Βικιπαίδεια

Μπρούντζος: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
μ Ρομπότ: Προσθήκη: an:Bronze
μ Ρομπότ: Προσθήκη: ext:Bronci; διακοσμητικές αλλαγές
Γραμμή 1:
[[ΕικόναΑρχείο:Ancient_discus_dedicated_to_zeus.jpg|220px|right|thumb|Αντίγραφο αρχαίου ελληνικού δίσκου φτιαγμένο από κρατέρωμα (5,7 kg). Γλυπτοθήκη του Μονάχου.]]
Το '''κρατέρωμα''' (κοινώς ''μπρούντζος'' ή ''μπρούτζος'') είναι [[κράμα]] [[χαλκός|χαλκού]]–[[κασσίτερος|κασσίτερου]], αν και ο όρος χρησιμοποιείται και για πολλά άλλα [[κράμα|κράματα]] [[χαλκός|χαλκού]].
 
Γραμμή 6:
Ιστορικά, το κρατέρωμα ανακαλύφθηκε πολύ πριν από τον [[ορείχαλκος|ορείχαλκο]]. Το κρατέρωμα ανακαλύφθηκε γύρω στο 4000 π.Χ. στην [[Μεσοποταμία]], ενώ ο [[ορείχαλκος]] ανακαλύφθηκε γύρω στο 2ο αι. π.Χ. από τους [[Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|Ρωμαίους]] με την αναγωγή μεικτών μεταλλευμάτων [[χαλκός|χαλκού]]–[[ψευδάργυρος|ψευδαργύρου]].
 
== Το κρατέρωμα στην αρχαιότητα ==
Αρχαιολογικές έρευνες στην [[Μικρά Ασία]], την [[Μεσοποταμία]] και την [[Περσία]] δείχνουν ότι ο άνθρωπος έφτιαξε το πρώτο κρατέρωμα γύρω στο 4000 π.Χ. &mdash;— τυχαία, όπως συνέβη με όλες τις πρώτες επιστημονικές ανακαλύψεις &mdash;— όταν προσπάθησε να εξάγει [[χαλκός|χαλκό]], του οποίου την παραγωγή και κατεργασία την γνώριζε ήδη, από μεταλλεύματα που περιείχαν και σημαντικό ποσοστό [[αρσενικό|αρσενικού]]. Το αποτέλεσμα της αναγωγής αρσενικούχων χαλκομεταλλευμάτων ήταν η παραγωγή ''αρσενικούχου κρατερώματος'' με 2&ndash;32–3% κ.β. As<ref name="arsenictin">[https://archive.ugent.be/retrieve/2650/JournalCulturalHeritageDeRyck2005.pdf I. De Ryck, A. Adriaens and F. Adams, "An overview of Mesopotamian bronze metallurgy during the 3rd millennium BC"], ''Journal of Cultural Heritage'', vol. 6, pp. 261&ndash;268261–268 (2005).</ref>.
 
Περίπου 2000 χρόνια αργότερα, γύρω στο 2000 π.Χ., πάλι στην [[Μεσοποταμία]], ο άνθρωπος ανακάλυψε πως μπορούσε να παράγει ένα πιο ανθεκτικό κρατέρωμα με την ταυτόχρονη σύντηξη και αναγωγή μεταλλευμάτων [[χαλκός|χαλκού]] και [[κασσίτερος|κασσίτερου]]. Όμως τα ορυκτά του [[κασσίτερος|κασσίτερου]] δεν βρίσκονται στην φύση μαζί με ορυκτά του [[χαλκός|χαλκού]]. Τα μεταλλεύματα [[κασσίτερος|κασσίτερου]] για την πρώτη παραγωγή κρατερώματος στην [[Μεσοποταμία]] προήλθαν μάλλον από το σημερινό [[Αφγανιστάν]], αν και ορισμένα αρχαία μεταλλεία [[κασσίτερος|κασσίτερου]] έχουν εντοπιστεί στην [[Μικρά Ασία]]<ref name="arsenictin"/>.
 
