Βικιπαίδεια

Γουάν-Τσε Λη

Ο Γουάν-Τσε Λη (κιν. 李遠哲, γενν. 19 Νοεμβρίου 1936) είναι Ταϊβανέζος χημικός.[15][16][17][18] Το ονοματεπώνυμό του αναγράφεται συνήθως στη Δύση ως Yuan T. Lee. Ο Λη υπήρξε ο πρώτος Ταϊβανέζος στην Ιστορία (και μέχρι σήμερα ο μοναδικός) που τιμήθηκε με Βραβείο Νόμπελ. Αυτό έγινε το 1986, όταν μαζί με τον Ουγγροκαναδό Τζων Πολάνυ και τον Αμερικανό Ντάντλεϋ Χέρσμπαχ, βραβεύθηκε με το Νόμπελ Χημείας για τις συνεισφορές του «στη δυναμική των στοιχειωδών χημικών διεργασιών».[17][19]

Γουάν-Τσε Λη
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση19  Νοεμβρίου 1936[1]
Shinchiku City
Χώρα πολιτογράφησηςΤαϊβάν
Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (1974–1994)
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΝότια Μιν
Κινεζικά
ΣπουδέςΕθνικό Πανεπιστήμιο της Ταϊβάν
Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Μπέρκλεϋ
National Hsinchu Senior High School
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταχημικός[2]
διδάσκων πανεπιστημίου
Nobel Prize winner[2]
ΕργοδότηςΠανεπιστήμιο Χάρβαρντ
Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, Μπέρκλεϋ
Πανεπιστήμιο του Σικάγου[3]
Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Καλιφόρνιας[4]
Οικογένεια
ΓονείςΛη Τσε-φαν
ΑδέλφιαΓουάν-Χουάν Λι (μεγαλύτερος αδελφός)
Γουάν-Περν Λι (νεότερος αδερφός)
Λι Τζιμέι (νεότερη αδελφή)
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμαανώτερος σύμβουλος
ΒραβεύσειςΥποτροφία Γκούγκενχαϊμ[5]
Faraday Lectureship Prize (1992)
βραβείο Νόμπελ Χημείας (1986)[6][7]
Εθνικό Μετάλλιο των Επιστημών (1986)
συνεργάτης της Αμερικανικής Εταιρείας Φυσικής
μέλος στην Αμερικανική Ακαδημία Τεχνών και Επιστημών
Επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου της Οττάβας
επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ
επίτιμος διδάκτωρ της Κινέζικης Ακαδημίας Επιστημών (1987)[8]
επίτιμος διδάκτωρ του Κινεζικού Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ
επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Γουοτερλού
επίτιμος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ουασέντα
βραβείο Έρνεστ Ορλάντο Λόρενς (1981)[9]
μετάλλιο Κλαρκ Κερ (1998)
Μεγάλος Ταξιάρχης του Εθνικού Τάγματος της Τιμής (2  Οκτωβρίου 2012)[10][11]
Peter Debye Award in Physical Chemistry (1986)[12]
Othmer Gold Medal (2008)[13]
Kołos Medal (2011)[14]
Camille Dreyfus Teacher-Scholar Awards
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Πιο συγκεκριμένα, το ερευνητικό έργο του Λη στη φυσικοχημεία βασίσθηκε στη χρήση προηγμένων τεχνικών χημικής κινητικής για τη διερεύνηση της συμπεριφοράς χημικών αντιδράσεων και τη ρύθμιση αυτής της συμπεριφοράς από τον άνθρωπο.[17][19] Από τον Ιανουάριο του 1994 μέχρι τον Οκτώβριο του 2006 ο Λη διετέλεσε πρόεδρος της Σινικής Ακαδημίας, που είναι η εθνική Ακαδημία της Ταϊβάν.[18] Το 2011 έγινε πρόεδρος στο Διεθνές Συμβούλιο Επιστήμης.[18]

