Κρητική λογοτεχνία της Αναγέννησης: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Η λογοτεχνική άνθηση οφείλεται στην οικονομική και πνευματική ανάπτυξη που παρατηρήθηκε στην [[Κρήτη]] κατά την περίοδο της [[Βενετοκρατία]]ς: η ειρηνική διαβίωση και η επαφή με έναν ανεπτυγμένο πνευματικά και πολιτιστικά λαό ήταν οι παράγοντες που συνετέλεσαν στην καλλιέργεια της παιδείας και των γραμμάτων και στην εμφάνιση αξιόλογης λογοτεχνικής παραγωγής.

 

=== Θρησκευτική και διδακτική θεματολογία ===

Ο [[Λεονάρδος Ντελλαπόρτας]], ένας από τους πρώτους εκπροσώπους της κρητικής λογοτεχνίας, ακολουθεί την βυζαντινή παράδοση και στα 4 θρησκευτικά και διδακτικά ποιήματά του (''Ερωτήματα και αποκρίσεις Ξένου και Αληθείας'', ''Λόγος περί ανταποδόσεως και Υπομνηστικόν'', ''Στίχοι θρηνητικοί εις τον Επιτάφιον θρήνον'', ''Λόγοι παρακλητικοί προς τον Χριστόν και την Θεοτόκον'') εμπνέεται από τη Βίβλο καθώς και λόγιες και δημώδεις βυζαντινές πηγές. Σε βυζαντινές πηγές στηρίχτηκε και ο Μανόλης Σκλάβος που έγραψε την ''Συμφορά της Κρήτης'', που με αφορμή την περιγραφή των συνεπειών του σεισμού που έπληξε το Ηράκλειο το [[1508]] επιρρίπτει την ευθύνη στους κατοίκους της Κρήτης για τις αμαρτίες τους και τους παρακινεί να ζητήσουν συγχώρεση. Ένας άλλος ποιητής το όνομα του οποίου μας είναι γνωστό είναι ο [[Ιωσήφ Πλουσιαδηνός|Ιωάννης Πλουσιαδηνός]], επίσκοπος Μεθώνης, που συνέθεσε τον ''Θρήνο της Θεοτόκου για τα πάθη στου Χριστού''. Η ''Κοσμογέννησις'' του Γεωργίου Χούμνου παρουσιάζει ενδιαφέρον επειδή είναι απόπειρα μεταφοράς σε απλή γλώσσα των βιβλίων της ''Γενέσεως'' και της ''Εξόδου''. Θρησκευτικού και ηθικοδιδακτικού περιεχομένου έργα άφησε και ο Μαρίνος Φαλιέρος (''Ρίμα παρηγορητική'', ''Λόγοι διδακτικοί του πατρός προς τον υιόν'', ''Θρήνος εις τα Πάθη και την Σταύρωσιν''), αλλά με επιδράσεις από δυτικά πρότυπα.

 

=== Το μοτίβο του Κάτω Κόσμου ===

Ποιήματα που αναφέρονται στον Κάτω Κόσμο σώθηκαν αρκετά, κάτι που αποδεικνύει ότι το είδος ήταν αρκετά δημοφιλές. Κάποια από αυτά ήταν η ''Ρίμα θρηνητική εις τον πιστόν και ακόρεστον Άδη'' του Ιωάννη Πικατόρου, η ''Ομιλία του νεκρού βασιλιά'', η ''Ρίμα περί του θανάτου'' και η ''Παλαιά και νέα διαθήκη''. Ανάλογη θεματολογία, αλλά διαφορετικό χαρακτήρα, έχει ο ''Απόκοπος'' του άγνωστου ποιητή Μπεργαδή, που έγινε ένα από τα δημοφιλέστερα αναγνώσματα της Τουρκοκρατίας. Το ποιήμα αυτό, για το οποίο έχουν προταθεί πολλές ερμηνείες δεν έχει ηθικοδιδατική πρόθεση, αντιθέτως, φαίνεται ότι μπορεί να γράφτηκε ως αντίδραση στα ηθικοδιδακτικά έργα με θέμα τον Κάτω Κόσμο.<ref>A. F. van Gemert, «Λογοτεχνικοί πρόδρομοι», ''ό.π.'', σ. 78</ref>

[[Αρχείο:Erwtikon enypnion.jpg|thumb|left|120px|Χειρόγραφο από το ''Ερωτικόν ενύπνιον'' του Μαρίνου Φαλιέρου]]

=== Δυτικές επιδράσεις ===

Δύο ποιητές που στράφηκαν πρώτοι προς τις σύγχρονες λογοτεχνικές εξελίξεις της Ιταλίας, από τις οποίες αφομοίωσαν στοιχεία στα έργα τους, ήταν ο Στέφανος Σαχλίκης και ο Μαρίνος Φαλιέρος. Ο πρώτος, για να περιγράψει την ζωή του στην φυλακή και να επικρίνει σατιρικά τις πόρνες («πολιτικές») του Ηρακλείου, αξιοποίησε την σατιρική, κωμική και με πολλά ρεαλιστικά στοιχεία παράδοση της ιταλικής frottola (ποιητική μορφή της ιταλικής μεσαιωνικής λογοτεχνίας με χιουμοριστικό περιεχόμενο). Ο Φαλιέρος, εκτός από τα θρησκευτικά και ηθικοδιδατικά ποιήματά του, έγραψε και δύο έργα ερωτικού περιεχομένου (''Ιστορία και Όνειρο'' και ''Ερωτικόν ενύπνιον'') που αναπαριστούν έναν ονειρικό διάλογο μεταξύ δύο εραστών, και βασίζονται στην ιταλική παράδοση του contrasto (έργο με διαλογική μορφή). Ένας μεταγενέστερος συγγραφέας που βασίστηκε αμεσότερα σε ιταλικό πρότυπο ήταν ο Αντώνιος Αχέλης, που τύπωσε το [[1571]] το έργο ''Μάλτας πολιορκία'' που βασίζεται σε αντίστοιχο έργο του Gentil de Vendosme το οποίο εξιστορεί την πολιορκία της Μάλτας από τους Τούρκους του 1565. Το έργο αυτό, θεματικά και υφολογικά, αποτελεί μεταβατικό στάδιο προς την περίοδο της ακμής.<ref>Αλεξίου, ''Η Κρητική λογοτεχνία και η εποχή της'', ό.π., σελ. 17</ref>