Χρηστομάθεια του Πρόκλου
Η Χρηστομάθεια[1] (Χρηστομαθείας γραμματικής Εκλογαί) φαίνεται πως ήταν ένα εγχειρίδιο λογοτεχνίας γραμμένο από κάποιον Πρόκλο - που μερικοί ταυτίζουν με τον Πρόκλο τον νεοπλατωνικό φιλόσοφο του 5ου μ.Χ. αιώνα και κάποιοι άλλοι με τον Ευτύχιο Πρόκλο, γραμματικό του 2ου μ.Χ. αιώνα. Το έργο πλέον έχει χαθεί,[2] διασώζεται όμως μια σύντομη περίληψη του (επιτομή) στη Βιβλιοθήκη του Φωτίου (9ος μ.Χ. αι.),[3] καθώς και λίγα αποσπάσματα σε βυζαντινά χειρόγραφα.[4]
Η επιτομή του Φωτίου Επεξεργασία
Σύμφωνα με τον Φώτιο η Χρηστομάθεια απαρτιζόταν από τέσσερα μέρη, ο ίδιος όμως περιέργως στην επιτομή του έργου αναφέρεται μόνον στα δύο πρώτα.
Ο Πρόκλος άνοιγε τη Χρηστομάθεια αναφέροντας τις διαφορές και τις ομοιότητες μεταξύ πεζού λόγου (πρόζας) και ποίησης και συνέχιζε με μια περισσότερο διεξοδική παρουσίαση των επιμέρους ποιητικών ειδών. Για τον Επικό κύκλο έλεγε ότι περιελάμβανε όλες τις διηγήσεις από τη μυθολογική ένωση του Ουρανού και της Γης (από τη οποία γεννήθηκαν οι Εκατόγχειρες και οι Κύκλωπες) μέχρι τον επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη και τη μετέπειτα κατά λάθος δολοφονία του από τον γιο του Τηλέγονο, που σηματοδοτεί και το τέλος της μυθικής και ηρωικής εποχής. Την απαρχή του έπους την ανήγε στην ιέρεια του Απόλλωνος και προφήτισσα Φημονόη, η οποία συνήθιζε να δίνει τους χρησμούς της σε δακτυλικό εξάμετρο, ενώ ως σημαντικότερους εποποιούς μνημόνευε τον Όμηρο, τον Ησίοδο, τον Πανύασι, τον Πείσανδρο, και τον Αντίμαχο.[5]
Στη συνέχεια αναφερόταν στην ελεγεία και στον ίαμβο,[6] καθώς και στις διάφορες κατηγορίες της μελικής ποίησης και μνημόνευε επίσης τους κύριους εκπροσώπους του κάθε ποιητικού είδους.
Τα περιεχόμενα των χαμένων επών του Τρωικού κύκλου Επεξεργασία
Εκτός από αυτές τις πληροφορίες που περιέχονται στην επιτομή του Φωτίου και που μας είναι άλλωστε γνωστές και από άλλες πηγές, η Χρηστομάθεια του Πρόκλου είναι το μοναδικό έργο της αρχαιότητας που μας δίνει, περιληπτικά έστω, το περιεχόμενο των χαμένων επών του Τρωικού κύκλου. Τα σχετικά αποσπάσματα, με εξαίρεση το απόσπασμα που αναφέρεται στα Κύπρια Έπη, βρίσκονται στον περίφημο κώδικα Venetus A της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης.[7]
Ο Πρόκλος παρουσίαζε το περιεχόμενο των επών του Τρωικού κύκλου με "χρονολογική" σειρά:
- Τα Κύπρια Έπη διηγούνταν τα πριν την Ιλιάδα γεγονότα. Άρχιζαν με τους γάμους της Θέτιδος και του Πηλέως και τη φιλονικία Ήρας, Αθηνάς και Αφροδίτης για το ποια είναι η "καλλίστη". Συνεχιζόταν με την κρίση του Πάριδος, την αρπαγή της ωραίας Ελένης, τη σύναξη των Αχαιών στην Αυλίδα, την απόβαση στο Ίλιον και τα πρώτα χρόνια του τρωικού πολέμου.
- Μετά την Ιλιάδα, τη σκυτάλη έπαιρναν η Αιθιοπίς και η Μικρά Ιλιάς.
- Στην Αιθιοπίδα, η βασίλισσα των Αμαζόνων Πενθεσίλεια και ο βασιλεύς των Αιθιόπων Μέμνων, σύμμαχοι και οι δυο των Τρώων, σκοτώνονταν από τον Αχιλλέα. Ο Αχιλλεύς σκοτωνόταν από τον Πάρι και ο Οδυσσεύς φιλονικούσε με τον Αίαντα για το ποιος είναι ο πιο άξιος για να πάρει τα όπλα του Αχιλλέως.
- Στη Μικρά Ιλιάδα, τα όπλα είχαν ήδη δοθεί στον Οδυσσέα και ο Αίας ντροπιασμένος έχανε τα λογικά του και αυτοκτονούσε. Ο Φιλοκτήτης επέστρεφε στον πόλεμο και σκότωνε τον Πάρι. Ο Επειός κατασκεύαζε τον Δούρειο Ίππο και οι Αχαιοί αναχωρούσαν για την Τένεδο.