Οικογένεια και σπουδές Επεξεργασία

Ο Λη γεννήθηκε στην πόλη Σιντσίκου, τη σημερινή Χσιντσού στη βόρεια Ταϊβάν. Οι γονείς του ήταν Κινέζοι Χοκιέν: ο πατέρας του, ο Λη Τσε-φαν [zh] (李澤藩, 1907-1989), ήταν ζωγράφος και μετέπειτα καθηγητής στο Εθνικό Πρότυπο Πανεπιστήμιο της Ταϊβάν (National Taiwan Normal University), ενώ η μητέρα του, η Τσάι Πέι (蔡配), ήταν δασκάλα σε δημοτικό σχολείο.[15][17][18] Ο πρωτότοκος γιος τους, ο Γουαν-Τσουάν Λη, έγινε καθηγητής της βιοχημείας στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς. Αλλά και τα μικρότερα αδέλφια του Γουάν-Τσε, ο Γουάν-Περν και η Τσι-Μέι Λη, έγιναν επίσης καθηγητές πανεπιστημίου, έστω παραμένοντας στην Ταϊβάν.[20]

Ο Γουάν-Τσε Λη διεκπεραίωσε όλη τη σχολική του εκπαίδευση σε δημόσια σχολεία της Χσιντσού, όπου έπαιζε αντισφαίριση και τρομπόνι.

Κατόπιν έγινε δεκτός χωρίς εισαγωγικές εξετάσεις στο Εθνικό Πανεπιστήμιο της Ταϊβάν (National Taiwan University), από όπου πήρε πτυχίο φυσικών επιστημών[15][17] το 1959. Στη συνέχεια πήρε μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδικεύσεως (M.Sc.) από το Πανεπιστήμιο Τσινγκ Χούα της γενέτειράς του πόλης το 1961 και διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Μπέρκλεϋ το 1965 υπό την καθοδήγηση του Μπρους Χ. Μέιχαν (Bruce H. Mahan).[15][17]

Σταδιοδρομία Επεξεργασία

Τον Φεβρουάριο του 1967 ο Λη άρχισε να συνεργάζεται με τον Ντάντλεϋ Χέρσμπαχ στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ, ερευνώντας τις αντιδράσεις μεταξύ ατόμων υδρογόνου και διατομικών αλκαλικών μορίων και κατασκευάζοντας μια συσκευή στην οποία συγκρούονταν διασταυρούμενες δέσμες μορίων. Μετά από ένα μόλις έτος ωστόσο, το 1968, ο Λη έγινε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Το 1974 επέστρεψε στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϋ ως καθηγητής της χημείας και επικεφαλής ερευνητικής ομάδας στο Εθνικό Εργαστήριο Λώρενς στο Μπέρκλεϋ, παίρνοντας το ίδιο έτος και την αμερικανική υπηκοότητα.[21]

Η έρευνα του Βραβείου Νόμπελ Επεξεργασία

Κατά τις δεκαετίες του 1950, του 1960 και του 1970, με την ανάπτυξη πολλών νέων πειραματικών τεχνικών, έγινε δυνατό να μελετηθεί η δυναμική απλών χημικών αντιδράσεων στο εργαστήριο. Τέτοια μέσα ήταν η ανάλυση των συνθηκών μέσα σε έναν σωλήνα χημικού λέιζερ στο κατώφλιο της λειτουργίας του, ή τα φάσματα που αποκτώνται με τη χρήση διάφορων τεχνικών φασματοσκοπίας με λέιζερ.

