Via Negativa

Οι όροι Via Negativa (βία νεγκατίβα, λατινική έκφραση που σημαίνει "αρνητική οδός"), αρνητική θεολογία ή αποφατική θεολογία περιγράφουν τη θρησκευτική αντίληψη ή θεολογική άποψη που επιχειρεί να περιγράψει τον Θεό μέσω της άρνησης, να αναφερθεί στον Θεό χρησιμοποιώντας αποκλειστικά όρους που περιγράφουν το τι δεν θα μπορούσε να λεχθεί για τον Θεό. Το αντίθετο της αποφατικής θεολογίας είναι η καταφατική. Να σημειωθεί ότι ο όρος αρνητική θεολογία δεν συνηθίζεται στην ανατολή. Αντίθετα χρησιμοποιείται περισσότερο ο όρος αποφατική θεολογία

Γίνεται, δηλαδή, η απόπειρα να αποκτηθεί και να εκφραστεί γνώση για τον Θεό μέσω της περιγραφής του τι δεν είναι ο Θεός (απόφαση), παρά μέσω της περιγραφής του τι είναι ο Θεός. Η αποφατική παράδοση συνήθως ευθυγραμμίζεται με την προσέγγιση του μυστικισμού, ο οποίος επικεντρώνεται στην αυθόρμητη ή την καλλιεργούμενη ατομική εμπειρία της θεϊκής πραγματικότητας πέρα από τη σφαίρα της συνηθισμένης αντίληψης, μιας εμπειρίας που συχνά δεν μεταδίδεται μέσα από τις δομές των παραδοσιακών οργανωμένων θρησκειών.

Η αποφατική θεολογία είναι ο βασικός τρόπος θεολόγησης της ανατολικής ορθοδόξου εκκλησίας. Όχι βέβαια σαν άρνηση, αλλά σαν αδυναμία περιγραφής του Θεού. Έτσι παρουσιάζεται ως α-θάνατος, α-χρονος, α-τελεύτητος κλπ δηλ. δεν σχετίζεται με τον θάνατο, τον χρόνο, το τέλος κ.ο.κ. Αντιθέτως οι δυτικές εκκλησίες χρησιμοποιούν περισσότερο την καταφατική θεολογία ορίζοντας τον Θεό στον υπερθετικό βαθμό γνωστών ιδιοτήτων π.χ. σοφός, δυνατός (άνθρωπος) πάν-σοφος, παντο-δύναμος (Θεός). Αυτός είναι και ο λόγος που στις δυτικές εκκλησίες είναι αρχή η επιστημονική μόρφωση του κλήρου, ενώ στην ανατολική υπάρχουν και ολιγογράμματοι ιερείς. Έτσι στη Δύση η επιστημονική μόρφωση οδηγεί στην αποκάλυψη χαρακτηριστικών του Θεού και από κει στην "κατανόησή του", ενώ στην Ανατολή υπάρχει εντονότερος ο ασκητισμός ο οποίος "μαθαίνει" τον Θεό όχι από την παρατήρηση, αλλά από την εμπειρία/επαφή.

Σύμφωνα με την αρνητική θεολογία, στην πραγματικότητα δεν μπορούμε ποτέ να προσδιορίσουμε τον Θεό με λέξεις. Αυτό που είναι δυνατόν είναι να πούμε ότι ο Θεός δεν είναι ούτε αυτό αλλά ούτε και κάτι άλλο επίσης. Εντέλει, ο σπουδαστής θα πρέπει να υπερβεί τις λέξεις για να κατανοήσει τη φύση του Θεϊκού. Με αυτή την έννοια, η αρνητική θεολογία δεν αποτελεί διάψευση. Αποτελεί μάλλον μια παραδοχή του ότι οτιδήποτε και αν είναι ο Θεός, όταν προσπαθούμε να το περικλείσουμε σε ανθρώπινες λέξεις, αναπόφευκτα αποτυγχάνουμε.

Σύμφωνα με την The Encyclopedia of Religion (Η Εγκυκλοπαίδεια της Θρησκείας), η φιλοσοφική αυτή θέση ισχυρίζεται ότι «ο Θεός υπερβαίνει όλα όσα μπορούμε να μάθουμε για αυτόν. [...] Στον Θεό δεν μπορεί να δοθεί όνομα ή προσδιορισμός. [...] Ο ίδιος δεν αποτελεί αντικείμενο γνώσης, διότι είναι υπεράνω γνώσης».

Πηγές

• Saying Nothing about No-Thing: Apophatic Theology in the Classical World, Jonah Winters
• Negative Theology, Austin Cline
• William Franke (Hrsg.): On What Cannot Be Said: Apophatic Discourses in Philosophy, Religion, Literature, and the Arts. 2 Bände. University of Notre Dame Press, Notre Dame 2007, ISBN 978-0-268-02882-4 (Band 1) und ISBN 978-0-268-02885-5 (Band 2)
• Darryl W. Palmer: Atheism, Apologetic, and Negative Theology in the Greek Apologists of the Second Century. In: Vigiliae Christianae 37, 1983, S. 234–259
• William Franke: A Philosophy of the Unsayable. University of Notre Dame Press, Notre Dame 2014, ISBN 978-0-268-02894-7

Πρόσθετη ανάγνωση

• Stanford Encyclopedia of Philosophy: Αρχειοθετήθηκε 2016-02-20 στο Wayback Machine. Ο Θεός και Άλλα Απαραίτητα Όντα (God and Other Necessary Beings), (Αγγλικά)