Η τομάτα, ή αλλιώς ντομάτα ή ντοματιά (επιστ. Solanum lycopersicumΣτρύχνον το λυκοπερσικόν,[1] κοινή ονομασία: ερωτόμηλο[2]) είναι φυτό της οικογένειας των στρυχνοειδών (Solanaceae)[3], ιθαγενές της Κεντρικής και Νοτίου Αμερικής, από το Μεξικό μέχρι το Περού. Ζει μόνο μερικά χρόνια και συνήθως καλλιεργείται ως μονοετές φυτό. Τυπικά φτάνει τα 3-4 μ. ύψος, αλλά δεν έχει αρκετά ανθεκτικό βλαστό και στηρίζεται σε άλλα φυτά. Τα φύλλα έχουν μήκος 10-25 εκ. και είναι σύνθετα, αποτελούμενα από 5-9 μικρότερα φύλλα το καθένα μέχρι και 8 εκ. μακρύ με πριονοειδή περιφέρεια. Τόσο ο βλαστός του φυτού όσο και τα φύλλα φέρουν τρίχωμα. Τα λουλούδια έχουν διάμετρο 1-2 εκ., είναι κίτρινα με πέντε μυτερούς λοβούς και μεγαλώνουν σε ομάδες αποτελούμενες από 3-12.

Τομάτα
Μία τομάτα (καρπός)
Μία τομάτα (καρπός)
Συστηματική ταξινόμηση
Σύστημα: κατά CRONQUIST, 1981
Βασίλειο: Φυτά (Plantae)
Συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
Ομοταξία: Δικοτυλήδονα (Magnoliopsida)
Υφομοταξία: Αστερίδες (Asteridae)
Τάξη: Στρυχνώδη (Solanales)
Οικογένεια: Στρυχνοειδή (Solanaceae)
Γένος: Στρύχνον (Solanum)
Είδος: Solanum lycopersicum
Διώνυμο
Στρύχνον το λυκοπερσικόν
(Solanum lycopersicum)

L.
Συνώνυμα

Lycopersicon esculentum
(Λυκοπερσικόν το εδώδιμον)

Υπάρχουν τομάτες θερμοκηπίου (αναρριχώμενες) και υπαίθριες τομάτες (ημιαναρριχώμενες και αυτοκλαδευόμενες). Οι αναρριχώμενες και οι ημιαναρριχώμενες χρειάζονται στήριξη, η οποία γίνεται είτε με σπάγκο (θερμοκήπιο από οριζόντιο σύρμα) είτε σε καλάμια όταν πρόκειται για υπαίθρια καλλιέργεια. Οι αυτοκλαδευόμενες τομάτες δεν χρειάζονται στήριξη, διότι τυφλώνουν μόνες τους την κορυφή τους και δεν αυξάνονται προς τα πάνω.

Τον Μάιο του 2012 δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature το γονιδίωμα της τομάτας, ολοκληρωμένο κατά σχεδόν 80%. Το πρόγραμμα αποκωδικοποίησης του γονιδιώματος της τομάτας, γνωστό ως Tomato Genome Consortium, ξεκίνησε το 2003 και μελέτησε το γονιδιώμα της ποικιλίας Χάινζ 1760 και της άγριας τομάτας Solanum pimpinellifolium. Συνολικά στο πρόγραμμα συμμετείχαν 300 επιστήμονες από 14 χώρες.[4] Αρχικά η αποκωδικοποίηση έγινε με παραδοσιακό τρόπο και μέχρι το 2008 υπήρχαν πολλά κοινά, οπότε και χρησιμοποιήθηκαν πιο σύγχρονες μέθοδοι, όπως η whole-genome shotgun sequencing.[5] Το γονιδίωμα της τομάτας έχει 12 χρωμοσώματα, στα οποία βρίσκονται 31.760 γονίδια.[6] Εκτιμάται ότι η αποκωδικοποίηση του γονιδιώματος θα οδηγήσει σε νέες ποικιλίες σε περίπου 5 χρόνια, ενώ θα οδηγήσει σε βελτιωμένες ποικιλίες συγγενικών ειδών όπως η μελιτζάνα και η πιπεριά. Η τομάτα και η πατάτα έχουν το 92% των γονιδίων τους κοινά.[7]

Η λέξη τομάτα προέρχεται από τη λέξη τόματλ (tómatl)[8] της γλώσσας Νάουατλ.

 
Τομάτα (ο καρπός)
 
Παραμορφωμένοι καρποί τομάτας

Ο καρπός, που επίσης λέγεται τομάτα, είναι σφαιρικός ή μακρόστενος, είναι εδώδιμος, και όταν είναι ώριμος είναι ζουμερός και έχει έντονο κόκκινο χρώμα. Το κόκκινο χρώμα του οφείλεται στο ότι περιέχει τη χρωστική λυκοπένιο. Πριν ωριμάσει, η τομάτα έχει πράσινο χρώμα. Στα άγρια φυτά ο καρπός έχει διάμετρο 1-2 εκ., αλλά στα περισσότερα ήμερα είναι αρκετά μεγαλύτερος, από 5-10 εκ. Η τομάτα είναι ιδανική για σαλάτες και είναι το κύριο συστατικό της χωριάτικης σαλάτας.