Οι έρευνες του Λη εστίασαν στη δυνατότητα επακριβούς ελέγχου των ενεργειών των αντιδρώντων σωματιδίων και στην κατανόηση της εξαρτήσεως της χημικής αντιδραστικότητας από τον προσανατολισμό των μορίων. Επίσης, στη φύση των ενδιάμεσων προϊόντων της συνολικής αντιδράσεως, στη δυναμική της ραδιενεργού διασπάσεως και στην ταυτοποίηση σύνθετων μηχανισμών αντιδράσεως. Ο Λη χρησιμοποίησε για τις παραπάνω έρευνες μια νέα εργαστηριακή μέθοδο, την «τεχνική με τις διασταυρούμενες δέσμες μορίων». Οι πληροφορίες που αποκτήθηκαν από τις μετρήσεις των κατανομών των ταχυτήτων (κατά διεύθυνση και μέτρο) των μορίων μετά τη σύγκρουσή τους με τα μόρια της άλλης δέσμης, επέτρεψαν στον Λη και στην ομάδα του να κατανοήσουν τη δυναμική των στοιχειωδών χημικών αντιδράσεων.[22]

Υπόλοιπες δραστηριότητες Επεξεργασία

Μετά τη βράβευσή του με το Νόμπελ, ο Λη εργάσθηκε για την προαγωγή της επιστημονικής έρευνας στην Ταϊβάν, με την ίδρυση και νέων ερευνητικών ινστιτούτων. Το 2010 δήλωσε ότι η παγκόσμια άνοδος της θερμοκρασίας θα ήταν πολύ σοβαρότερη από όσο πίστευαν πιο πριν οι επιστήμονες και ότι και οι Ταϊβανέζοι έπρεπε να περιορίσουν τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά 75%. Αυτό θα χρειαζόταν περισσότερα πράγματα από μερικά συνθήματα ή το σβήσιμο των φώτων για μία ώρα ή τη μείωση της καταναλώσεως κρέατος και, όπως κατέληξε, «θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε τις απλές ζωές των προγόνων μας. Χωρίς τέτοιες προσπάθειες, δεν θα μπορέσουμε να επιβιώσουμε για πολύ στο μέλλον.».[23]

Πολιτικός ρόλος Επεξεργασία

Ο Λη αναμίχθηκε και στην πολιτική της Ταϊβάν. Στις προεδρικές εκλογές του 2000 ήταν υποστηρικτής της Πράσινης Συμμαχίας, που υποστηρίζει την ανεξαρτησία της χώρας. Κατά την τελευταία εβδομάδα προ των εκλογών ανακοίνωσε την υποστήριξή του για την υποψηφιότητα του Τσεν Σουί Μπιαν, ο οποίος κέρδισε τις εκλογές. Ο Τσεν είχε πρόθεση να προτείνει τον Λη για το αξίωμα του πρωθυπουργού. (Ο Λη είχε εκλεγεί πρόεδρος της Σινικής Ακαδημίας το 1994 και είχε τότε ξαναπάρει την ταϊβανέζικη υπηκοότητα, χάνοντας την αμερικανική, προκειμένου να υπηρετήσει σε αυτή τη θέση.)[24] Ωστόσο ο Λη αρνήθηκε. Με απαίτηση του Τσεν ωστόσο, διετέλεσε εκπρόσωπος της χώρας το 2002 στη συνάντηση κορυφής των ηγετών της APEC στο Μεξικό. (Οι εκάστοτε Πρόεδροι της Ταϊβάν δεν παρίστανται στις συναντήσεις κορυφής της APEC εξαιτίας των αντιρρήσεων από τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, που θεωρεί την Ταϊβάν έδαφός της.) Ο Λη εκπροσώπησε τον Τσεν και πάλι στις συναντήσεις κορυφής της APEC το 2003 και το 2004, που έγιναν στην Ταϋλάνδη και στη Χιλή αντιστοίχως.[25]

Ο Λη υπεστήριξε τον Τσεν εκ νέου στις προεδρικές εκλογές του 2004 εκδίδοντας μια ανακοίνωση υποστηρίξεως στις 17 Μαρτίου, τρεις μόλις ημέρες πριν τις εκλογές. Στις εκλογές του 2012 ο Λη εξέφρασε τη στήριξή του προς την υποψήφια του Δημοκρατικού Προοδευτικού Κόμματος, την Τσάι Ινγκ Γουέν, που επίσης εκλέχθηκε.


