Θεόδωρος Πάγκαλος (στρατιωτικός): Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο '''Θεόδωρος Πάγκαλος''' ([[Σαλαμίνα]], [[1878]] - [[Κηφισιά]] [[Αθήνα|Αθήνας]], 27 Φεβρουαρίου [[1952]]) ήταν Έλληνας αξιωματικός του στρατού και πολιτικός. Συμμετείχε στο [[Κίνημα στο Γουδί|κίνημα στο Γουδί]], στους [[Βαλκανικοί πόλεμοι|Βαλκανικούς πολέμους]], στο [[Προσωρινή Κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας|κίνημα της Θεσσαλονίκης]], στη [[Μικρασιατική εκστρατεία]], στην [[Κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1922|επανάσταση του 1922]], ενώ από το [[1925]], με το [[Κίνημα Πάγκαλου 25ης Ιουνίου 1925|Κίνημα της 25ης Ιουνίου]] ανέλαβε την πρωθυπουργία, ουσιαστικά ως δικτάτορας, και στη συνέχεια εκλέχτηκε πρόεδρος της Δημοκρατίας, παραμένοντας στην εξουσία μέχρι το [[1926]], οπότε και ανατράπηκε. Από το [[1926]] μέχρι το θάνατό του το 1952 αποσύρθηκε, με μερικά μικρά διαλείμματα, από την πολιτική ζωή του τόπου. Από τους ιστορικούς έχει χαρακτηριστεί ως αρκετά αμφιλεγόμενη προσωπικότητα.

Γεννήθηκε το 1878 στηνστη [[Σαλαμίνα]] (στην οικία Κυριάκου Πάλλα επί της οδού Αγίου Μηνά 7, όπου αργότερα λειτούργησε το τριτάξιο ελληνικό σχολείο Σαλαμίνας) και ήταν το τρίτο παιδί{{Ref_label|I|i|none}} του γιατρού και βουλευτή Αττικοβοιωτίας [[Δημήτριος Πάγκαλος|Δημητρίου Πάγκαλου]] και της Κατίγκως Χατζημελέτη, κόρης αρχοντικής οικογένειας της Ελευσίνας με αρβανίτικη καταγωγή{{Ref_label|II|ii|none}}. Η οικογένεια Πάγκαλου καταγόταν από τηντη [[Μικρά Ασία]] και εμφανίζεται ήδη από τα βυζαντινά χρόνια. Ανάδοχος του ΘεοδώρουΘεόδωρου ήταν ο στρατηγός και μακρινός συγγενής του, [[Τιμολέων Βάσσος|Τιμολέων Βάσσος - Μαυροβουνιώτης]]. Ο πατέρας του, Δημήτριος, ήταν υποψήφιος βουλευτής της παράταξης του [[Χαρίλαος Τρικούπης|Χαρίλαου Τρικούπη]] και εξελέγη βουλευτής την Η΄ βουλευτική περίοδο (από τις 23 Σεπτεμβρίου 1879 μέχρι τις 22 Οκτωβρίου 1881), μαζί με τοντο Στέφανο Ν. Δραγούμη.

Το 1895 έκανε αίτηση για τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων, από την οποία απορρίφθηκε. Τελικά κατέληξε να σπουδάζει στην ιατρική σχολή, λογικά λόγω του επαγγέλματος του πατέρα του, την οποία όμως εγκατέλειψε δύο χρόνια αργότερα για να εισαχθεί στηνστη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων.

Η πορεία του Πάγκαλου στην Ευελπίδων ήταν αρκετά αξιόλογη. Ήταν αρχηγός στην τάξη του όλες τις χρονιές, με συμμαθητές όπως τον [[Αλέξανδρος Οθωναίος|Αλέξανδρο Οθωναίο]], τον [[Πρίγκιπας Ανδρέας της Ελλάδας|πρίγκιπα Ανδρέα]], τοντο Μαργαρίτη κ.ά. Μάλιστα το [[1899]] δημιουργήθηκε επεισόδιο μεταξύ του συνταγματάρχη [[Νικόλαος Ζορμπάς|ΝικόλαοΝικόλαου Ζορμπά]], διοικητή της σχολής Ευελπίδων, και της βασιλικής Αυλής εξαιτίας της προαγωγής του Πάγκαλου σε επιλοχία, σε αντίθεση με τοντο συμμαθητή του, πρίγκιπα Ανδρέα, ο οποίος έμεινε στον ίδιο βαθμό. Τον επόμενο χρόνο αποφοίτησε από τη σχολή Ευελπίδων πρώτος στην τάξη του με τοντο βαθμό του ανθυπολοχαγού<ref name=auto2>Ιστοσελίδα ''Σαν Σήμερα''[http://www.sansimera.gr/archive/biographies/show.php?id=197&name=Theodoros_Pangalos Βιογραφία Θεόδωρου Πάγκαλου]</ref>.

