Πτολεμαίος Ε΄ Επιφανής: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

[[Εικόνα:Tetradrachm Ptolemy V.jpg|thumb|250px|Τετράδραχμο που εξέδωσε ο Πτολεμαίος Ε' ο Επιφανής.]]

Ο '''Πτολεμαίος Ε' Επιφανής''' ( [[210 π.Χ.|210]] – [[180 π.Χ.]] ) ήταν ο πέμπτος ηγεμόνας της [[Δυναστεία των Πτολεμαίων|Δυναστείας των Πτολεμαίων]], που βασίλεψαν στην [[Αρχαία Αίγυπτος|Αίγυπτο]] κατά τη διάρκεια της [[Ελληνιστική περίοδος|ελληνιστικής εποχής]]. Ήταν γιος του [[Πτολεμαίος Δ' Φιλοπάτωρ|Πτολεμαίου Δ' του Φιλοπάτορος]] και της [[Αρσινόη Γ' της Αιγύπτου|Αρσινόης Γ']] και βασίλεψε κατά την περίοδο [[204 π.Χ.|204]] – [[181 π.Χ.]]

 

== Άνοδος στο Θρόνο ==

|}

Ο Πτολεμαίος Ε' ήταν μόλις έξι ετών όταν ο πατέρας του πέθανε αφήνοντας το θρόνο του φαραώ κενό. Ο φυσικός αντιβασιλέας του ανήλικου Διαδόχου ήταν η μητέρα του Αρσινόη, που όσο ο σύζυγός της ήταν εν ζωή ζούσε στη σκιά, αφήνοντας το βασιλιά να καθοδηγείται από τους υπουργούς του, τον [[Αγαθοκλής (υπουργός)|Αγαθοκλή]] και το [[Σωσίβιος|Σωσίβιο]]. Τώρα πλέον, και με την υποστήριξη του λαού, έγινε επικίνδυνη. Προτού λοιπόν ανακοινωθεί επισήμως ο θάνατος του φαραώ, η Αρσινόη δολοφονήθηκε μυστικά στο παλάτι. Αυτό έγινε με μεγάλη σπουδή καθώς δεν έπρεπε να γίνει αντιληπτή η συμμετοχή των υπευθύνων στη δολοφονία, αλλά και επειδή η βασίλισσα είχε τους δικούς της πιστούς ανάμεσα στο προσωπικό της. Τελικά η πράξη διεπράχθη, και προς το τέλος του [[203 π.Χ.]] ο Αγαθοκλής και ο Σωσίβιος ανακοίνωσαν στο λαό πως το βασιλικό ζεύγος είχε φύγει από τη ζωή.

 

Τα γεγονότα που ακολούθησαν μας τα διηγείται με μεγάλη λεπτομέρεια ο [[Πολύβιος]], σχεδόν με τη ματιά ενός σύγχρονου ρεπόρτερ. Οι δύο συνωμότες παρουσίασαν σε μία εξέδρα τον ανήλικο Πτολεμαίο με τα βασιλικά διακριτικά, διάβασαν μια διαθήκη – πραγματική ή πλαστή – που τοποθετούσε τη διακυβέρνηση στα χέρια τους μέχρι την ενηλικίωση του μικρού φαραώ και δήλωσαν πως το εκλιπόν ζεύγος θα κηδευόταν με μεγαλοπρέπεια.

 

Ωστόσο περιστοιχίζονταν ακόμη από πολλούς κινδύνους: από εσωτερικούς εχθρούς που εποφθαλμιούσαν τη θέση τους, από το μισθοφορικό στρατό που ίσως ξεσηκωνόταν, από τους επαναστάτες που δρούσαν στην Άνω Αίγυπτο και από εξωτερικούς κινδύνους: τον [[Αντίοχος Γ' ο Μέγας|Αντίοχο Γ' τον Μέγα]], βασιλιά των [[Δυναστεία των Σελευκιδών|Σελευκιδών]] που επιθυμούσε διακαώς την [[Κοίλη-Συρία]], και τον βασιλιά της [[Μακεδονικό βασίλειο|Μακεδονίας]] [[Φίλιππος Ε' της Μακεδονίας|Φίλιππο τον Ε']], που ενδιαφερόταν για τις Πτολεμαϊκές κτήσεις στο [[Αιγαίο]]. Η κατάσταση της Αιγύπτου, λοιπόν, κατά την άνοδο του Πτολεμαίου στο θρόνο ήταν ιδιαίτερα ζοφερή.

