Ρωσική πρωτοπορία: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

==== Φουτουρισμός ====

Ως υπέρβαση του κινηματογράφου, περιέχει την κίνηση, το δυναμισμό, τους νέους ρυθμούς που υποβάλλουν οι νέες συνθήκες ζωής.

Το μόνο κίνημα που μπορεί να συγκριθεί είναι του Ντανταϊσμού στη Δυτική Ευρώπη που εμφανίστηκε μερικά χρόνια αργότερα.<ref>Margit Rowell: ''Vladimir Tatlin: Letatlin. Ένα μοναδικό ουτοπιστικό όραμα'', από τον τόμο "Πρωτοπορία. Αριστουργήματα της συλλογής Κωστάκη", "Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης", Θεσσαλονίκη 1988.</ref>

 

==== Ρωσικός Φουτουρισμός = Κυβοφουτουρισμός ====

#Οι καλλιτέχνες προσπαθούν να συγκρουστούν με τον ακαδημαϊσμό και την παραδοσιακή κουλτούρα παρόλο που οι περισσότεροι τα κατέχουν. Στο μανιφέστο των φουτουριστών ποιητών, ο Μαγιακόφσκι και ο Δαβίδ Μπουρλιούκ γράφουν:“Γκρεμίστε τους Πούσκιν, Ντοστογιέφσκι, Τολστόι κλπ. από το ατμόπλοιο της εποχής”

#Έχουν την τάση να προκαλούν ως αντίθεση στην προϋπάρχουσα “συντηρητική” αισθητική<ref>''"Χαστούκι στο γούστο του κοινού"'' είναι ο τίτλος του μανιφέστο των Ρώσων φουτουριστών ποιητών.</ref><ref>[http://A%20Slap%20in%20the%20Face%20of%20Public%20Taste. http://www.391.org/manifestos/1912futurists_slapintheface.htm]</ref> και να περιφρονούν τις κοινωνικές συμβάσεις.

 

== Οκτωβριανή Επανάσταση και Ρώσικη Πρωτοπορία ==

Οι καλλιτέχνες της Πρωτοπορίας αγκάλιασαν με ενθουσιασμό την νέα εξουσία - ειδικά οι φουτουριστές με μπροστάρη το Μαγιακόφσκι που δήλωσε:

:''"Τον δέχομαι ή δεν τον δέχομαι τον Οκτώβρη; Τέτοιο θέμα δεν υπήρξε για μένα και για τους άλλους φουτουριστές της Μόσχας. Δική μου η επανάσταση".''

 

:''"Από σήμερα,μαζί με την κατάλυση του τσαρικού καθεστώς, καταργείται η ύπαρξη της τέχνης στις αποθήκες και τα ντοκ του ανθρώπινου πνεύματος [...] Οι πίνακες να απλωθούν από σπίτι σε σπίτι, πάνω από τους δρόμους και τις πλατείες, σαν ουράνια τόξα από πολύτιμους λίθους, για να χαροποιούν και να εξευγενίζουν το βλέμμα του διαβάτη[...]Όλη η τέχνη στο λαό!", γράφει αργότερα στο ψήφισμα αρ.1 "για τον εκδημοκρατισμό των τεχνών"''

Τον Νοέμβριο του 1918, στάλθηκε το πρώτο τρένο "ΑΓΚΙΤ-ΠΡΟΠ"(αγκιτάτσιας και προπαγάνδας) για να βοηθήσει στην ενοποίηση της υπαίθρου. Οι

λαμαρίνες αυτών των τρένων ήταν ζωγραφισμένες από την πρωτοπορία και στολισμένες με στίχους του Μαγιακόφσκι <ref>Szymon Bojko: ''Agit-Prop Art: The Streets Were Their Theater'', "The Avant-Garde in Russia, 1910-1930: New Perspectives", σελ.75, "Museum Associates of the Los Angeles County Museum of Art", 1980.</ref>. Οργάνωναν συγκεντρώσεις και πρόβαλλαν στις στάσεις τους ταινίες και "επίκαιρα" εποχής σε ανθρώπους που δεν είχαν δει ποτέ κινηματογράφο. Επιβάτες σ’αυτά ήταν και εκατοντάδες νεαροί κάμεραμεν, οι οποίοι έκαναν λήψεις υπό την καθοδήγηση κυρίως, του νεαρού φουτουριστή ποιητή Βερτόφ. Σ’ αυτόν οφείλεται και το ένα από τα δύο βασικότερα ρεύματα του σοβιετικού κινηματογράφου, ο "κινηματογράφος-μάτι". Αυτοί οι πειραματισμοί και οι συζητήσεις οδήγησαν το 1923, στην εφεύρεση του ντοκιμαντέρ. Παράλληλα με τα τρένα "ΑΓΚΙΤ-ΠΡΟΠ", συνέβαλε στην μπολσεβίκικη προπαγάνδα και το Ρωσικό Τηλεγραφικό Πρακτορείο (γνωστό ως ΡΟΣΤΑ), με έδρα τη Μόσχα. Καλλιτέχνες όπως ο Λισίτσκι, ο Κλούτσις και ο Ροντσένκο υπηρέτησαν την Επανάσταση σχεδιάζοντας αφίσες αλλά και διάφορα άλλα μέσα προβολής μηνυμάτων (π.χ. εξέδρες)<ref>ό.π.</ref>.

