Αρμάν Ζαν ντυ Πλεσσί ντε Ρισελιέ: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ως πρωθυπουργός επιχείρησε να κάνει μεγάλη τη Γαλλία με το να συγκεντρώσει όλη την εξουσία και την κρατική δύναμη στα χέρια του βασιλιά και στα δικά του. Δεν προσποιήθηκε καθόλου ότι κυβερνάεικυβερνά συνταγματικά και χρησιμοποίησε τη δύναμή του για να ακολουθήσει μία επιθετική εξωτερική πολιτική. Ήταν ο πραγματικός ιδρυτής της δεσποτικής μοναρχίας, που έφτασε στο αποκορύφωμά της με τον [[Λουδοβίκος ΙΔ΄ της Γαλλίας|Λουδοβίκο ΙΔ’ΙΔ΄]]. Σπουδαίος προστάτης της γαλλικής λογοτεχνίας, αυτός ίδρυσε τη Γαλλική Ακαδημία το [[1635]].

Γεννημένος στο [[Παρίσι]], ο Αρμάν ντυ Πλεσί (Armand du Plessis) (όπως ήταν το πραγματικό του όνομα) ήταν το τέταρτο από τα πέντε παιδιά και ο τελευταίος από τους τρεις υιούς του Φρανσουά ντυ Πλεσί και της Συζάν ντε λα Πορτ. Τα μέλη της οικογενείας του ήταν μικροευγενείς από την επαρχία του [[Πουατού]]<ref>Bergin, σελ. 14-15</ref>. Ο πατέρας του ήταν στρατιωτικός και αυλικός και υπηρέτησε ως Μέγας Κοσμήτορας της Γαλλίας<ref>Treasure, σελ. 3</ref>. Το [[1590]], όταν ο Ρισελιέ ήταν 5 ετών, ο πατέρας του σκοτώθηκε κατά τη διάρκεια των θρησκευτικών πολέμων αφήνοντας την οικογένεια σε δεινή οικονομική κατάσταση<ref>Bergin, σελ.24</ref>. Εξαιτίας της κακοδιαχείρισης αλλά και των συνεπειών των θρησκευτικών πολέμων ([[1562]]-[[1598]]) οι πόροι της οικογένειας Ντυ Πλεσί είχαν περιοριστεί στα έσοδα από την Επισκοπή της Λυσόν, την οποία είχε παραχωρήσει στον πατέρα Ντυ Πλεσί ο βασιλιάς [[Ερρίκος Γ΄ της Γαλλίας|Ερρίκος Γ'Γ΄]]<ref>Bergin, σελ.57</ref>.

Στην ηλικία των 9 ετών, ο Ρισελιέ γράφτηκε σε κολλέγιο για να σπουδάσει [[φιλοσοφία]]<ref>Bergin, σελ.55</ref> και στη συνέχεια άρχισε να εκπαιδεύεται για στρατιωτική καριέρα<ref>Wedgewood, σελ.187</ref>. Όμως για να διατηρηθεί το κληρονομικό δικαίωμα της οικογένειας στα έσοδα της επισκοπής έπρεπε ένας από τους γιους να ακολουθήσει τον ιερατικό κλάδο. Ο πρώτος γιος, ο Ανρί Ντυ Πλεσί, ήταν δικαιωματικά κληρονόμος του φέουδου του Ρισελιέ. Έτσι, η μητέρα του Ρισελιέ πρότεινε στο δεύτερο γιο της, τον Αλφόνς, να γίνει επίσκοπος της Λυσόν<ref>Bergin, σελ. 61</ref>. Όμως ο Αλφόνς, καθώς δεν είχε καμία επιθυμία να γίνει επίσκοπος, επέλεξε το μοναστικό βίο<ref>Bergin, σελ.62</ref>. Έτσι, το [[1608]], σε ηλικία 23 ετών, ο Ρισελιέ χειροτονήθηκε επίσκοπος και αμέσως έδωσε δείγματα της στιβαρής πυγμής του στην επισκοπή του καθότι έγινε ο πρώτος επίσκοπος στη Γαλλία που εφάρμοσε τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις που ορίστηκαν από τη [[Σύνοδος του Τρέντο|Σύνοδο του Τρέντο]]<ref>Bergin, σελ.132-3</ref>.