 

== Αγαθοκλής & Σωσίβιος ==

Ο Αγαθοκλής και ο Σωσίβιος έλαβαν τα μέτρα τους για να αντιμετωπίσουν τους διάφορους κινδύνους. Από τη μία, εξέχοντα πρόσωπα της αυλής εκδιώχθηκαν από την [[Αλεξάνδρεια]] με το πρόσχημα της επίβλεψης των διαφόρων επαρχιών, ενώ από την άλλη άτομα εμπιστοσύνης στάλθηκαν ως πρέσβεις στις απειλητικές γειτονικές χώρες, καθώς και στη [[Ρωμαϊκή Δημοκρατία|Ρώμη]] που ήταν σταθερά ανερχόμενη δύναμη.

 

Τα ίχνη του Σωσίβιου χάνονται την περίοδο αυτή, είναι πιθανό και να πέθανε καθώς ήταν κάποιας ηλικίας. Ο Αγαθοκλής συνέχισε ασκώντας έναν επιδεικτικό τρόπο ζωής και συγκεντρώνοντας στο πρόσωπό του μια σταθερά κτιζόμενη αγανάκτηση, μόνο μέχρι να βρεθεί κατάλληλος αντικαταστάτης του. Τέτοιος αναδείχτηκε τελικά ο [[Τλεπόλεμος]], ο οποίος είχε αποσταλεί με την ιδιότητα του στρατηγού στο [[Πηλούσιο]]. Η περιφέρειά του έγινε επαναστατικό κέντρο και σύντομα ο στρατός της Αλεξάνδρειας τάχθηκε με το μέρος του. Ο Πολύβιος περιγράφει παραστατικά τις ακρότητες στις οποίες επιδόθηκε ο αλεξανδρινός όχλος προκειμένου να πάρει την εκδίκησή του: το παλάτι κατακλύστηκε από κόσμο, ο Αγαθοκλής προσπάθησε απεγνωσμένα να γλιτώσει τη ζωή του, ο μικρός Πτολεμαίος έπεσε στα χέρια των επαναστατών που του απέσπασαν τη διαταγή εκτέλεσης του Αγαθοκλή και του στενού του κύκλου. Ο τελευταίος και η αδερφή του [[Αγαθόκλεια]], ερωμένη του αποθανόντος βασιλιά, παραδόθηκαν στο πλήθος και τεμαχίστηκαν στην κυριολεξία.

 

== Πέμπτος Συριακός Πόλεμος ==

 

Περίπου εκείνη την εποχή, κατέφτασαν στην Αλεξάνδρεια τρεις Ρωμαίοι πρέσβεις, ανάμεσα στους οποίους και ο [[Μάρκος Αιμίλιος Λέπιδος]]. Εννέα χρόνια πριν, μια άλλη πρεσβεία είχε έρθει σε περίοδο που η Ρώμη ήταν πιεσμένη από τους πολέμους με την [[Καρχηδόνα]]. Η τωρινή πρεσβεία ανακοίνωσε τη νίκη της και ζήτησε πληροφορίες για τις περαιτέρω κατακτήσεις της και για την εκστρατεία που ετοίμαζε κατά της Μακεδονίας. Υπάρχει μια αμφιβολία γύρω από το αν ο Λέπιδος ανέλαβε κάποιο αξίωμα στην αυλή, ως προστάτης του μικρού Πτολεμαίου. Ωστόσο κάποια πολιτική σχέση μάλλον αναπτύχθηκε μεταξύ τους.