Η έλλειψη μεταλλευμάτων [[κασσίτερος|κασσίτερου]] κατά την πρώιμη αρχαιότητα (1000 π.Χ.) οδήγησε [[Ελλάδα|Έλληνες]] και [[Φοίνικες]] εμπόρους μέχρι την [[Ιβηρική χερσόνησος|Ιβηρική]] και τις μυθικές «{{Πολυτονικό|Κασσιτερίδες νήσους}}» ([[Ηρόδοτος]], ''{{Πολυτονικό|Ἱστορίαι}}'', ΙΙΙ.115.1&ndash;21–2). Κατά μία εκδοχή, οι Κασσιτερίδες νήσοι συμπίπτουν με την περιοχή της Κορνουάλης στο ΝΔ άκρο της [[Μεγάλη Βρετανία|Μεγάλης Βρετανίας]] όπου υπήρχαν τα πιο πλούσια κοιτάσματα [[κασσίτερος|κασσίτερου]] της [[Ευρώπη|Ευρώπης]]<ref>[http://phoenicia.org/canaancornwall.html H. Bourne, "The Phoenicians in West Europe: From Canaan to Cornwall and (?) Cork."], phoenicia.org, 2007(;).</ref>. Εικάζεται επίσης ότι ο άνθρωπος εφηύρε τον [[σίδηρος|σίδηρο]], επειδή ο [[κασσίτερος]] και το κρατέρωμα είχαν γίνει δυσεύρετα και ακριβά. Μάλιστα, τα πρώτα αντικείμενα που κατασκεύασε ο άνθρωπος από σφυρήλατο [[σίδηρος|σίδηρο]] ήταν ίσως πιο μαλακά από το κρατέρωμα. Αργότερα, με την ανακάλυψη του [[χάλυβας|χάλυβα]] ο άνθρωπος μπόρεσε να φτιάξει αντικείμενα πιο σκληρά από το κρατέρωμα<ref>O. D. Sherby and J. Wadsworth, "Ancient blacksmiths, the Iron Age, Damascus steels, and modern metallurgy", ''Journal of Materials Processing Technology'', vol. 117, no. 3, pp. 347&ndash;353347–353 (2001). Βλ. επίσης [http://www.llnl.gov/tid/lof/documents/pdf/238547.pdf].</ref>.
 
Ας σημειωθεί ότι ο όρος ''κρατέρωμα'' είναι και αυτός πολύ σπάνιος στα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Απαντάται στο ''Λεξικό'' του αλεξανδρινού γραμματικού [[Ησύχιος ο Αλεξανδρεύς|Ησύχιου]] (5ος αι. μ.Χ.), ο οποίος ορίζει τα «{{Πολυτονικό|κρατερώματα}}» ως «{{Πολυτονικό|μίξις χαλκοῦ καὶ κασσιτέρου}}», χωρίς ωστόσο να δίνει περισσότερες πληροφορίες.
 
== Σύσταση και ιδιότητες ==
=== Το κοινό κρατέρωμα ===
[[ΕικόναΑρχείο:Cu-Sn-phase-diagram-greek.svg|220px|right|thumb|Το διάγραμμα φάσεων Cu–Sn (κρατέρωμα ή μπρούντζος).]]
Η περιεκτικότητα του κρατερώματος σε [[κασσίτερος|κασσίτερο]] καθορίζει και τις ιδιότητες του [[κράμα|κράματος]]<ref>J. R. Davis et al. (editors), ''Metals Handbook'', vol. 2, ''Properties of Non-ferrous Alloys'',10th edition, ASM International, Materials Park, Ohio, USA, pp. 216–402.</ref>. Για περιεκτικότητα έως 10,5% κ.β. Sn, η φάση που δημιουργείται είναι ο ''α''-Cu, δηλ. ένα στερεό διάλυμα Sn εντός Cu. Για περιεκτικότητα 10,5–15% κ.β. Sn, δημιουργείται η φάση ''δ'', που είναι εύθραυστη. Πάντως, για περιεκτικότητα μεγαλύτερη από 15% κ.β. Sn το [[κράμα]] γίνεται πιο εύτηκτο.
 