Παραπομπές Επεξεργασία

  1. ↑ 1,0 1,1 (Γερμανικά) Εγκυκλοπαίδεια Μπρόκχαους. lee-yuan-tseh. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  2. ↑ 2,0 2,1 (Γερμανικά) Κατάλογος της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γερμανίας. 140425160. Ανακτήθηκε στις 30  Μαρτίου 2024.
  3. ↑ Ανακτήθηκε στις 3  Ιουλίου 2019.
  4. ↑ Ανακτήθηκε στις 3  Ιουλίου 2019.
  5. ↑ (Αγγλικά) Guggenheim Fellows database. yuan-t-lee.
  6. ↑ «The Nobel Prize in Chemistry 1986». (Αγγλικά) nobelprize.org. Ίδρυμα Νόμπελ. Ανακτήθηκε στις 4  Φεβρουαρίου 2021.
  7. ↑ «Table showing prize amounts». (Αγγλικά) Ίδρυμα Νόμπελ. Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 4  Φεβρουαρίου 2021.
  8. ↑ (Κινεζικά) Ministry of Education of the People's Republic of China. www.moe.gov.cn/s78/A22/xwb_left/moe_829/tnull_44386.html. Ανακτήθηκε στις 11  Απριλίου 2019.
  9. ↑ science.osti.gov/lawrence/Award-Laureates.
  10. ↑ council.science/current/news/icsu-president-yuan-tseh-lee-receives-french-national-order-of-merit/.
  11. ↑ taiwaninfo.nat.gov.tw/news.php?unit=56%2C65%2C78%2C84%2C182%2C56%2C84&post=56738.
  12. ↑ www.acs.org/funding/awards/peter-debye-award-in-physical-chemistry/past-recipients.html.
  13. ↑ www.sciencehistory.org/othmer-gold-medal.
  14. ↑ ptchem.pl/pl/honors/winners-of-the-medals-and-ptchem-awards.
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 «Yuan T. Lee | College of Chemistry». chemistry.berkeley.edu. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2019. 
  16. ↑ «Nobel Laureate Yuan T. Lee to speak on campus at international symposium exploring Nobel-caliber research | College of Chemistry». chemistry.berkeley.edu. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2019. 
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 17,4 17,5 «Yuan T. Lee Biographical (The Nobel Prize in Chemistry 1986)». NobelPrize.org. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2019. 
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 «Lee, Yuan Tseh, 1936-». history.aip.org. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2019. 
  19. ↑ 19,0 19,1 «The Nobel Prize in Chemistry 1986». NobelPrize.org. Ανακτήθηκε στις 10 Μαρτίου 2019. 
  20. ↑ «Yuan T. Lee – Biographical». Nobel Prize.org. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2016. 
  21. ↑ «Yuan T. Lee Professor Emeritus». Berkeley College of Chemistry. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2016. 
  22. ↑ «Yuan T. Lee – Biographical». Nobel Prize.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Δεκεμβρίου 2001. Ανακτήθηκε στις 1 Δεκεμβρίου 2016. 
  23. ↑ «Yuan Lee, Taiwan». Global Ideas. 7 Σεπτεμβρίου 2010. 
  24. ↑ «诺贝尔奖得主卸任 "李远哲时代" 黯然落幕». News.cn. 24 October 2006. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 March 2013. https://web.archive.org/web/20130323073450/http://news.xinhuanet.com/tai_gang_ao/2006-10/24/content_5243247.htm. 
  25. ↑ Ko, Shu-ling (14 November 2004). «The struggle for an international voice». Taipei Times. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2018-07-21. https://web.archive.org/web/20180721014301/http://www.taipeitimes.com/News/taiwan/print/2004/11/14/2003210987. Ανακτήθηκε στις 1 December 2016. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι Επεξεργασία


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Γουάν-Τσε_Λη&oldid=10481167"