- Η Ιλίου Πέρσις έπειτα περιέγραφε τα γεγονότα της άλωσης και της καταστροφής της Τροίας. Οι Τρώες, παρά τις προειδοποιήσεις της Κασσάνδρας και τις αντιρρήσεις του Λαοκόωντα, έμπαζαν τον Δούρειο Ίππο μέσα στην πόλη τους και γιόρταζαν το δήθεν τέλος του πολέμου. Οι Αχαιοί καταλάμβαναν την αφύλακτη Τροία και ακολουθούσε η λεηλασία και η σφαγή των Τρώων. Ο Πρίαμος, αν και ικέτης, φονευόταν πάνω στο βωμό του Ερκείου Διός· ο μικρός Αστυάναξ, ο γιος του Έκτορα και της Ανδρομάχης, γκρεμιζόταν από τα τείχη της Τροίας και η Πολυξένη σφαγιαζόταν πάνω στον τάφο του Αχιλλέως. Ο Μενέλαος εύρισκε την Ελένη, συμφιλιωνόταν μαζί της και την οδηγούσε στα πλοία του. Οι Αχαιοί διαμοιράζονταν τα λάφυρα και αναχωρούσαν επιτέλους για την πατρίδα. Οι θεοί όμως εξοργισμένοι με τις ιεροσυλίες και τις αγριότητες που διέπραξαν, μηχανεύονταν ήδη τη δίκαιη τιμωρία τους.
- Στους Νόστους περιγράφονταν, ως συνέπεια ακριβώς της θεϊκής νέμεσης, τα βάσανα και ο αφανισμός πολλών Αχαιών κατά την επιστροφή τους με αποκορύφωμα τη δολοφονία του Αγαμέμνονα από την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο.
- Τέλος στην Τηλεγόνεια, ο Οδυσσέας ξαναέφευγε από την Ιθάκη, παντρευόταν τη βασίλισσα των Θεσπρωτών Καλλιδίκη, διεξήγαγε πόλεμο ενάντια στους Βρύγους και επιστρέφοντας στο νησί του, όπου είχε ήδη καταφθάσει αναζητώντας τον ο Τηλέγονος (ο γιος του από την Κίρκη), σκοτωνόταν κατά λάθος απ' αυτόν.
Η αξιοπιστία των περιγραφών του Πρόκλου έχει κατά καιρούς έντονα αμφισβητηθεί. Το βέβαιο πάντως είναι, όπως σημειώνει ο Άλμπιν Λέσκυ, ότι ο Πρόκλος (είτε έζησε τον 5ο είτε τον 2ο π.Χ. αιώνα) δεν είχε άμεση πρόσβαση στα έπη τα οποία περιέγραφε, αλλά μόνον σε επιτομές και σχόλια προγενεστέρων του. [8]
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ Χρηστομάθεια = η μάθηση χρήσιμων πραγμάτων ή (συνεκδοχικά) το εγχειρίδιο που περιέχει τη σύνοψη των βασικών γνώσεων για ένα θέμα.
- ↑ Η Χρηστομάθεια αναφέρεται και από τον Βυζαντινό λόγιο του 12ου μ.Χ. Ιωάννη Τζέτζη, διασωζόταν δηλαδή ακέραιη τουλάχιστον μέχρι την εποχή αυτή και ίσως και αρκετά αργότερα.
(P. Kroh, Λεξικό αρχαίων συγγραφέων, λήμμα Πρόκλος γραμματικός, εκδ.USP, 1996.) - ↑ Βιβλιοθήκη Φωτίου, κεφάλαιο 239, Πρόκλος.
- ↑ A. Severyns, Recherches sur la Chrestomathie de Proclos. (Το έργο του Severyns αποτελείται από τέσσερις τόμους που εκδόθηκαν σταδιακά από το 1938 έως το 1963.)
- ↑ Πρόκειται μάλλον για τον Πείσανδρο τον Καμειραίο και τον Αντίμαχο τον Τήιο.
(P. Kroh, ό.π., λήμμα Πείσανδρος από την Κάμειρο.) - ↑ Μερικοί, αναφέρει ο Πρόκλος, θεωρούσαν ότι ο ίαμβος πήρε το όνομά του από την Ιάμβη, τη θεραπαινίδα από τη Θράκη, η οποία όταν είδε στην Ελευσίνα τη Δήμητρα να κάθεται αμίλητη και λυπημένη σ' ένα βράχο - που έκτοτε ονομάσθηκε Αγέλαστος πέτρα - κατάφερε να την κάνει να γελάσει λέγοντας της διάφορα χοντρά αστεία και χωρατά.
- ↑ R. Westphal, Scriptores metrici graeci (1866), σελ. 229 - 250.
- ↑ Albin Lesky, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, σελ. 135, εκδ. Κυριακίδη, 2011.