Στα συνήθη κρατερώματα, η περιεκτικότητα σε [[κασσίτερος|κασσίτερο]] κυμαίνεται από 0,5 έως 11% κ.β. Σ' αυτά τα κρατερώματα, συνήθως προστίθεται και [[φώσφορος]] από 0,01 έως 0,35% κ.β. για καλύτερη αντοχή στην μηχανική φθορά και για μεγαλύτερη σκληρότητα. Επίσης, στο κοινό κρατέρωμα ([[αγγλική γλώσσα|αγγλ.]], combro bronze) συχνά προστίθεται και [[μόλυβδος]] (έως 3% κ.β.). Ο [[μόλυβδος]] κατακρημνίζεται στα όρια των κόκκων ''α'', οπότε το [[κράμα]] γίνεται πιο μαλακό στην κατεργασία. Η παρουσία του [[μόλυβδος|μολύβδου]] κάνει επίσης το [[κράμα]] πιο εύτηκτο<ref>[http://www.copper.org/resources/properties/microstructure/phos_bronze.html Copper Development Association, "Phosphor bronze"], 2007(;).</ref>.
 
=== Άλλα κρατερώματα ===
Εκτός από το κοινό κρατέρωμα ([[κράμα]] Cu&ndash;SnCu–Sn), υπάρχουν και τα '''κρατερώματα («μπρούντζοι») [[αργίλιο|αλουμινίου]]'''. Τα κρατερώματα [[αργίλιο|αλουμινίου]] περιέχουν 9&ndash;129–12% κ.β. Al, και Fe και Ni έως 6% κ.β. συνολικά. Δεν περιέχουν [[κασσίτερος|κασσίτερο]], αλλά μοιάζουν στο χρώμα με το κοινό κρατέρωμα.
 
Για περιεκτικότητα σε [[αργίλιο|αλουμίνιο]] μικρότερη από 11% κ.β., η κύρια φάση του [[κράμα|κράματος]] είναι ο ''α''-Cu. Ο [[σίδηρος]] και το [[νικέλιο]] σχηματίζουν με τον [[αργίλιο|αλουμίνιο]] την φάση ''κ'' και έτσι εμποδίζεται ο σχηματισμός της πιο σκληρής και εύθραυστης φάσης ''β''. Το αποτέλεσμα είναι το [[κράμα]] να έχει υψηλή μηχανική αντοχή, καλή ολκιμότητα, καθώς και εξαιρετική αντοχή στην τριβή και την χημική διάβρωση. Η φάση ''β'' σχηματίζεται όταν το [[κράμα]] πάθει απότομη ψύξη, δηλαδή με «βαφή» που επιφέρει μαρτενσιτικό μετασχηματισμό. Σε μια τέτοια περίπτωση, απαιτείται [[επαναφορά]] για να διασπασθεί η φάση ''β'' σε φάση ''α'' και φάση ''κ''<ref>[http://www.copper.org/resources/properties/microstructure/al_bronzes.html Copper Development Association, "Aluminum bronze"], 2007(;).</ref>.
Γραμμή 29:
Ο όρος ''μπρού(ν)τζος'' χρησιμοποιείται επίσης για [[κράμα|κράματα]] [[χαλκός|χαλκού]]–[[νικέλιο|νικελίου]] (''[[χαλκονικέλιο]]'') και [[χαλκός|χαλκού]]–[[πυρίτιο|πυριτίου]] (''χαλκοπυρίτιο''), καθώς και για ορισμένους τύπους [[ορείχαλκος|ορείχαλκου]] («εμπορικός μπρούντζος», «μπρούντζος κοσμηματοποιίας», «αρχιτεκτονικός μπρούντζος», κ.ά.).
 