Τον Οκτώβριο του [[1908]] στο σπίτι του Πάγκαλου συγκεντρώθηκαν οι Πάσσαρης, Σιώχας, Γεωργακόπουλος, Σάρρος, Ψύχας, Πανάς, Κατσούλης, Φαληρέας, Καθενιώτης και Χατζημιχάλης για να συζητήσουν για τα προβλήματα του στρατού και της χώρας. Στο τέλος αυτής της συνάντησης ιδρύεται ο [[Στρατιωτικός Σύνδεσμος]], ο οποίος θα αποτελέσει τη βάση του κινήματος στο Γουδί και ο οποίος είχε ως σκοπό να προωθήσει μεταρρυθμίσεις στο στρατό, την οικονομία, τη διοίκηση και γενικά στο κράτος. Εκείνη την εποχή ο Θεόδωρος Πάγκαλος υπηρετούσε στονστο 2ο λόχο του 7ου συντάγματος πεζικού υπό τον Σάρρο. Μέχρι το 1909 στην οργάνωση είχαν ενταχθεί και ανώτεροι αξιωματικοί, όπως οι [[Νικόλαος Ζορμπάς]], [[Επαμεινώνδας Ζυμβρακάκης]], [[Γεώργιος Σ. Καραϊσκάκης]], εγγονός του [[Γεώργιος Καραϊσκάκης|ομώνυμου οπλαρχηγού]] του '21, [[Γεώργιος Κονδύλης]] κ.ά. Πολλές από τις συνεδριάσεις του στρατιωτικού συνδέσμου πραγματοποιούνταν στο σπίτι του Πάγκαλου, στην οδό Αριστοτέλους 37 ή σε αυτό στην Ελευσίνα.

Στις [[14 Αυγούστου]] του [[1909]] ο Πάγκαλος απελευθέρωσε με τη βία αξιωματικούς του στρατού που κρατούνταν φυλακισμένοι λόγω της τότε πολιτικής κατάστασης. Η αποστολή πέτυχε και ο Πάγκαλος με τους συνεργάτες του και τους δραπέτες κατέφυγε στο σπίτι Παπαμαλέκου στην [[Καστέλλα (Πειραιά)|Καστέλλα]]. Το πρωί όλοι μαζί πήγαν στο Γουδί, όπου είχε δοθεί εντολή να ξεκινήσει η [[Κίνημα στο Γουδί|επανάσταση]]. Το ίδιο πρωί συνέβη ένα περιστατικό με πρωταγωνιστή τον Πάγκαλο και τον [[Αναστάσιος Παπούλας|Παπούλα]], αρκετά παράξενο αν σκεφτεί κανείς τη μεταξύ τους διαφορά στην ιεραρχία. Ο Παπούλας μαζί με τοντο [[Σπυρίδων Μερκούρης|Σπυρίδωνα Μερκούρη]] έφτασαν νωρίς το πρωί ως απεσταλμένοι του Ράλλη για να διαπραγματευτούν. Τότε ένας στρατιώτης ρώτησε τον Πάγκαλο αν θα έπρεπε να πάρουν εκτός από τα όπλα και το σπαθί του Παπούλα. Τότε ο Πάγκαλος απάντησε: ''«Όχι, ας το κρατήσει όπως ο Ναπολέων στο Σεντάν»''. Το επεισόδιο δεν είχε συνέχεια.

Τον Ιανουάριο του [[1910]] ο Πάγκαλος αντικατέστησε τον ανθυπολοχαγό Λιδωρίκη στη θέση του γραμματέα στη διοικητική επιτροπή του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Αξίζει να σημειωθεί ότι ήταν από τους πρώτους που υποστήριξαν τον ερχομό του [[Ελευθέριος Βενιζέλος|Ελευθερίου Βενιζέλου]]. Στις 15 Μαρτίου 1910 και μετά την ανάληψη της εξουσίας από τοντο Βενιζέλο, ο [[Στρατιωτικός Σύνδεσμος]] διαλύθηκε, έχοντας πετύχει τις επιδιώξεις του.