Με τη δολοφονία του [[Ερρίκος Δ' της Γαλλίας|Ερρίκου Δ']] το [[1610]] οι θρησκευτικές έριδες που εξακολουθούσαν να ταλανίζουν τη Γαλλία οξύνθηκαν. H αντιβασιλεία της [[Μαρία των Μεδίκων|Μαρίας των Μεδίκων]], μητέρας του ανηλίκου Λουδοβίκου ΙΓ'ΙΓ΄, αποδείχθηκε ανίκανη και διεφθαρμένη και οι διάφοροι ευγενείς και αξιωματούχοι προσπαθούσαν να εξυπηρετήσουν τις προσωπικές τους επιδιώξεις σε βάρος των συμφερόντων της χώρας.

Το [[1614]] παρουσιάστηκε η μεγάλη ευκαιρία για τον νεαρό επίσκοπο της [[Λυσόν]]. Τότε οι κληρικοί της επαρχίας [[Πουατού]] ζήτησαν από τον Ρισελιέ να τους εκπροσωπήσει στη Συνέλευση των Τριών Τάξεων. Εκεί ο Ρισελιέ αποδείχθηκε ο πιο εξέχων κληρικός, υποστηρίζοντας την υιοθέτηση των διαταγμάτων της Συνόδου του [[Τρέντο]] σε όλη τη Γαλλία<ref>Bergin, σελ.133</ref> και αναλαμβάνοντας τη δύσκολη αποστολή να κατευνάσει τα οξυμμέναοξυμένα πνεύματα. Στο τέλος της συνέλευσης, η τάξη των κληρικών τον επέλεξε για να εκφωνήσει τις αποφάσεις της<ref>Treasure, σελ. 4</ref>. Ευφυής, εύστροφος και καλός ρήτορας, ο Ρισελιέ εντυπωσίασε όχι μόνο τα μέλη της συνέλευσης αλλά και την ίδια τη βασιλομήτορα, τη [Μαρία των Μεδίκων, που ήταν και αντιβασίλισσα. Με την επιρροή τη δική της, ο Ρισελιέ κέρδισε μια θέση στην Αυλή ως προσωπικός πνευματικός της βασίλισσας [[Άννα της Αυστρίας|Άννας της Αυστριακής]], συζύγου του Λουδοβίκου ΙΓ'<ref>Bergin, σελ. 135</ref>.

Ωστόσο η ιεροσύνη δεν ενδιέφερε ιδιαίτερα τον Ρισελιέ. Πολύ σύντομα τα καθήκοντα του πνευματικού αντικαταστάθηκαν με τα καθήκοντα του γραμματέα (υπουργού) του Πολέμου και των Εξωτερικών. Ο Ρισελιέ ανέβηκε πολιτικά υπηρετώντας πιστά τον Κοντσίνο Κοντσίνι, τον πιο ισχυρό υπουργό του βασιλείου<ref>Pardoe, σελ.103-4</ref>. Όμως τον Απρίλιο του [[1617]], μετά από δολοπλοκία, ο Κοντσίνι δολοφονήθηκε και η Μαρία των Μεδίκων ανατράπηκε με εντολή του γιου της, Λουδοβίκου ΙΓ'ΙΓ΄. Με τον προστάτη του νεκρό, ο Ρισελιέ έχασε την εξουσία του και αναγκάστηκε να επιστρέψει στη Λυσόν. Στη συνέχεια ο βασιλιάς τον εξόρισε στην παπική πόλη της [[Αβινιόν]], όπου ο Ρισελιέ, για να καταπραΰνει την πίκρα του και την οργή του άρχισε να συγγράφει, δραστηριότητα που τη συνέχισε κατά καιρούς ως το τέλος της ζωής του.

Το [[1619]] η Μαρία των Μεδίκων δραπέτευσε από το ανάκτορο του Μπλουά, όπου ήταν αιχμάλωτη, και ηγήθηκε μία αριστοκρατικής επανάστασης ενάντια στον γιο της, βασιλιά Λουδοβίκο ΙΓ'ΙΓ΄. Τότε ο βασιλιάς, με ανάμεικτα αισθήματα προς τον Ρισελιέ, τον ανακάλεσε στην Αυλή πιστεύοντας ότι ήταν σε θέση να μεταπείσει τη μητέρα του. Ο Ρισελιέ πέτυχε στην αποστολή του, συμφιλιώνοντας το βασιλιά με τη μητέρα του<ref>Parker, σελ. 199, 1984</ref>.