 

Η ανικανότητα του Τλεπόλεμου ως διοικητή, οδήγησε στην αντικατάστασή του από τον [[Αριστομένης (υπουργός)|Αριστομένη]], έναν αξιωματικό της Σωματοφυλακής του βασιλιά, ο οποίος στο παρελθόν είχε υπάρξει φίλος του Αγαθοκλή. Σύμφωνα όμως με τον Πολύβιο όταν πήρε εξουσία έγινε ένας θαυμαστός και ενάρετος ηγέτης. Ο [[Σκόπας (στρατηγός)|Σκόπας]] από την [[Αιτωλία]], που είχε διακριθεί για τις στρατιωτικές του ικανότητες, έγινε ο ανώτατος διοικητής του στρατού. Κατά τη διάρκεια του χειμώνα του [[202 π.Χ.|202]] – [[201 π.Χ.]], ο Σκόπας είχε επιτυχίες στον στρατιωτικό τομέα, καταλαμβάνοντας εκ νέου εδάφη στη Νότια [[Παλαιστίνη (ιστορική περιοχή)|Παλαιστίνη]], ανάμεσα τους και την [[Ιερουσαλήμ]]. Την άνοιξη του [[200 π.Χ.]] αναχαίτισε τις δυνάμεις του Αντίοχου μέχρι το [[Λίβανος|Λίβανο]].

 

Οι επιτυχίες του Σκόπα έλαβαν τέλος με την τρίτη στη σειρά απόπειρα του Αντίοχου να εισβάλλει στην Κοίλη – Συρία. Στα σύνορα Λιβάνου και Παλαιστίνης, σε μία περιοχή που οι Έλληνες αποκαλούσαν [[Μάχη του Πανείου|Πάνειον]], οι Σελευκίδες νίκησαν κατά κράτος και η πτολεμαϊκή επιρροή στην Παλαιστίνη έλαβε οριστικά τέλος. Στο Σκόπα, αφού πολιορκήθηκε στη [[Σιδώνα]], επετράπη να επιστρέψει στην Αίγυπτο. Έχοντας ακόμη την υποστήριξη του στρατού, επεδίωξε να πάρει την εξουσία στα χέρια του. Τελικά συνελήφθη από τον Αριστομένη, δικάστηκε ενώπιων αντιπροσώπων από όλη την Ελλάδα και θανατώθηκε με δηλητήριο μαζί με τους συνεργούς του.

 

== Η Ενθρόνιση ==

Λίγο καιρό μετά ο Αριστομένης θεώρησε πως έφτασε η ώρα του Πτολεμαίου να ανέβει στο θρόνο. Ήταν μόλις δώδεκα ετών, αλλά η ανάγκη για έναν νέο βασιλιά κρινόταν πλέον επιτακτική. Στέφθηκε στην Αλεξάνδρεια με τιμές τον Οκτώβρη του [[197 π.Χ.]] και έλαβε το όνομα '' « Θεός Επιφανής » ''. Κατόπιν σε μια προσπάθεια αναθέρμανσης των σχέσεων με τους γηγενείς πληθυσμούς – η επανάσταση συνεχιζόταν ακόμη - ακολούθησε μια δεύτερη τελετή στη [[Μέμφιδα]] σύμφωνα με το παλιό εθιμοτυπικό των φαραώ, μια πρακτική που δεν είχε συναντηθεί ως τότε στον Οίκο των Πτολεμαίων.

 

== Πολιορκία της Λυκόπολης ==

Οι Αιγύπτιοι ζούσαν ακόμη με την ελπίδα αποτίναξης του ξένου ζυγού, όπως οι πρόγονοί τους είχαν κάνει πρωτύτερα. Οι αψιμαχίες λοιπόν λάμβαναν χώρα παντού. Το [[200 π.Χ.|200]] – [[199 π.Χ.]] η [[Άβυδος (Αιγύπτου)|Άβυδος]] πολιορκείται και δύο χρόνια αργότερα η κρίση μεταφέρεται στο [[Νείλος|Δέλτα του Νείλου]]. Οι επαναστάτες κλείστηκαν στη [[Λυκόπολη]], όπου ο νεαρός βασιλιάς τους πολιορκεί και τελικά τους αποκόπτει από την παροχή νερού. Οι αρχηγοί των επαναστατών βρέθηκαν σε απέλπιδα κατάσταση και συνθηκολόγησαν. Την ήττα γνώρισαν και οι στασιαστές από την εποχή του Πτολεμαίου του Δ', που μεταφέρθηκαν τελικά στη Μέμφιδα. Όλοι οι παραπάνω βρήκαν το θάνατο και μάλιστα οι βιαιότητες συνδυάστηκαν με την επέτειο ενθρόνισης του Πτολεμαίου Ε'. Η δυσαρέσκεια που προξένησαν όλα αυτά επέφερε νέες συγκρούσεις.

