Φωκικά του Παυσανία
Το δέκατο βιβλίο του έργο Ελλάδος περιήγησις του περιηγητή Παυσανία (2ος αι. μ.Χ.) είναι αφιερωμένο στη Φωκίδα και το μεγαλύτερο τμήμα του αποτελεί μια λεπτομερή περιγραφή των ιερών και των λοιπών κτιρίων των Δελφών. Το έργο του παρείχε πολύτιμη βοήθεια στους αρχαιολόγους οι οποίοι προσπαθούσαν για δεκαετίες να ταυτίσουν τα μνημεία που αποκάλυψαν οι ανασκαφές, αν και υπήρξαν περιπτώσεις που οι ερμηνείες του δεν ήταν ακριβείς[1].
Τα Φωκικά του Παυσανία
ΕπεξεργασίαΠεριηγητής και γεωγράφος του 2ου αι. μ.Χ., ο Παυσανίας γεννήθηκε το πιθανότερο στη μικρασιατική Λυδία και μας παρέδωσε ένα πολύ σημαντικό έργο για την αρχαιογνωστική έρευνα, το Ελλάδος περιήγησις. Πρόκειται για το λεπτομερές οδοιπορικό του το οποίο εκτείνεται σε δέκα βιβλία και περιγράφει τις σημαντικότερες τοποθεσίες της Πελοποννήσου, της Αττικής, της Βοιωτίας και της Φωκίδας. Κατά τον Frazer, τον κύριο μελετητή του, χωρίς τον Παυσανία τα ερείπια της Ελλάδας θα ήταν ως επί το πλείστον ‘ένας απρόσιτος λαβύρινθος και ένα αίνιγμα χωρίς απάντηση’. Το κύριο ενδιαφέρον του στη μάλλον εκλεκτική περιγραφή του ήταν τα μνημεία (ειδικά τα γλυπτά και η ζωγραφική) μαζί με τα ιστορικά πλαίσιά τους και το ιερό τους υπόβαθρο (λατρείες, τελετουργικά, πεποιθήσεις). Όπως και τα υπόλοιπα βιβλία του, έτσι και στους Δελφούς περιγράφει ιεροτελεστίες, δεισιδαιμονικά έθιμα και εισάγει συχνά αφηγήσεις με ιστορικό και λαογραφικό υπόβαθρο. Τους Δελφούς ο Παυσανίας τους περιγράφει σε 38 κεφάλαια στα Φωκικά, το δέκατο και τελευταίο βιβλίο του, όπου η περιγραφή του φτάνει μέχρι τους Οζόλες Λοκρούς. Το έργο φαίνεται να ολοκληρώθηκε μεταξύ του 143 και του 161 μ.Χ. Η διεξοδική περιγραφή του περιηγητή υπήρξε πολύτιμη για την έρευνα και την ανασύνθεση του χώρου. Αν και οι Δελφοί είχαν λεηλατηθεί από τους Φωκείς αρχικά και αργότερα από τους Ρωμαίους και ορισμένοι από τους τελευταίους Ρωμαίους αυτοκράτορες, όπως ο Νέρων, είχαν αρπάξει αρκετούς από τους θησαυρούς τους, υπήρχαν ακόμη αρκετά μνημεία που μπορούσε ο Παυσανίας να θαυμάσει από κοντά και να περιγράψει με λεπτομέρεια. Επιμένει, όπως είναι φυσικό, στην περιγραφή της θρησκευτικής τέχνης και της αρχιτεκτονικής των Δελφών. Ως σημεία ‘ιδιαίτερου ενδιαφέροντος’ αναφέρει την ιστορία του Οιδίποδα, την ίδρυση του μαντείου και του ναού του Απόλλωνα, τη διεξαγωγή των Πυθίων, και περιγράφει με λεπτομέρεια τα αναθήματα που θαυμάζει επί τόπου, καθώς και θέματα ευρύτερου ενδιαφέροντος για τους Δελφούς, όπως: την παράδοση του μαντείου αλλά και ‘μυθολογικά’ θέματα όπως τον αγώνα Ηρακλή και Απόλλωνα για τον ιερό τρίποδα, τον μύθο του ομφαλού των Δελφών, τους επτά σοφούς και τις ρήσεις τους, το Κωρύκειο άντρο κ.α. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ενδελεχής περιγραφή στο κεφάλαιο 25 της αναπαράστασης της Ιλίου Πέρσεως, έργο του Πολυγνώτου, την οποία είδε ως ζωγραφική αναπαράσταση στη Λέσχη των Κνιδίων. Περιγράφει με λεπτομέρεια τη σύνθεση της Άλωσης της Τροίας και της ετοιμασίας των Ελλήνων για τον απόπλου και πολλές αναπαραστάσεις της εν λόγω σύνθεσης έχουν βασιστεί στην περιγραφή του αυτή. Αναλυτικά, η αφήγησή του έχει την ακόλουθη δομή:
Ιερό Αθηνάς Προναίας
ΕπεξεργασίαΣτο Ιερό της Αθηνάς Προναίας ο Παυσανίας κάνει λόγο για τους τρεις ναούς (τους δύο αρχαϊκούς “άδειους” από αγάλματα και αναθήματα) καθώς και για έναν τέταρτο με λίγα αγάλματα ρωμαίων αυτοκρατόρων. Αναφέρει ακόμη τον Θησαυρό των Μασσαλιωτών, ενώ παραδόξως δεν αναφέρει τη Θόλο[2], η οποία είχε υποστεί καταστροφή από πυρκαγιά τον 1ο αι. π.Χ., ούτε και τον Δωρικό θησαυρό. Αναφέρει ακόμη ότι πλάι στο ιερό βρισκόταν ναός αφιερωμένος στον τοπικό ήρωα Φύλακο. Ωστόσο η εικόνα που αποκάλυψαν οι ανασκαφές στο ιερό, που ολοκληρώθηκαν κατά το 1900-1902, δεν συνάδουν με τη μαρτυρία του Παυσανία. Οι αποκλίσεις αυτές για χρόνια προβλημάτιζαν τους ερευνητές εωσότου το 1985 ο Didier Laroche πρότεινε μια νέα ανάγνωση του Παυσανία.4 Η νέα αυτή ερμηνεία βασιζόταν στο γεγονός ότι ο Παυσανίας ακολούθησε μια διαφορετική διαδρομή από τη συνηθισμένη, ενώ η Θόλος, που κανονικά απουσιάζει, θα μπορούσε να είναι ο “ναός που φιλοξενούσε μικρό αριθμό αγαλμάτων Ρωμαίων αυτοκρατόρων”. Γενικά, πάντως, η εικόνα που δίνει ο Παυσανίας είναι αυτή ενός ιερού που βρισκόταν πια σε παρακμή, με κτίρια που δεν συγκέντρωναν μεγάλο αριθμό επισκεπτών και που γενικά δεν τα συντηρούσαν αρκετά (γεγονός που συνάδει με τη μαρτυρία του Πλουτάρχου ότι γενικά στις μέρες του οι πόροι του ιερού ήταν περιορισμένοι και το ίδιο και οι εργασίες συντήρησής του).
Το Γυμνάσιο και η Κασταλία
ΕπεξεργασίαΟ Παυσανίας αναφέρεται στο Γυμνάσιο, όμως φαίνεται να τον απασχολούν ιδιαίτερα οι τοπικοί μύθοι που συνδέονται με την Κασταλία και με τους υδάτινους πόρους της περιοχής γενικότερα.
Το Ιερό του Απόλλωνα
ΕπεξεργασίαΣτη συνέχεια, ο περιηγητής μπαίνει στο ιερό του Απόλλωνα και περιγράφει όσα βλέπει κατά μήκος της Ιεράς Οδού, με έμφαση στα γλυπτά αναθήματα και τις προσωπικότητες που απεικονίζουν ή τα περιστατικά που συνδέονται με αυτά.
Το ανάθημα των Κροτωνιατών
ΕπεξεργασίαΤο ανάθημα του Φάυλλου από τον Κρότωνα (ή βάση του αναθήματος των Κροτονιατών). Για χρόνια η σωζόμενη βάση με επιγραφή των Κροτωνιατών ταυτιζόταν με το μνημείο αυτό που αναφέρει ο Παυσανίας, ωσόσο σήμερα έχει αποδειχθεί ότι η υπάρχουσα βάση ανήκε σε ανάθημα των Κροτωνιατών για τη νίκη τους πεί των Συβαριτών (510 π.Χ.).
Ο Ταύρος των Κερκυραίων
ΕπεξεργασίαΟ Ταύρος των Κερκυραίων ήταν μεγάλο χάλκινο ανάθημα των πολιτών της Κέρκυρας ως ευχαριστήριο προς τον θεό για μια μεγάλη ψαριά τόννων που κατόρθωσαν να πιάσουν εξαιτίας ενός ταύρου.
Το Ανάθημα των Αρκαδίων
ΕπεξεργασίαΣτη συνέχεια ο Παυσανίας περιγράφει το Ανάθημα των Αρκαδίων, τη βάση των Αρκαδίων και συγκεκριμένα των Τεγεατών για τη νίκη τους επί των Λακεδαιμονίων, το μνημείο του Λυσάνδρου, του Λακεδαιμονίου στρατηγού για τη νίκη της πατρίδας του κατά της Αθήνας, ένα εντυπωσιακό ανάθημα με τους Διόσκουρους, πλειάδα θεών, τον ίδιο τον Λύσανδρο, τον Αγία που τον συμβούλευε και ορισμένους από τους συμμάχους του.