 

==== Κονστρουκτιβισμός ====

Την παραίτηση του Καντίνσκι, επιτάχυνε η σύσταση από το Ρόντσενκο της ομάδας εργασίας αντικειμενικής ανάλυσης (Πόποβα, Βεσνίν, Μπαμπίτσεφ, Στεπάνοβα, Αρβάτοφ, Μπρικ και Γκαν)το Μάρτη του 1921. <ref>Η τέχνη απο το 1900 - συλλογικό έργο - επιμέλεια Μιλτιάδης Παπανικολάου, σελ. 176, "Επίκεντρο", 2η έκδοση, 2009.</ref> Η λεγόμενη "παραγωγική τέχνη" στην οποία στράφηκαν σύντομα ενοποιήθηκε με τον κονστρουκτιβισμό, που παράλληλα με τον ωφελιμιστικό προορισμό της τέχνης διακήρυττε την ανάγκη συγχώνευσής της με τη βιομηχανική παραγωγή <ref>Αλεξέι Γκαν: "Κονστρουκτιβισμός", 1922, από τον τόμο "Ρώσικη Πρωτοπορία 1910-1930. Η συλλογή Γ.Κωστάκη, Θεωρία - Κριτική", "Εθνική Πινακοθήκη", 1995.</ref>. Στο πρόγραμμά τους <ref>"Πρόγραμμα της παραγωγιστικής ομάδας", 1920, από τον τόμο "Ρώσικη Πρωτοπορία 1910-1930. Η συλλογή Γ.Κωστάκη, Θεωρία - Κριτική", "Εθνική Πινακοθήκη", 1995.</ref>, τονίζεται ότι η ιδεολογία τους είναι ο επιστημονικός κομμουνισμός, βασισμένος στην ιδεολογία του ιστορικού υλισμού. Τα ιδεολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά των έργων τους συνθέτονται μέσα από τρία στοιχεία:

#Την τεκτονική, δηλαδή την πράξη της δημιουργίας. Ο ρυθμός, το στιλ που αντλεί τη μορφή από τη φύση του κομμουνισμού και τη σωστή χρήση των βιομηχανικών υλικών.

#Την κατασκευή, δηλαδή τη σωστή οργάνωση του υλικού.

Παρά τη θετική πρόθεση των κονστρουκτιβιστών να εκφράσουν με καλλιτεχνικά μέσα αφηρημένες έννοιες και νόμους του διαλεκτικού υλισμού, στην πράξη ο σκοπός αυτός ταυτίζεται με τη "βιομηχανική κουλτούρα".

:"Η φιλοσοφία της παραγωγιστικής τέχνης είναι η φιλοσοφία της δράσης", γράφει ο Νικολάι Ταραμπούκιν, θεωρητικός του κονστρουκτιβισμού,<ref>Νικολάι Ταραμπούκιν: "Από το καβαλέτο στη μηχανή", από τον τόμο "Ρώσικη Πρωτοπορία 1910-1930. Η συλλογή Γ.Κωστάκη, Θεωρία - Κριτική", "Εθνική Πινακοθήκη", 1995.</ref>

 

:"Το ψυχολογικό εμποδίζει τον άνθρωπο να είναι ακριβής σα χρονόμετρο και δεσμεύει την τάση του να συγγενέψει με τη μηχανή. Νιώθουμε ντροπή απέναντι στις μηχανές για τα αδέξια φερσίματα των ανθρώπων. Εμείς [...] κάνουμε τους ανθρώπους συγγενείς με τις μηχανές. Διαπαιδαγωγούμε καινούριους ανθρώπους." γράφει ο σκηνοθέτης Ντζίγκα Βερτόφ συνοψίζοντας το θετικιστικό πνεύμα της εποχής.<ref>Αντ.Βογιάζου: "Σοσιαλισμός και κουλτούρα 1917-1932", τ.Β', εκδ. "Θεμέλιο", 1979.</ref>