Το [[1911]] εισήχθη στη σχολή πολέμου και στη συνέχεια στάλθηκε για σπουδές μαζί με άλλους τέσσερις αξιωματικούς στο [[Παρίσι]] και συγκεκριμένα στη Γαλλική Ακαδημία Πολέμου<ref name=auto2 />. Το [[1912]] τον βρίσκει διοικητή του λόχου του 7ου συντάγματος πεζικού. Με την έκρηξη του [[Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος|Α΄ Βαλκανικού πολέμου]] στέλνεται στο [[Ναύπλιο]] και λίγο αργότερα στη [[Λάρισα]]. Σημαντική ήταν και η συμμετοχή του στη μάχη των Γιαννιτσών στις 19 και 20 Οκτωβρίου του 1912. Ήταν από τους πρώτους που μπήκαν στη [[Θεσσαλονίκη]], από την οποία όμως αναχώρησε λίγο μετά με το 18ο σύνταγμα πεζικού. Στις [[24 Νοεμβρίου]] καταλαμβάνει τη [[Φλώρινα]] και επτά μέρες αργότερα επιστρέφει στη Θεσσαλονίκη. Από εκεί φεύγει για το οχυρό του Μπιζανίου, το οποίο, όπως εξομολογείται στα απομνημονευματά του, δεν θα καταλαμβανόταν χωρίς τη συμβολή του [[Ιωάννης Μεταξάς|Ιωάννη Μεταξά]]. ΤονΤο Μάρτιο του [[1913]] επιστρέφει μαζί με όλα τα άλλα τάγματα στη Θεσσαλονίκη. Εκεί, και αφού οι πολεμικές συγκρούσεις σταματούν, πετυχαίνει να πάρει ολιγοήμερη άδεια για να επισκεφθεί την οικογένειά του. Στην Αθήνα έρχεται σε επαφή με τοντο Βενιζέλο, με τον οποίο συζητά θέματα πολεμικής φύσεως.

Το Φθινόπωρο του [[1913]] αναχωρεί για τη [[Γαλλία]], για να σπουδάσει στην Ανώτατη Σχολή Πολέμου μέχρι και τον Αύγουστο του 1914, όταν και εξερράγη ο [[Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος]], στον οποίο η Ελλάδα αρχικά κράτησε ουδέτερη στάση, με συνέπεια να ξεκινήσει ο Εθνικός Διχασμός και να εκδιωχθεί ο βασιλιάς [[Κωνσταντίνος Α΄ της Ελλάδας|Κωνσταντίνος]]. Συγκεκριμένα ο βασιλιάς, όντας φιλογερμανός, λόγω των συγγενικών δεσμών που είχε η σύζυγός του, Σοφία, με τη γερμανική βασιλική αυλή (ήταν αδελφή του Κάιζερ), και μη μπορώντας να αναγκάσει την κυβέρνηση να εισέλθει στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με το πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων, άσκησε πιέσεις για να παραμείνει η χώρα ουδέτερη. Ο [[Ελευθέριος Βενιζέλος]], πρωθυπουργός τότε, θεωρώντας ως επέμβαση στην εξωτερική πολιτική της κυβέρνησης τη στάση του βασιλιά, γεγονός που αντέβαινε στο Σύνταγμα, παραιτήθηκε και λίγο αργότερα προχώρησε στο [[Προσωρινή Κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας|κίνημα της Εθνικής Αμύνης]] στη Θεσσαλονίκη. Με την επιστροφή του στην Ελλάδα, ο Πάγκαλος διορίστηκε επιτελάρχης της 8ης μεραρχίας στην [[Πρέβεζα]]. Λίγους μήνες αργότερα μετατέθηκε στην 4η μεραρχία [([Ναύπλιο|Ναυπλίου]]. Το καλοκαίρι του [[1916]] θα είναι καθοριστικό για την πολιτική ζωή του τόπου. Ο Πάγκαλος μαζί με τοντο Φικιώρη συστήνουν κρυφή ομάδα αξιωματικών με σκοπό την είσοδο της χώρας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της [[Αντάντ]]. Μέχρι τα τέλη Αυγούστου είχαν μυηθεί πάνω απο 60 αξιωματικοί του στρατού. Το κίνημα της Θεσσαλονίκης, στο οποίο αναφερθήκαμε παραπάνω, ξεσπά και αμέσως η ομάδα Πάγκαλου σπεύδει να το ενισχύσει.

Στις [[12 Σεπτεμβρίου]] αναχωρεί μαζί με άλλους στρατιωτικούς και πολιτικούς με πλοίο από τον [[Πειραιάς|Πειραιά]] και εγκαθίσταται στη [[Μυτιλήνη]], όπου διορίζεται από την [[Προσωρινή Κυβέρνηση Εθνικής Άμυνας]] διοικητής Αιγαίου. Στη συνέχεια διορίζεται στρατιωτικός διοικητής [[Ηράκλειο|Ηρακλείου]] και τοντο Μάρτιο του [[1917]] προάγεται σε αντισυνταγματάρχη, αναλαμβάνοντας παράλληλα τη διοίκηση του 9ου Συντάγματος. Ο Βενιζέλος με τη βοήθεια των δυνάμεων της Αντάντ καταφέρνει να εκδιώξει τον Κωνσταντίνο, να ανέλθει στην κυβέρνηση και ουσιαστικά να εγκαινιάσει την είσοδο της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ.

