Αναπίεσμα

Το αναπίεσμα ήταν μηχάνημα του αρχαίου ελληνικού θεάτρου, που επέτρεπε την ξαφνική εμφάνιση ή εξαφάνιση προσώπων ή στοιχείων της σκηνογραφίας. Συνήθως με το αναπίεσμα παρουσιάζονταν στη θεατρική σκηνή ή εξαφανίζονταν από αυτή οι μικρότερης σημασίας θεοί (καθώς οι σημαντικότεροι για το έργο εμφανίζονταν με τη «μηχανή»-γερανό, από όπου και η έκφραση «από μηχανής θεός»).

Το αναπίεσμα ήταν τοποθετημένο κάτω από τη σκηνή, στα υποσκήνια, και φαίνεται ότι λειτουργούσε περίπου όπως η σημερινή τραμπάλα, δηλαδή με την πίεση στο ένα άκρο του αναπιέσματος (από τα παρασκήνια ή από τα υποσκήνια) το άλλο άκρο, που έφερε το πρόσωπο ή τα στοιχεία του σκηνικού, ανυψωνόταν μέχρι το επίπεδο της σκηνής ξαφνικά — ή, ακολουθώντας αντίθετη κίνηση, εξαφανιζόταν από τη σκηνή. Σύμφωνα με τον σοφιστή, λεξικογράφο και γραμματικό Ιούλιο Πολυδεύκη, υπήρχαν σε κάθε αρχαίο ελληνικό θέατρο δύο αναπιέσματα: Το ένα στη σκηνή, από όπου φανερώνονταν ή εξαφανίζονταν «ποταμοί ή τοιαύτα τινά πρόσωπα», και το δεύτερο στον χώρο των αναβαθμών, «αφ' ων ανέβαινον Ερινύες».

Είναι αναμφισβήτητο ότι στην παράσταση του Προμηθέως Δεσμώτου του Αισχύλου οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν αναπίεσμα για την εξαφάνιση μέρους του σκηνικού του βουνού, που σύμφωνα με την υπόθεση του έργου κατακεραυνώνεται από τον Δία και χάνεται στα Τάρταρα. Στο νεότερο θέατρο χρησιμοποιήθηκε (και χρησιμοποιείται) το αντίστοιχο του αναπιέσματος, το λεγόμενο «καθέκτης» ή «τραμπουκέτο» ή «τραπ», που λειτουργεί με σκοινιά, αντίβαρα ή ηλεκτρικά μηχανήματα, και είναι επίσης τοποθετημένο κάτω από το σανίδωμα της σκηνής.

Πηγές

• Τάσος Ν. Πετρής: Το ομώνυμο λήμμα στη Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Χάρη Πάτση», τόμος 5, σελ. 443
• Το λήμμα «Ἀναπίεσμα» στην Paulys Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, τόμ. I, 2, στήλες 2061-2062 (έκδ. του 1894)