών για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση Rotten Tomatoes, αν και ο ιδρυτής του αναφέρει μια σκηνή στην ταινία Leolo του 1992 ως έμπνευση για το όνομα.[21]
- Ένας άγνωστος, στην Ελλάδα τουλάχιστον, τρόπος παρασκευής σαλτσών έγινε γνωστός με το αμερικανικό κινηματογραφικό έργο Πράσινες τηγανητές ντομάτες (1991) του Γιον Άβνετ με πρωταγωνίστριες τις Κάθι Μπέιτς και Τζέσικα Τάντι.[22]
- Το ελληνικό ντοκιμαντέρ της Μαριάννας Οικονόμου Όταν ο Βάγκνερ συνάντησε τις ντομάτες (2019) αφηγείται την ιστορία δύο ξαδέρφων από τον θεσσαλικό κάμπο που κατακτούν την παγκόσμια αγορά με τις βιολοικές τους ντομάτες.[23]
Παραπομπές
Επεξεργασία- ↑ Παναγιώτης Γαβρεσέας (1972). Εγχειρίδιον Φυτολογίας Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων (ΟΕΒΔ). σελ. 101. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2009.
- ↑ «TA ΦΥΤΑ ΠΟΥ ΤΡΩΜΕ (ΦΡΟΥΤΑ ΚΑΙ ΛΑΧΑΝΙΚΑ)». Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025.
- ↑ http://jupiter.chem.uoa.gr/thanost/konstas/XX_3A(1938)353.pdf
- ↑ Θ. Τσώλη (1 Ιουνίου 2012) Αποκωδικοποιήθηκε το γονιδίωμα της ντομάτας Το Βήμα, Ανακτήθηκε την 2 Ιουνίου 2012
- ↑ 5,0 5,1 R. Hill (30 Μαΐου 2012) Tomato genome sequence bears fruit Nature. Ανακτήθηκε την 2 Ιουνίου 2012
- ↑ Αποκωδικοποιήθηκε το DNA της τομάτας in.gr. 1 Ιουνίου 2012
- ↑ Σωτήρης Δαματόπουλος (31 Μαΐου 2012) Το DNA της ντομάτας έχει περισσότερα γονίδια από το ανθρώπινο Αρχειοθετήθηκε 2012-06-03 στο Wayback Machine. ΕΡΤ. Ανακτήθηκε την 2 Ιουλίου 2012
- ↑ στη Νάουατλ ο τονισμός είναι πάντα στην προτελευταία συλλαβή
- ↑ «Μάχη μέχρι τελικής... ντομάτας - Εντυπωσιακές εικόνες από το φεστιβάλ La Tomatina στην Ισπανία (video)». ΕΡΤ. 29 Αυγούστου 2024. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025.
- ↑ «Vine Ripe Pink Tomato». State Symbols USA. 12 Μαΐου 2014. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2024.
- ↑ «Tomato». State Symbols USA. 5 Σεπτεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2024.
- ↑ «Tomato Festival, Reynoldsburg, Ohio». Reynoldsburg Tomato Festival. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2024.
- ↑ «Tomatkernevalen». Tomatkernevalen. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2024.
- ↑ Holligan, Anna (30 Αυγούστου 2012). «Dutch election: Emile Roemer seduces with Socialist charms». BBC. Ανακτήθηκε στις 22 Οκτωβρίου 2024.
It still alludes to past Maoist allegiances with its emblem of a white star in a red tomato, harking back to the days when activists hurled fruit at opponents during protests.
- ↑ «Αίγυπτος: Με παπούτσια και ντομάτες «υποδέχτηκαν» τη Χίλαρι Κλίντον». Το Βήμα. 16 Ιουλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025.
- ↑ «Αυγά, σάντουιτς και ντομάτες κατά του Προέδρου της Τσεχίας». Εφημερίδα των Συντακτών. 17 Νοεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025.
- ↑ «Με ντομάτες υποδέχθηκαν τον Τραμπ στην Αϊόβα [εικόνες & βίντεο]». iefimerida.gr. 27 Ιανουαρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025.
- ↑ «Φυλάκιση 15 και ημερών αντίστοιχα για δύο Ρώσους οι οποίοι πέταξαν ντομάτες στο βασιλιά της Ολλανδίας». News 24/7. 11 Νοεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025.
- ↑ «Με γιούχα και ντομάτες αποδοκίμασαν τη Λεπέν σε αγορά στο Παρίσι». 26 Απριλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025.
- ↑ «Πήραν με τις ντομάτες τον Μακρόν σε λαϊκή του Παρισιού!». Financial Report. 26 Απριλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025.
- ↑ Van Zuylen-Wood, Simon (21 January 2020). «Behind the Scenes at Rotten Tomatoes». Wired. https://www.wired.com/story/behind-the-scenes-rotten-tomatoes/.
- ↑ «πράσινες τηγανητές ντομάτες». Pandespani. 3 Μαΐου 2011. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025.
- ↑ Λυκούργου, Πόλυ (7 Απριλίου 2019). «Οταν ο Βάγκνερ Συνάντησε τις Ντομάτες». FLIX. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι
Επεξεργασία
Λεξιλογικός ορισμός του τομάτα στο Βικιλεξικό
Πολυμέσα σχετικά με το θέμα ντομάτα στο Wikimedia Commons
 |
Αυτό το λήμμα σχετικά με τη βοτανική χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το. |
 |
Αυτό το λήμμα σχετικά με τη Γαστρονομία χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το. |