 

Η αιγυπτιακή αυλή προέβη σε ορισμένες ενέργειες με σκοπό να εξομαλύνει την κατάσταση. Αλάφρωσε τους φόρους, μείωσε τα χρέη, παρείχε αμνηστίες. Πιθανώς να άφησε και άτομα αιγυπτιακής καταγωγής να συμμετάσχουν στο γραφειοκρατικό σύστημα. Παράλληλα έγιναν προσπάθειες συμφιλίωσης με το ιερατείο με διάφορες παροχές και τιμές στην αιγυπτιακή θρησκεία. Τα παραπάνω απαριθμούνται στην περίφημη [[Στήλη της Ροζέτας]], η εύρεση της οποίας αιώνες αργότερα στάθηκε το πάτημα για την αποκρυπτογράφηση των αιγυπτιακών [[Ιερογλυφικά|ιερογλυφικών]].

 

== Ειρήνη με τους Σελευκίδες ==

 

Υπό όποιες συνθήκες και να υπογράφτηκε η ειρήνη ανάμεσα στους Σελευκίδες και τους Πτολεμαίους, αυτό που γνωρίζουμε είναι πως ο νεαρός Πτολεμαίος παντρεύτηκε την κόρη του Αντίοχου, την [[Κλεοπάτρα Α' της Αιγύπτου|Κλεοπάτρα]], εξασφαλίζοντας φιλικές σχέσεις ανάμεσα στα δύο κράτη. Κάπως έτσι εισήχθη και το περίφημο όνομα « Κλεοπάτρα » στη Δυναστεία που έμεινε πολύ χαρακτηριστικό, κυρίως λόγω της [[Κλεοπάτρα Ζ'|Κλεοπάτρας της Ζ']]. Ως όνομα δεν ήταν διαδομένο στον Οίκο των Σελευκιδών. Αντίθετα πάμπολλες κοπέλες ονομάζονταν « Λαοδίκη ». Το όνομα αυτό ήδη όμως υπήρχε σε εκείνη τη γενιά κι έτσι ονομάστηκε η κοπέλα Κλεοπάτρα, είτε από την ελληνική μυθολογία, είτε από την αδερφή του [[Αλέξανδρος ο Μέγας|Μεγάλου Αλέξάνδρου]]. Πρόβλημα δημιουργήθηκε όσον αφορά το θέμα της προίκας που έπρεπε να φέρει μαζί της η νεαρή βασίλισσα στον δεκαεξάχρονο σύζυγό της. Σήμερα είναι ομιχλώδεις οι γνώσεις μας, αλλά είναι πιθανό να έπεσε κάποια στιγμή το ζήτημα της Κοίλης – Συρίας στο τραπέζι. Τις επόμενες γενιές οι δύο Οίκοι διαφώνησαν σθεναρά για το τι είχε συμφωνηθεί τότε.

 

