Αλφαβητάρι (λογοτεχνία)
Αλφαβητάρι[1] λέγεται το ποιητικό είδος, που κάθε στίχος ενός ποιήματος αρχίζει μ' ένα γράμμα της αλφαβήτου.
Ιστορία Επεξεργασία
Τα αλφαβητάρια εμφανίζονται κυρίως κατά τη Βυζαντινή περίοδο[2]. Καλλιεργήθηκαν στην εκκλησιαστική ποίηση, στην κοσμική ποίηση και στα δημοτικά τραγούδια.
Ένας γνωστός ύμνος της βυζαντινής μουσικής που φέρνει στη μορφή του αλφαβηταρίου είναι ο Ακάθιστος ύμνος[3].
Μορφή Επεξεργασία
Το αλφαβητάρι έχει δύο μορφές[4], τη μορφή της αλφαβήτου και τη μορφή των αριθμών.
Στην πρώτη μορφή είτε σε κάθε στίχο είτε στον πρώτο στίχο κάθε δίστιχου, η λέξη αρχίζει απαραιτήτως από το άλφα και συνεχίζει με τη σειρά έως το ωμέγα.
Στη δεύτερη μορφή οι στίχοι ακολουθούν τη σειρά των αριθμών, από το ένα έως όπου θέλει να σταματήσει ο ποιητής για να ολοκληρωθεί το νόημα.
Νεοελληνική λογοτεχνία Επεξεργασία
Στη νεοελληνική λογοτεχνία το αλφαβητάρι δεν έχει καλλιεργηθεί ιδιαιτέρως από νεοέλληνες ποιητές, όμως, το βρίσκουμε αρκετά διαδεδομένο κυρίως ως παραδοσιακό τραγούδημα.
Ακολουθεί το χαρακτηριστικό αλφαβητάρι της πρώτης μορφής, του Καισάριου Δαπόντε με τίτλο «Αλφάβητον νουθετητικόν».
Αγάπα τον Θεόν, έπειτα τον εχθρόν σου.
Βλέπω των άλλων τα καλά, το σφάλμα το δικό σου.
... ... ...
Λιμήν να είσαι των πτωχών, χαρά των θλιβομένων,
Μήτηρ, πατήρ των ορφανών, ξενοδοχείο των ξένων.
... ... ...
Ψάλε αυτό βράδυ, ταχύ, καθημερινή και σχόλη,
Ω πρέπει δόξα και τιμή, αμήν, ειπέτε όλοι.
Ακολουθεί απόσπασμα από ένα χαρακτηριστικό αλφαβητάρι της δεύτερης μορφής[Σημ 1], το οποίο είναι παραδοσιακό τραγούδημα και τραγουδιέται στο Ζαγόρι[5].
Ένα είν' τ' αηδονάκι
το χελιδονάκι
όλον τον Μάη λαλεί
κι όλον το θεριστή.
Δύο πέρδικες γραμμένες
γραμμένες πλουμισμένες
Ένα είν' τ' αηδονάκι
το χελιδονάκι
όλον τον Μάη λαλεί
κι όλον το θεριστή
Τρία πόδια λετροπόδια
δύο πέρδικες γραμμένες
γραμμένες πλουμισμένες
Ένα είν' τ' αηδονάκι
το χελιδονάκι
όλον τον Μάη λαλεί
κι όλον το θεριστή [...]
Σημειώσεις Επεξεργασία
- ↑ Στο εν λόγω αλφαβητάρι οι στίχοι του ακολουθούν τη σειρά από το ένα έως το δώδεκα και επαναλαμβάνονται και όλοι οι προηγούμενοι στίχοι από τον πρώτο ως το τελυταίο.
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ Γιάννης Α. Σάραλης (Μάρτιος 1991). «ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ- ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ - ΜΕΤΡΙΚΑ ΠΑΡΕΡΓΑ - Αλφαβητάρια». Νεοελληνική Μετρική. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας» Ι.Δ. Κολλάρου & Σίας Α.Ε. σελ. 181. ISBN 960-05-0283-8.
- ↑ ΣΟΦΟΚΛΗ Γ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ (1978). «ΜΕΡΟΣ Β΄ - ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε΄ - 3.β. Αλφάβητος». ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. Αθήνα: Ιδιωτική. σελ. 91.
- ↑ ΣΟΦΟΚΛΗ Γ. ΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ (1978). «ΜΕΡΟΣ Β΄ - ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε΄ - 3.β. Αλφάβητος». ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ. Αθήνα: Ιδιωτική. σελ. 91.
- ↑ Γιάννης Α. Σάραλης (Μάρτιος 1991). «ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ- ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ - ΜΕΤΡΙΚΑ ΠΑΡΕΡΓΑ - Αλφαβητάρια». Νεοελληνική Μετρική. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας» Ι.Δ. Κολλάρου & Σίας Α.Ε. σελ. 181. ISBN 960-05-0283-8.
- ↑ Γιάννης Α. Σάραλης (Μάρτιος 1991). «ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ- ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ - ΜΕΤΡΙΚΑ ΠΑΡΕΡΓΑ - Αλφαβητάρια». Νεοελληνική Μετρική. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της «Εστίας» Ι.Δ. Κολλάρου & Σίας Α.Ε. σελίδες 181–182. ISBN 960-05-0283-8.