Με το 9ο σύνταγμα ο Πάγκαλος εισέρχεται στην Αθήνα και εγκαθίσταται στον στρατώνα του Ρουφ αμέσως μετά την έξωση του [[Κωνσταντίνος Α΄ της Ελλάδας|Κωνσταντίνου]]. Στις [[15 Μαρτίου]] του [[1917]] ο Πάγκαλος, έχοντας την απόλυτη εμπιστοσύνη του [[Ελευθέριος Βενιζέλος|Βενιζέλου]], γίνεται προσωπάρχης του υπουργείου στρατιωτικών, το χαρτοφυλάκιο του οποίου είχε ο ίδιος ο πρωθυπουργός. Κατά τη διάρκεια της θητείας του δημιουργήθηκε παρεξήγηση με τοντο βασιλιά [[Αλέξανδρος Α΄ της Ελλάδας|Αλέξανδρο]] εξαιτίας κάποιων κατηγοριών του Πάγκαλου που εξελήφθησαν ως ύβρεις κατά του έκπτωτου βασιλιά Κωνσταντίνου Α. Ύστερα όμως από τις απαραίτητες εξηγήσεις προς τοντο βασιλιά Αλέξανδρο, η παρεξήγηση λύθηκε. Ο Πάγκαλος ήταν ο κύριος εισηγητής και εκτελεστής του νόμου με τον οποίο όλοι οι λιποτάκτες θα έπρεπε εντός 48ωρου να επιστρέψουν στις θέσεις τους, αλλιώς θα εκτελούνταν, νόμο που αργότερα ο Βενιζέλος αναίρεσε. Στις [[18 Ιανουαρίου]] του [[1918]] ο Πάγκαλος παύθηκε από τη θέση του προσωπάρχη. Λίγες μέρες αργότερα μετατέθηκε στη μεραρχία Σερρών και τοντο Μάιο του ίδιου χρόνου έγινε διοικητής της 1ης μεραρχίας.

Στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο συμμετείχε σε διάφορες μάχες, για τις οποίες τιμήθηκε με εύφημη μνεία και πολεμικό σταυρό. Απότοκος όλων αυτών των διακρίσεων ήταν και η επιλογή του από τον αρχιστράτηγο του στρατού [[Λεωνίδας Παρασκευόπουλος (Αντιστράτηγος)|Λεωνίδα Παρασκευόπουλο]] ως γενικού επιτελάρχη της στρατιάς. ΤονΤο Μάιο του [[1919]] αποβιβάστηκε στη [[Σμύρνη]] και εγκαταστάθηκε εκεί ως αρχηγός του επιτελείου. Οι συγκρούσεις του με τον [[Αριστείδης Στεργιάδης|Αριστείδη Στεργιάδη]], αρμοστή της Σμύρνης, ήταν αρκετές, με αποτέλεσμα να προταθεί από αυτόν και τον Παρασκευόπουλο η αντικατάστασή του. Ο Πάγκαλος εκείνη την εποχή αναχώρησε για το [[Παρίσι]] για κατ' ιδίαν συζητήσεις με τοντο Βενιζέλο και τους Ευρωπαίους στρατηγούς. Η καλή συνεργασία που είχαν είχε ως αποτέλεσμα την παραμονή του στη θέση του αρχηγού του επιτελείου.

Χάρη στην εξυπνάδα του ο ελληνικός στρατός προέλασε στη [[Μικρά Ασία]] και μάλιστα έφτασε να καταλάβει την [[Προύσα]] και να σώσει τους Άγγλους στρατιώτες που βρίσκονταν σε δεινή θέση. Η κίνηση αυτή όμως εξόργισε τοντο Βενιζέλο, αφού η [[Προύσα]] δεν εντασσόταν στο σχέδιο δράσης. Στις [[22 Αυγούστου]] του [[1920]], και ύστερα από διαμάχη του Βενιζέλου με τον Παρασκευόπουλο, λόγω της κατάληψης της Προύσας, ο δεύτερος παραιτείται. Ο Πάγκαλος, παρών στο επεισόδιο, δηλώνει και αυτός την παραίτησή του. Τελικά δενδε γίνονται δεκτές. Τις επόμενες μέρες ο Πάγκαλος προάγεται σε υποστράτηγο.