Ο Ρισελιέ άρχισε σιγά σιγά να γίνεται παντοδύναμος. Το [[1622]] ο βασιλιάς τον πρότεινε για καρδινάλιο και ο [[Πάπας Γρηγόριος ΙΕ΄]] συμφώνησε χρίζοντάς τον καρδινάλιο στις [[19 Απριλίου]] [[1622]]<ref>Gregory, σελ. 219</ref>. Στις [[29 Απριλίου]] του [[1624]] ο Ρισελιέ διορίστηκε στο υπουργικό συμβούλιο του βασιλιά ως γραμματέας του Ναυτικού και του Εμπορίου<ref>Lodge & Ketcham, σελ.85, 1903</ref>. Στις [[13 Αυγούστου]] του ίδιου έτους, και σε ηλικία 39 ετών, ο καρδινάλιος Ρισελιέ έγινε πρωθυπουργός (όμως διορίστηκε επίσημα πρόεδρος του συμβουλίου το Νοέμβριο του 1629)<ref>Dyer, σελ.525, 1861</ref>.

Ο Ρισελιέ κατάλαβε ότι το στέμμα της Γαλλίας είχε χάσει μεγάλο μέρος από το κύρος του από την εποχή που βασίλευε ο [[Ερρίκος Δ' της Γαλλίας|Ερρίκος Δ'Δ΄]]. Πιστεύοντας ότι "οι βασιλιάδες ειναιείναι η ζωντανή εικόνα του Θεού", έβαλε σαν πρώτο του σκοπό να αποκαταστήσει τη μοναρχία στην παλιά της αίγλη. Σ' όλο το διάστημα της πρωθυπουργίας του δεν κάλεσε ούτε μία φορά τα μέλη του Κοινοβουλίου σε σύσκεψη, και καθώς ο Λουδοβίκος ήταν αδύνατος και άβουλος, ο Ρισελιέ έμεινε ο απόλυτος κυβερνήτης της Γαλλίας<ref>"''Οι ισχυροί άνδρες της εποχής του Λουδοβίκου ΙΔ΄''", Κλασσικά Εικονογραφημένα Νο 1026, Εκδόσεις Μ. Πεχλιβανίδη & Σία</ref>.

Το [[1626]] διέταξε να γκρεμιστούν όλα τα οχυρωμένα κάστρα, με μόνη εξαίρεση εκείνων που ήταν απαραίτητα για την άμυνα ενάντια σε εισβολείς<ref>Collins, σελ. 48</ref>. Έτσι στέρησε από τους πρίγκιπες, τους δούκες και άλλους αριστοκράτες, σημαντικές αμυντικές θέσεις που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ενάντια στα στρατεύματα του βασιλιά σε περίπτωση εξέγερσης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, ο Ρισελιέ να γίνει μισητός από την πλειοψηφία της αριστοκρατίας.

Ένα άλλο εμπόδιο για τη συγκέντρωση της εξουσίας ήταν ο θρησκευτικός διχασμός στη Γαλλία. Οι [[Ουγενότοι]], μία από τις μεγαλύτερες πολιτικές και θρησκευτικές παρατάξεις στη χώρα, έλεγχαν μία σημαντική στρατιωτική δύναμη και ήταν σε εξέγερση<ref>Zagorin, σελ. 16</ref>. Το [[1627]], ο Ρισελιέ διέταξε το στρατό να πολιορκήσει την πόλη [[Λα Ροσέλ]], όπου , με τη βοήθεια του βασιλιά της Αγγλίας [[Κάρολος Α' της Αγγλίας|Καρόλου A'A΄]], είχαν οχυρωθεί οι επαναστατημένοι Ουγενότοι<ref>Zagorin, σελ.17</ref>. Η πόλη έπεσε μετά από ένα χρόνο (το [[1628]]) αλλά οι Ουγενότοι συνέχισαν τον αγώνα. ΥστεραΎστερα, αφού κατέστειλε και τις άλλες εξεγέρσεις τους, ο Ρισελιέ, χωρίς να θίξει τα θρησκευτικά τους δικαιώματα τα οποία τους είχε παραχωρήσει ο Ερρίκος Δ' το [[1598]] με το [[Έδικτο της Νάντης]], πρότεινε στον Λουδοβίκο και τον έπεισε να υπογράψει άλλο διάταγμα ([[28 Ιουνίου]] [[1629]]) το οποίο στερούσε από τους Ουγενότους τα πολιτικά και τα στρατιωτικά τους δικαιώματα.