Τα επόμενα χρόνια, η συμμαχία ανάμεσα στα δύο κράτη δοκιμάστηκε από το γεγονός ότι ο Αντίοχος ήρθε σε ρήξη με τη [[Ρωμαϊκή Δημοκρατία|Ρώμη]]. Στην Αιγυπτιακή αυλή υπήρχαν διχογνωμίες σχετικά με το αν έπρεπε να παραβιαστεί η συνθήκη ειρήνης, ή αν ήταν σωστότερο να γκρεμίσουν τις καλές σχέσεις με τους Ρωμαίους. Από τη μια αν τάσσονταν με τη νέα μεγάλη δύναμη από τη Δύση, ίσως κέρδιζαν ως ανταμοιβή την Κοίλη – Συρία. Άλλωστε φαινόταν πως η Ρώμη δεν επρόκειτο να χάσει, πράγμα που καθιστούσε φρονιμότερο να μην της αντιταχθεί η Αίγυπτος. Από την άλλη πλευρά, αναδυόταν το ερώτημα για το αν έπρεπε να αφήσουν μια νέα δύναμη, η οποία δεν ήταν καν ελληνικής καταγωγής, να εισέλθει στο χώρο που τα Μακεδονικά βασίλεια καθοδηγούσαν για περισσότερο από έναν αιώνα.

== Άνοδος του Πολυκράτη ==

Εν τω μεταξύ, ο Πτολεμαίος είχε πλέον γίνει ένας νεαρός άντρας. Ο Αριστομένης, αν και δεν ήταν πλέον αντιβασιλιάς του, παρέμενε στο πλευρό του με την ιδιότητα του συμβούλου. Η συκοφαντία των αυλικών οδήγησε τελικά στη δυσμένεια του Πτολεμαίου απέναντι στον Αριστομένη, ο οποίος τελικά διατάχθηκε να πιει [[κώνειο]]. Την θέση του κατέλαβε το [[192 π.Χ.]] ένας πολιτικός του αντίπαλος, ο [[Πολυκράτης του Άργους]], ο οποίος άνηκε σε μια παλαιά και τιμημένη οικογένεια. Είχε διακριθεί εκπαιδεύοντας τους στρατιώτες που συμμετείχαν στη [[Μάχη της Ράφια]], είκοσι έξι χρόνια πριν και όλα αυτά τα χρόνια είχε διατελέσει κυβερνήτης της [[Κύπρος|Κύπρου]].

 

Η εξωτερική πολιτική που άσκησε ο Πολυκράτης ήταν αντιδιαμετρικά αντίθετη από αυτή του Αριστομένη. Σκοπός της ήταν μια δουλική αφοσίωση στα συμφέροντα της Ρώμης και εχθρότητα απέναντι στους Σελευκίδες. Στα επόμενα χρόνια ( [[191 π.Χ.|191]] – [[190 π.Χ.]] ) η Αίγυπτος έκανε μια σειρά από διαβήματα φιλίας προς τη Ρώμη, η οποία με τέχνη απέφυγε να υποχρεωθεί απέναντι στο Πτολεμαϊκό κράτος. Μετά τη [[Μάχη της Μαγνησίας]] το [[190 π.Χ.]], οπότε και ο Αντίοχος υπέκυψε στην ισχύ της Ρώμης, οι Σελευκίδες έχασαν όλα τους τα εδάφη στη [[Μικρά Ασία]] βόρεια της [[Πέργαμος|Περγάμου]], αλλά τίποτα από όλα αυτά, ούτε η Κοίλη – Συρία, δεν παραχωρήθηκε στην Αίγυπτο.

 

 

== Πάταξη της Επανάστασης ==

Οι εσωτερικές ταραχές δεν είχαν πάψει στο αιγυπτιακό κράτος και δεν σταμάτησαν μέχρι και το [[187 π.Χ.|187]] – [[186 π.Χ.]], οπότε και η κυβέρνηση απαλλάχθηκε από Αιγύπτιους αρχηγούς τους. Μερικές επιγραφές μας πληροφορούν πως [[Αιθιοπία|Αιθίοπες]] επαναστάτες νικήθηκαν το [[185 π.Χ.|185]] – [[184 π.Χ.]] Η βασιλική οικογένεια την ίδια χρονιά μετέβη στις Φίλες για να κάνει προσφορές στον [[Ασκληπιός|Ασκληπιό]]. Τον επόμενο χρόνο, και ενώ ο βασιλιάς ήταν 25 ετών, ο Πολυκράτης καταφέρνει να συντρίψει οριστικά την επανάσταση στην Κάτω Αίγυπτο. Οι αρχηγοί τους, άντρες που υποστήριξαν πως ήταν απόγονοι κάποιου φαραώ και που φιλοδόξησαν να διώξουν τους ξένους ηγεμόνες, παραδόθηκαν στο βασιλιά. Ο Πτολεμαίος παραβαίνοντας τους όρους της παράδοσης, διέταξε να δεθούν στο άρμα του και να συρθούν μέχρι θανάτου. Αμέσως μετά από αυτό, ο Πτολεμαίος βρέθηκε στη [[Ναυκρατίδα]] για να επιβλέψει τους μισθοφόρους που είχε συγκεντρώσει ο Αριστόνικος.