Με την άνοδο της φιλοβασιλικής κυβέρνησης Γούναρη, ο Πάγκαλος ανακαλείται από το μέτωπο και αποστρατεύεται τοντο Νοέμβριο του [[1920]]. Μέχρι τα γεγονότα της [[Μικρασιατική καταστροφή|Μικρασιατικής καταστροφής]], ο Πάγκαλος είχε αποσυρθεί στην [[Ελευσίνα]], απ' όπου παρακολουθούσε τις πολιτικές εξελίξεις.

Στις [[11 Σεπτεμβρίου]] του [[1922]], παράλληλα με το [[Κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου 1922|στρατιωτικό κίνημα της Χίου]], ο Πάγκαλος έχοντας συστήσει από καιρό μια ομάδα αξιωματικών, σχηματίζει την επιτροπή Αθηνών, η οποία προχωρεί κατευθείαν σε συλλήψεις πολιτικών και απελευθερώσεις φιλελεύθερων προσωπικοτήτων. Με την έλευση της επαναστατικής επιτροπής Πλαστήρα-Φωκά-Γονατά, ο Πάγκαλος διορίζεται διοικητής της σχολής Ευελπίδων<ref> Επίσημη ιστοσελίδα της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων [http://www.sse.gr/SSE/greek/sse.htm Διατελέσαντες διοικητές]</ref>. Μέχρι την έλευση της Επαναστατικής Επιτροπής συμπεριφερόταν ως αρχηγός αυτής, καθώς είχε την πίστη ότι αυτή θα τίθετο υπό τηςτις διαταγές του. Παρ' όλα αυτά όχι μόνο αγνοήθηκε, αλλά αρκετές αποφάσεις για τη σύλληψη στελεχών της κυβέρνησης που είχαν πραγματοποιηθεί από αυτόν ακυρώθηκαν. Υποστηρίζεται δε ότι διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στην παραπομπή των οκτώ κατηγορουμένων σε δίκη (δίκη των έξι), και ότι ήταν αυτός ο οποίος πίεσε τον Πλαστήρα να λάβει αυτή την απόφαση.

Στις [[5 Οκτωβρίου]] συστήθηκε ανακριτική επιτροπή για την τιμωρία των υπευθύνων της Μικρασιατικής Καταστροφής με πρόεδρο τοντο Θεόδωρο Πάγκαλο. Στην επιτροπή κατέθεσαν όλοι οι κατηγορούμενοι και στις [[24 Οκτωβρίου]] εκδόθηκε το πόρισμα αυτής, με το οποίο καταλόγιζε ευθύνες στους κατηγορουμένους. Στη συνέχεια συστήθηκε [[Η δίκη των έξι|έκτακτο στρατοδικείο]], του οποίου τα μέλη, σε μεγάλο βαθμό, ορίστηκαν από τον Πάγκαλο. Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε ο Πάγκαλος και στην ουσιαστική αθώωση του [[Πρίγκιπας Ανδρέας της Ελλάδας|πρίγκιπα Ανδρέα]], συμμαθητή του στη σχολή Ευελπίδων, τον οποίο μάλιστα συνόδευσε ο ίδιος στο Φάληρο απ' όπου αναχώρησε για το εξωτερικό. Παραδίδεται μάλιστα και χαρακτηριστικός διάλογος μεταξύ των δύο κατά τη διάρκεια της ανάκρισης. Στο ερώτημα του Πάγκαλου προς τον πρίγκιπα Ανδρέα αν έχει παιδιά, ο δεύτερος του απάντησε καταφατικά. Τότε ο Πάγκαλος αποκρίθηκε: ''«Κρίμα που θα μείνουν ορφανά»'', σίγουρος ότι, παρά τις διεθνείς πιέσεις, το δικαστήριο δεν θα τον αθώωνε, προκειμένου να ικανοποιήσει το λαϊκό αίσθημα<ref>Εφημερίδα το Βήμα, [http://www.tovima.gr/print_article.php?e=B&f=12510&m=A28&aa=1 Πρίγκιπας Ανδρέας]</ref>. Μετά από χρόνια ο ίδιος ο Πάγκαλος δήλωσε ότι ''«οι έξι εκτελεσθέντες υπήρξαν μοιραία κατ' ανάγκην θύματα στο βωμό της πατρίδας σε κρίσιμες στιγμές»''<ref>Ιωάννης Παπαφλωράτος, ''Περιοδικό Ιστορία: Η εκτέλεση των έξι'', τεύχος 462 σελ. 51</ref>.