Τα αναθήματα των Αθηναίων και των Αργείων
ΕπεξεργασίαΟ Παυσανίας αναφέρει επίσης ότι οι Αθηναίοι είχαν αφιερώσει με τη δεκάτη της μάχης του Μαραθώνα ένα ανάθημα που περιλάμβανε το άγαλμα της Αθηνάς, του Απόλλωνα, του Μιλτιάδη και των μυθικών βασιλέων της Αθήνας. Αντίστοιχο ήταν και το ανάθημα των Αργείων, που περιλάμβανε τους αρχηγούς τους που είχαν ακολουθήσει τον Πολυνίκη στην εκστρατεία των “Επτά επί Θήβας”.
Το ανάθημα των Ταραντίνων
ΕπεξεργασίαΣτη συνέχεια κάνει λόγο για τη βάση των Ταραντίνων, που είχαν αφιερώσει χάλκινα άλογα και αγάλματα αιχμάλωτων γυναικών, για να θυμίζει τη νίκη τους επί των Μεσσαπίων.
Οι Θησαυροί
ΕπεξεργασίαΠερνάει μετά στην περιγραφή των Θησαυρών, ξεκινώντας από τον Θησαυρό των Σικυωνίων και συνεχίζοντας με τον Θησαυρό των Σιφνίων, των Θηβαίων, των Αθηναίων και των Κνιδίων. Περιγράφει ενδιαμέσως και τη βάση του γλυπτού αναθήματος των Κνιδίων καθώς και το ανάθημα των Λιπαραίων. Είναι προφανές από τις περιγραφές του ότι τον ενδιέφερε περισσότερο η γλυπτική και οι αφηγήσεις που μπορούσε να βασίσει σε αυτήν, παρά η αρχιτεκτονική.
Η Στοά των Αθηναίων
ΕπεξεργασίαΠεριγράφει ωστόσο αρκετά λεπτομερώς τη Στοά των Αθηναίων, ενώ στέκεται και στον Βράχο της Σίβυλλας. Στα κεφάλαια 14 και 15 επανέρχεται στα προσφιλή του γλυπτά, αναφέροντάς μας αρκετά που σήμερα δεν θα ήταν γνωστά αν δεν είχαμε τη μαρτυρία του. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγονται ο Απόλλων της Σαλαμίνας αλλά και το άγαλμα της Φρύνης, φιλοτεχνημένο, σύμφωνα με τον περιηγητή, από τον Πραξιτέλη. Στη συνέχεια κάνει λόγο για τον ομφαλό, τον οποίο περιγράφει από λευκό μάρμαρο. Είναι ωστόσο ασαφές για ποιον ομφαλό μιλάει, και για μια σειρά μικρότερων αγαλμάτων και αναθημάτων, τα περισσότερα από τα οποία είναι χαμένα σήμερα.
Ο ναός του Απόλλωνα
ΕπεξεργασίαΜετά από μια διεξοδική αναφορά στις επιδρομές των Γαλατών στους Δελφούς περνάει στην περιγραφή του ναού του Απόλλωνα. Περιγράφει διεξοδικά τις παραστάσεις των αετωμάτων και το εσωτερικό του ναού, κάνοντας λόγο και για τον βωμό του Ποσειδώνα.
Η Λέσχη των Κνιδίων, το Στάδιο και το Θέατρο
ΕπεξεργασίαΛεπτομερής είναι επίσης η περιγραφή της Λέσχης των Κνιδίων, και ειδικά της ζωγραφικής παράστασης της Ιλίου Πέρσεως του Πολυγνώτου, που διαφορετικά θα μας ήταν τελείως άγνωστη. Στην περιγραφή του βασίστηκαν μεταγενέστερες προσπάθειες αποκατάστασης του έργου. Τέλος, ο Παυσανίας αναφέρεται στο Στάδιο και το Θέατρο των Δελφών, κλείνοντας την περιήγησή του στο ιερό.
Βιβλιογραφία
Επεξεργασία- Fouilles de Delphes, École Française d'Athènes, depuis 1902.
- Daux,G.,Pausanias à Delphes, Picard, 1936.
- Pouilloux, J.et Roux, G., Énigmes à Delphes, Paris, de Boccard, 1963.
- Bommelaer, J.-Fr., Laroch, D., Guide de Delphes, Le site, Paris, de Boccard, 1991.
- Le sanctuaire de Delphes, Histoire Antique, o 38, juillet/août 2008.
Εξωτερικοί Σύνδεσμοι
ΕπεξεργασίαΔρόμοι του Παυσανία: https://web.archive.org/web/20160216121915/http://arcadia.ceid.upatras.gr/pausanias/book.php?id=4&lang=1&kef=1