 

== Θάνατος & Διαδοχή ==

Στις στρατιωτικές του επιτυχίες, ο Πτολεμαίος Ε' δεν συμμετείχε αυτοπροσώπως. Ήταν ένας ιδιαίτερα ενεργητικός νέος, με αγάπη για τον αθλητισμό και το κυνήγι, και δεν ήταν δειλία αυτό που τον κράτησε εκτός μάχης, αλλά η επιθυμία του Πολυκράτη να μην αναλάβει ο βασιλιάς αυτοπροσώπως την ανώτατη διοίκηση των στρατιωτικών θεμάτων. Την αίσθηση πως κάτι μεγάλο ετοιμαζόταν, δείχνει και το γεγονός πως η πτολεμαϊκή αυλή έκανε δεύτερη προσπάθεια προσέγγισης της Αχαϊκής Συμπολιτείας, αυτή τη φορά με θετικότερο αποτέλεσμα, μιας και η αντιρωμαϊκή μερίδα των Αχαιών αποδέχτηκε με θέρμη την πρόταση. Μάλλον και ο Πολυκράτης άλλαζε αυτήν την εποχή τη φιλορωμαϊκή πολιτική του. Πρέσβεις ορίστηκαν για να μεταβούν στην Αίγυπτο, ανάμεσά τους και ο [[Πολύβιος]], όντας ακόμη πολύ νέος. Ωστόσο η πρεσβεία δεν εστάλη ποτέ. Ξαφνικά, ο Πτολεμαίος Ε' ο Επιφανής πεθαίνει το [[181 π.Χ.]], σε ηλικία μόλις είκοσι οχτώ ετών.

 

Ο Πτολεμαίος ήταν ο πρώτος ηγεμόνας από την ίδρυση της δυναστείας που έσπασε το μοτίβο γάμου ανάμεσα σε αδερφό και αδερφή. Η σύζυγός του [[Κλεοπάτρα Α' της Αιγύπτου|Κλεοπάτρα Α']] έφερε στη Δυναστεία το αίμα του [[Σέλευκος Α' Νικάτωρ|Σέλευκου]] αλλά και αυτό των [[Πέρσες|Περσών]]. Ο γάμος αυτός είχε ως αποτέλεσμα τρία παιδιά: δυο γιους, τον [[Πτολεμαίος Στ' Φιλομήτωρ|Πτολεμαίο Στ' το Φιλομήτορα]] και τον [[Πτολεμαίος Η' Φύσκων|Πτολεμαίο Η' το Φύσκονα]], και μια [[Κλεοπάτρα Β' της Αιγύπτου|κόρη]] που έλαβε το όνομα της μητέρας της. Και τα τρία αυτά παιδιά βασίλεψαν στην Αίγυπτο σε διαφορετικές περιόδους.

 

== Χρονολόγιο ==

|-

! 202 π.Χ.

|-

!

|-

! 201 π.Χ.

|-

!

|-

! 197-196 π.Χ.

|-

! 196 π.Χ.

* ''Ptolemy V Epiphanes, The Fifth King of Egypt's Greek Period''[http://www.touregypt.net/featurestories/ptolemyv.htm]

* ''The House of Ptolemy,by E. R. Bevan''[http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Africa/Egypt/_Texts/BEVHOP/8*.html]

 

== Δείτε επίσης ==

* [[Αρχαία Αίγυπτος]]

* [[Ελληνιστική περίοδος]]

 

[[Κατηγορία:Φαραώ της δυναστείας των Πτολεμαίων]]