Vall Fosca

Επιλέχθηκε η ανάλυση του δικτύου ανταλλαγής σπόρων στην αγροτική περιοχή Vall Fosca της Ισπανίας, διότι το εγχείρημα αυτό εντάσσεται στα κοινά και αποτελεί εναλλακτικό παράδειγμα διάδοσης της γνώσης των κοινών σχετικά με τη διαχείριση φυσικών πόρων, όπως οι σπόροι γης. Τέτοιου είδους εγχειρήματα υποστηρίζονται σε παγκόσμιο επίπεδο με σκοπό τη διατήρηση της ισορροπίας στη βιοποικιλότητα όπου θέτουν τους κανόνες οι ίδιοι οι κάτοικοι της περιοχής που διαχειρίζονται και αξιοποιούν αυτούς τους πόρους.

Δίκτυο ανταλλαγής σπόρων Vall Fosca

Η αγροτική κοιλάδα Vall Fosca έχει έκταση 200 km² και πληθυσμό 1000 κατοίκων. Είναι γνωστή ως μια αγροτοκτηνοτροφική περιοχή όπου οι περισσότεροι κάτοικοι της περιοχής εμπλέκονταν ενεργά με την κηπουρική και την κτηνοτροφία. Η ανταλλαγή σπόρων στη συγκεκριμένη περιοχή είναι γνωστή στους κατοίκους από το 1970 καθώς αποτελούσε τον πιο συνηθισμένο τρόπο απόκτησης σπόρων για καλλιέργεια γης (Reyes-García, et al., 2018). Σπάνιες ποικιλίες σπόρων γης που δεν διαθέτονταν στο παραδοσιακό εμπόριο ήταν εφικτό να αποκτηθούν μέσω της ανταλλαγής από το δίκτυο ανταλλαγής σπόρων στην αγροτική κοιλάδα Vall Fosca. Η απόκτηση αυτών των σπόρων, μέσω της ανταλλαγής, δεν διέπονταν από κανόνες της ισπανικής νομοθεσίας, αλλά αποτελούσε μια άτυπη πρακτική ανταλλαγής με στόχο τη διαχείριση των φυσικών πόρων (σπόρων) ώστε να διασφαλιστεί η μακροπρόθεσμη αξία χρήσης τους (Reyes-García, et al., 2018).

Το δίκτυο ανταλλαγής σπόρων των αγροτών δημιουργείται στα πλαίσια μιας συλλογικής προσπάθειας των αγροτών στο διαμοιρασμό των πόρων ως κοινών. Αυτό σημαίνει ότι τα δίκτυα ανταλλαγής σπόρων των αγροτών, όπως αυτό στην περιοχή Vall Fosca, συμβάλλει στην διατήρηση σπάνιων ή μη ειδών σπόρου τα οποία μεταφέρονται μεταξύ των αγροτών ως δώρο ή μέσο ανταλλαγής. Το υλικό των σπόρων στην περιοχή Vall Fosca προέρχεται από την καλλιέργεια κήπων των αγροτών που τα αξιοποιούν για το σκοπό της ανταλλαγής ή δωρεάς σε άλλους αγρότες. Η αντίληψη η οποία επικρατεί είναι ότι ένα δίκτυο σπόρων όπως στην περιοχή Vall Fosca δεν μπορεί να καλύψει τις ποιοτικές και ποσοτικές ανάγκες των αγροτών. Η άποψη αυτή είναι λανθασμένη διότι πολιτικές πρωτοβουλίες για τη γεωργική ανάπτυξη σε διάφορες χώρες προωθούν την παραγωγή και εμπορία ποιοτικών σπόρων υποβαθμίζοντας την έννοια της ανταλλαγής από αγρότη σε αγρότη. Αντιθέτως, τα δίκτυα ανταλλαγής σπόρων των αγροτών όπως στην περιοχή Vall Fosca θεωρείται ότι συμβάλλουν στην αύξηση της προσφερόμενης ποικιλίας σε σπόρους ενισχύοντας σε σημαντικό βαθμό την τοπική κοινοτική ανάπτυξη της περιοχής. Το δίκτυο ανταλλαγής σπόρων στη Vall Fosca λειτουργεί ως ένα ανεπίσημο δίκτυο ανταλλαγής σπόρων που όμως συνεργάζεται με επίσημα δίκτυα, διατηρώντας έτσι τη δυνατότητα ανταπόκρισης στις συνθήκες του εξωτερικού περιβάλλοντος ιδίως ως προς τον περιορισμό της ανόδου των τιμών αγοράς σπόρων από την επίσημη αγορά. Οι σπόροι του δικτύου Vall Fosca αποθηκεύονται σε σιτοβολώνες ή τράπεζες σπόρων στην κοινότητα και έτσι αποτελούν εναλλακτική λύση παροχής σπόρων για τους αγρότες ιδίως τις περιόδους που παρατηρείται έλλειψη σε ορισμένα είδη σπόρων (Coomes, et al. 2015). Το συγκεκριμένο δίκτυο ενθαρρύνει την τοπική κοινότητα να συμμετέχει ενεργά στη διατήρηση της βιοποικιλότητας της περιοχής Vall Fosca δημιουργώντας έτσι ένα δίκτυο ασφαλείας στο ότι οι σπάνιες ποικιλίες σπόρων δεν θα εκλείψουν. Συνεπώς, η διαφύλαξη, καλλιέργεια, ανταλλαγή σπάνιας ποικιλίας σπόρων θεωρείται μια πράξη κοινωνικής υποχρέωσης προς την κοινότητα καθώς η πράξη αυτή συμβάλλει στη διατήρηση της διαθεσιμότητας του φυσικού αυτού πόρου (Coomes, et al. 2015).