== Χρήσεις ==
Το κρατέρωμα χρησιμοποιείται στην [[γλυπτική]], την κατασκευή μεγάλων χυτών αντικειμένων (π.χ. καμπάνες εκκλησιών, κανόνια, κ.λπ.), την νομισματοκοπία, την κατασκευή εξαρτημάτων μηχανών, την κατασκευή ελατηρίων, κ.ά.
 
Γραμμή 36:
Σε σύγκριση με τους [[ορείχαλκος|ορείχαλκους]] («εμπορικός μπρούντζος», κ.ά.), τα κρατερώματα παρουσιάζουν μεγαλύτερη αντοχή στην μηχανική φθορά και στην χημική [[διάβρωση]]. Ωστόσο τα κρατερώματα είναι πιο σκληρά και έχουν υψηλότερο κόστος αγοράς<ref>[http://answers.yahoo.com/question/index?qid=20060803230342AAEHfdg "How can I tell the difference between brass and bronze?"], 2006.</ref>.
 
[[ΕικόναΑρχείο:BronzeCuSn11v50.png|220px|right|thumb|Μικροφωτογραφία κρατερώματος CuSn11 (11% Sn) με χαρακτηριστική δενδριτική δομή (μεγέθυνση 50 με 100 φορές περίπου).]]
Το [[κράμα]] που είναι γνωστό ως ''πιούτερ'', ''λευκό μέταλλο Βίκερς'' ή ''βρετανικό μέταλλο'' ([[αγγλική γλώσσα|αγγλ.]] pewter, Vickers white metal, Britannia (sic) metal· [[γαλλική γλώσσα|γαλλ.]], peautre, métal blanc, laiton blanc, Britannium (sic)· [[γερμανική γλώσσα|γερμ.]], hartzinn, Britanniametall) και που χρησιμοποιούνταν στην κατασκευή οικιακών σκεών (κουτάλια, πιάτα, κ.λπ.), είναι σχεδόν καθαρός [[κασσίτερος]] (85&ndash;9985–99% κ.β.) με μικρές προσμίξεις από [[αντιμόνιο]] (1&ndash;81–8% κ.β.) και [[χαλκός|χαλκό]] (0,35&ndash;335–3% κ.β.). Οι προσμίξεις προσδίνουν σκληρότητα στο [[κράμα]]. Παλαιότερα στο [[κράμα]] πιούτερ έβαζαν και [[μόλυβδος|μόλυβδο]] (έως και 15% κ.β.) για να διατηρεί το μέταλλο την λάμψη του. Σήμερα το κράμα πιούτερ χρησιμοποιείται για την παρασκευή μικρών διακοσμητικών αντικειμένων, ενώ αντί για [[μόλυβδος|μόλυβδο]] προστίθεται [[βισμούθιο]], επειδή ο [[μόλυβδος]] προκαλεί σοβαρές ασθένειες στον άνθρωπο.
 
== Τυποποίηση ==
Η τυποποιημένη κατά UNS αρίθμηση των κρατερωμάτων είναι:
* '''C5xxxx''': Cu–Sn–P
Γραμμή 46:
* ''' C7xxxx''': Cu–Ni
 
== Βιβλιογραφία και άλλες σημειώσεις ==
<div style="font-size: 85%">
<references/>
</div>
 
== Βλ. επίσης ==
* [[Ορείχαλκος]]
 
== Εξωτερικές συνδέσεις ==
{{Commons|Category:Bronze}}
* [http://www.cda.org.uk/ Copper Development Association UK, "For Information on Copper and Copper Alloys"] {{en}} (εξαιρετική πηγή πληροφοριών).
* [http://www.matweb.com/reference/copper.asp MatWeb: "Copper and Copper Alloys (Brass, Bronze)"] {{en}}.
* [http://www.coppercanada.ca/ Canadian Copper & Brass Development Association] {{en}}, {{fr}}.
 
 
[[Κατηγορία:Κράματα]]
Γραμμή 84 ⟶ 83 :
[[et:Pronks]]
[[eu:Brontze]]
[[ext:Bronci]]
[[fa:برنز]]
[[fi:Pronssi]]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/wiki/Μπρούντζος"