Το κίνημα του κονστρουκτιβισμού επηρεάστηκε αρκετά από τις θεωρίες του Μπογκντάνοφ οι οποίες διαπνέονται από ένα μυστικισμό του μηχανολογισμού, της μηχανοποιημένης μορφής. Οι κονστρουκτιβιστές καλλιτέχνες ήταν μέλη της ΠΡΟΛΕΤΚΟΥΛΤ, μιας οργάνωσης που πρωταγωνιστούσε ο Μπογκντάνοφ. Ο ίδιος, αποδεχόμενος τους συλλογισμούς του Μαχ, ότι Είναι και Συνείδηση ταυτίζονται, ότι δηλαδή τα στοιχεία της φυσικής εμπειρίας (ο φυσικός, εξωτερικός κόσμος, η ύλη) είναι ταυτόσημα με τα αισθήματα <ref>Β.Ι.Λένιν: Υλισμός και Εμπειριοκριτικισμός, "Άπαντα", τ.18, "Σύγχρονη Εποχή".</ref> έγραφε: "κάτω η τέχνη, έξω η στράτευση, η φιλολογία, η φιλοσοφία, η ηθική, ζήτω η τεχνολογία". <ref>Α.Μπογκντάνοφ: "Η επιστήμη, η τέχνη και η εργατική τάξη", μτφρ. Μπλανς Γκρινμπώμ, "Francois Maspero", Paris, 1977.</ref> Πολύ συνοπτικά <ref>Το ζήτημα απαιτεί περαιτέρω επεξεργασία που ξεφεύγει αρκετά από τον τομέα της τέχνης.</ref> πρόκειται για μια στενή και μηχανιστική αντίληψη για τον ηγετικό ρόλο της εργατικής τάξης στη σοσιαλιστική οικοδόμηση, που αντιμετωπίζει την τέχνη ως μορφή έκφρασης της αυθόρμητης εργατικής συνείδησης και όχι της σοσαλιστικής συνείδησης, η οποία ξεπερνά τα όρια της υποκειμενικής εργατικής εμπειρίας.<ref>Ελένη Μηλιαρονικολάκη: Ρώσικη Πρωτοπορία. Μια κριτική επισκόπηση, Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τ.2011/6, σελ.127.</ref> Οι θεωρητικές βάσεις του κονστρουκτιβισμού χαρακτηρίζονταν από πολλές αντιφάσεις και η θεωρία του απείχε αρκετά από την πολιτική πρακτική των εκπροσώπων του. Αυθόρμητα και συναισθηματικά γίνονταν παρανοήσεις στη θεωρία του επιστημονικού κομμουνισμού και δε γίνονταν κατανοητές οι νέες κοινωνικές σχέσεις. Το γεγονός αυτό δε μηδενίζει την προσφορά του κονστρουκτιβισμού αν λάβει κανείς υπόψη τις υποκειμενικές και αντικειμενικές δυσκολίες της εποχής. <ref>Ήταν δύσκολη η βαθιά κατανόηση εννοιών της κομμουνιστικής θεωρίας σε τόσο λίγο χρονικό διάστημα από ανθρώπους με μικροαστική καταγωγή και αστική παιδεία. Ταυτόχρονα η σύνδεση με ευρωπαϊκά καλλιτεχνικά κέντρα όπου επικρατούσαν οι θετικιστικές φιλοσοφικές θεωρίες δυσκόλευαν την κατάσταση.</ref>

 

==== Κατακτήσεις του Κονστρουκτιβισμού και της Πρωτοπορίας ====

Η συνάντηση των καλλιτεχών της Πρωτοπορίας με τη σοσιαλιστική επανάσταση ήταν μια ευτυχής συγκυρία που προκάλεσε μια πρωτοφανή δυναμική στην τέχνη και μια αστείρευτη έμπνευση στους καλλιτέχνες.

Το έργο-σύμβολο του κονστρουκτιβισμού είναι "ο Πύργος" του Τάτλιν, που προοριζόταν ως μνημείο της 3ης Διεθνούς, όπως του ανατέθηκε από το Λαϊκό Επιτροπάτο Παιδείας. Δυστυχώς, ήταν αδύνατο να κατασκευαστεί με τα τεχνικά μέσα της εποχής, κι έτσι έμεινε στο στάδιο της μακέτας.