Από βοτανικής άποψης η τομάτα είναι ένας σαρκώδης καρπός (συγκεκριμένα ράγα). Όμως με βάση μια δικαστική απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου των Ηνωμένων Πολιτειών το 1893, η ντομάτα κηρύχθηκε λαχανικό. Το βάρος της φτάνει τα 250-350 γραμμάρια (μεγαλόκαρπη), ενώ υπάρχουν και μικρόκαρπα υβρίδια (ντοματίνι) τα οποία μπορούν να συγκομιστούν με το τσαμπί (και όχι μεμονωμένα) και έχουν βάρος 50-100 γραμμάρια.

Η τομάτα καλλιεργείται τώρα σε όλο τον κόσμο και προτιμάται από πολλούς για σαλάτα, αλλά και για σάλτσες. Ο ετήσιος τζίρος παραγωγής τομάτας εκτιμάται σε 30 με 40 δισεκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως. Το 2010 συνολικά μαζεύτηκαν 145,8 εκατομμύρια τόνοι ντομάτα παγκοσμίως.[5] Σε πολλές χώρες, όπως και στην Ελλάδα, η τομάτα καλλιεργείται καθ' όλο τον χρόνο σε θερμοκήπια.

Στον πολιτισμό και τη λαϊκή κουλτούρα

Επεξεργασία

Παραπομπές

Επεξεργασία
  1. Παναγιώτης Γαβρεσέας (1972). Εγχειρίδιον Φυτολογίας Α΄ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ. Οργανισμός Εκδόσεως Διδακτικών Βιβλίων (ΟΕΒΔ). σελ. 101. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Ιουνίου 2015. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2009. 
  2. «TA ΦΥΤΑ ΠΟΥ ΤΡΩΜΕ (ΦΡΟΥΤΑ ΚΑΙ ΛΑΧΑΝΙΚΑ)». Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  3. http://jupiter.chem.uoa.gr/thanost/konstas/XX_3A(1938)353.pdf
  4. Θ. Τσώλη (1 Ιουνίου 2012) Αποκωδικοποιήθηκε το γονιδίωμα της ντομάτας Το Βήμα, Ανακτήθηκε την 2 Ιουνίου 2012
  5. 5,0 5,1 R. Hill (30 Μαΐου 2012) Tomato genome sequence bears fruit Nature. Ανακτήθηκε την 2 Ιουνίου 2012
  6. Αποκωδικοποιήθηκε το DNA της τομάτας in.gr. 1 Ιουνίου 2012
  7. Σωτήρης Δαματόπουλος (31 Μαΐου 2012) Το DNA της ντομάτας έχει περισσότερα γονίδια από το ανθρώπινο Αρχειοθετήθηκε 2012-06-03 στο Wayback Machine. ΕΡΤ. Ανακτήθηκε την 2 Ιουλίου 2012
  8. στη Νάουατλ ο τονισμός είναι πάντα στην προτελευταία συλλαβή
  9. «Μάχη μέχρι τελικής... ντομάτας - Εντυπωσιακές εικόνες από το φεστιβάλ La Tomatina στην Ισπανία (video)». ΕΡΤ. 29 Αυγούστου 2024. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  10. «Vine Ripe Pink Tomato». State Symbols USA. 12 Μαΐου 2014. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2024. 
  11. «Tomato». State Symbols USA. 5 Σεπτεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2024. 
  12. «Tomato Festival, Reynoldsburg, Ohio». Reynoldsburg Tomato Festival. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2024. 
  13. «Tomatkernevalen». Tomatkernevalen. Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2024. 
  14. Holligan, Anna (30 Αυγούστου 2012). «Dutch election: Emile Roemer seduces with Socialist charms». BBC. Ανακτήθηκε στις 22 Οκτωβρίου 2024. It still alludes to past Maoist allegiances with its emblem of a white star in a red tomato, harking back to the days when activists hurled fruit at opponents during protests. 
  15. «Αίγυπτος: Με παπούτσια και ντομάτες «υποδέχτηκαν» τη Χίλαρι Κλίντον». Το Βήμα. 16 Ιουλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  16. «Αυγά, σάντουιτς και ντομάτες κατά του Προέδρου της Τσεχίας». Εφημερίδα των Συντακτών. 17 Νοεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  17. «Με ντομάτες υποδέχθηκαν τον Τραμπ στην Αϊόβα [εικόνες & βίντεο]». iefimerida.gr. 27 Ιανουαρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  18. «Φυλάκιση 15 και ημερών αντίστοιχα για δύο Ρώσους οι οποίοι πέταξαν ντομάτες στο βασιλιά της Ολλανδίας». News 24/7. 11 Νοεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  19. «Με γιούχα και ντομάτες αποδοκίμασαν τη Λεπέν σε αγορά στο Παρίσι». 26 Απριλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  20. «Πήραν με τις ντομάτες τον Μακρόν σε λαϊκή του Παρισιού!». Financial Report. 26 Απριλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  21. Van Zuylen-Wood, Simon (21 January 2020). «Behind the Scenes at Rotten Tomatoes». Wired. https://www.wired.com/story/behind-the-scenes-rotten-tomatoes/. 
  22. «πράσινες τηγανητές ντομάτες». Pandespani. 3 Μαΐου 2011. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 
  23. Λυκούργου, Πόλυ (7 Απριλίου 2019). «Οταν ο Βάγκνερ Συνάντησε τις Ντομάτες». FLIX. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2025. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Επεξεργασία
  •   Λεξιλογικός ορισμός του τομάτα στο Βικιλεξικό
  •   Πολυμέσα σχετικά με το θέμα ντομάτα στο Wikimedia Commons