Δίκτυο ανταλλαγής σπόρων in Vall Fosca

Η κοινωνική διαδικασία που υποστηρίζει το δίκτυο ανταλλαγής σπόρων στην περιοχή Vall Fosca φαίνεται ότι συνάδει με τους σκοπούς των κοινών. Τα κοινά ως όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει τους πόρους ή τα αγαθά που αξιοποιούνται στα πλαίσια μιας κοινωνικής διαδικασίας και οι ίδιοι οι άνθρωποι διαχειρίζονται αυτούς τους πόρους θέτοντας τους δικούς τους κανόνες για την αποτελεσματική αξιοποίησή τους (Kliem, & Tschersich, 2018). Στην περίπτωση της Vall Fosca, οι αγρότες κατέχουν την γνώση της καλλιέργειας γης και διαχειρίζονται ένα άτυπο κοινωνικό δίκτυο ανταλλαγής σπόρων στην αγροτική κοιλάδα των Πυρηναίων στη βορειοανατολική Ισπανία. Λειτουργούν ως αυτοοργανωμένη κοινότητα με κανόνες και συμμετοχικό ιδιοκτησιακό καθεστώς που εξυπηρετεί το συλλογικό όφελος των αγροτών στη συγκεκριμένη περιοχή. Οι άτυποι κανόνες ανταλλαγής σπόρων γης στην αγροτική κοιλάδα Vall Fosca διαμορφώνονται με βάση τη γεωγραφική και κοινωνική εγγύτητα των μελών που απαρτίζουν το δίκτυο. Οι οικιακοί κηπουροί στην αγροτική κοιλάδα Vall Fosca συμμετέχουν στην ανταλλαγή σπόρων όχι μόνο για να καλύψουν τις δικές τους ατομικές ανάγκες φύτευσης αλλά θέλουν να προσφέρουν σπόρο ως δώρο σε φίλους και συγγενείς (Reyes-García, et al., 2018). Οι αγρότες έχουν τη δυνατότητα να καλλιεργήσουν νέες ποικιλίες ή να αναζητήσουν εναλλακτικές προμήθειες σπόρων (Song, et. al., 2019).

Κατά την άποψη των Calvet-Mir, et al. (2012), το δίκτυο ανταλλαγής σπόρων είναι κατακερματισμένο, διότι εντόπισαν πέντε μικρότερα δίκτυα στην περιοχή που δρουν ως υποομάδες ανταλλαγής σπόρων μεταξύ των κατοίκων ή των κατοίκων της περιοχής με γειτονικά χωριά. Το πρόβλημα αυτό εντείνεται περισσότερο διότι τα γεωγραφικά απομονωμένα χωριά ανταλλάσσουν σπόρους μεταξύ τους. Ο κατακερματισμός του δικτύου ανταλλαγής σπόρων στην κοιλάδα Vall Fosca συμβάλλει στον περιορισμό της αποτελεσματικότητας των δικτυών ανταλλαγής σπόρων, διότι εμποδίζεται η γεωγραφική προσβασιμότητα των κατοίκων σε όλες τις τοπικές περιοχές γύρω από την κοιλάδα Vall Fosca με αποτέλεσμα να μη διαχέεται η γνώση για τη διαχείριση των κοινών.

Παρ όλα αυτά για την καλύτερη διαχείριση των σπόρων στο ανταλλακτικό δίκτυο της Vall Fosca αποφασίστηκε η δημιουργία τοπικής τράπεζας σπόρων που στόχο έχει να διατηρήσει σταθερό το επίπεδο της αγροβιοποικιλότητας και να αυξήσει τις εκπαιδευτικές ευκαιρίες μάθησης των αγροτών. Η τράπεζα σπόρων συμβάλλει στη διαχείριση των κοινών και δημιουργεί το κίνητρο για τη λήψη πρωτοβουλιών διαχείρισης των φυσικών πόρων της περιοχής κατόπιν συνεννόησης με τους κατοίκους και τα μέλη του δικτύου ανταλλαγής σπόρων στην κοιλάδα Vall Fosca.

Βιβλιογραφία

• Coomes, O. T., McGuire, S. J., Garine, E., Caillon, S., McKey, D., Demeulenaere, E., ... & Emperaire, L. (2015). Farmer seed networks make a limited contribution to agriculture. Four common misconceptions. Food Policy, 56, 41-50.
• Reyes-García, V., Benyei, P., Calvet-Mir, L., & ICTA-ICP, E. Z. (2018). Traditional agricultural knowledge as commons. Routledge handbook of food as a commons. London, Routledge.
• Calvet-Mir, L., Calvet-Mir, M., Molina, J. L., & Reyes-García, V. (2012). Seed exchange as an agrobiodiversity conservation mechanism. A case study in Vall Fosca, Catalan Pyrenees, Iberian Peninsula. Ecology and Society, 17(1).
• Kliem, L., & Tschersich, J. (2018). From Agrobiodiversity to Social-Ecological Transformation. Defining Central Concepts for the RightSeeds Project (No. 1). Working Paper Series on Environment and Sustainability.
• Song, Y., Fang, Q., Jarvis, D., Bai, K., Liu, D., Feng, J., & Long, C. (2019). Network Analysis of Seed Flow, a Traditional Method for Conserving Tartary Buckwheat (Fagopyrum tataricum) Landraces in Liangshan, Southwest China. Sustainability, 11(16), 4263.