Αφού αφόπλισε τους Ουγενότους, ο Ρισελιέ στράφηκε προς τους μεγαλοευγενείς και εξουδετέρωσε όλους εκείνους που θα μπορούσαν να αμφισβητήσουν την απόλυτη βασιλική εξουσία. Το [[1630]] ματαίωσε μία προσπάθεια της βασιλομήτορος και των ευγενών να πείσουν τον βασιλιά να τον διώξει<ref>Munck, σελ.44</ref>. Η Μαρία των Μεδίκων εξορίστηκε στο [[Κομπιέν]] και πολλοί από τους ευγενείς φυλακίστηκαν ή εκτελέστηκαν. Ο Ρισελιέ εξακολούθησε να καταπνίγει με μεγάλη σκληρότητα διάφορες τέτοιες συνωμοσίες. Το [[1632]], λόγου χάρη, καρατομήθηκε ο [[Ερρίκος B´ του Μονμορανσί]], ο οποίος είχε τολμήσει να εξεγερθεί κατά του θρόνου. Εξουδετερώνοντας τους ισχυρούς ευγενείς και επανδρώνοντας τον μηχανισμό της διοίκησης με ανθρώπους του, ο Ρισελιέ κατόρθωσε να διασφαλίσει την εσωτερική συνοχή της χώρας και να σταθεροποιήσει την απόλυτη εξουσία του βασιλιά.

Η εξωτερική πολιτική του Ρισελιέ είχε σκοπό να αποκαταστήσει την επιρροή και τη δύναμη της Γαλλίας στην [[Ευρώπη]] και κυρίως στην Αυστρία και την Ισπανία. Πριν την άνοδο του Ρισελιέ στην εξουσία, οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης είχαν εμπλακεί στον [[Τριακονταετής Πόλεμος|Τριακονταετή Πόλεμο]]. Η Γαλλία δεν ήταν ανοιχτά σε πόλεμο με τους Αψβούργους, ο οποίοι κυβερνούσαν την Ισπανία και την [[Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία]], και γι' αυτό οι βοήθειες και οι ενισχύσεις δίνονταν στους αντιπάλους τους κρυφά<ref>Wedgewood, σελ. 270</ref>.

Το [[1629]] ο αυτοκράτορας Φερδινάνδος Β'Β΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας υπέταξε πολλούς από τους [[Προτεσταντισμός|Προτεστάντες]] αντιπάλους του στη [[Γερμανία]]. Ο Ρισελιέ, θορυβημένος από την επιρροή του Φερδινάνδου, και παρότι καρδινάλιος της [[Καθολική Εκκλησία|Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας]], δεν δίστασε να προτρέψει τους [[Σουηδία|Σουηδούς]] προτεστάντες να εισβάλλουν στη Γερμανία, ενισχύοντάς τους οικονομικά<ref>Parker, σελ. 219, 1984</ref>. Για να αντιμετωπίσει τα στρατιωτικά έξοδα, ο Ρισελιέ επέβαλε φόρο στο αλάτι και στην ακίνητη περιουσία<ref>Collins, σελ. 62</ref>. Για να κάνει πιο αποτελεσματική την είσπραξη των φόρων και για να περιορίσει τη διαφθορά στο ελάχιστο δυνατό, παρέκαμψε τους τοπικούς εφοριακούς αντικαθιστώντας τους με υπαλλήλους στην άμεση υπηρεσία του στέμματος<ref>Collins, σελ. 53</ref>. Η οικονομική πολιτική του Ρισελιέ προκάλεσε διάφορες εξεγέρσεις, οι οποίες αντιμετωπίστηκαν με αγριότητα<ref>Zagorin, σελ. 8-12</ref>.

Ο Ρισελιέ συνέβαλε σημαντικά στη μετατροπή του Τριακονταετούς Πολέμου από μία σύγκρουση Προτεσταντών εναντίον Καθολικών σε πόλεμο εναντίον της ηγεμονίας των Αψβούργων<ref>Henry Bertram Hill, The Political Testament of Cardinal Richelieu</ref>. Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του πέτυχε μεγάλες νίκες εναντίον του αυτοκρατορικού στρατού της Γερμανίας. Σ' αυτή τη διαμάχη η Γαλλία στράγγιξε αποτελεσματικά τους πόρους της αυτοκρατορίας των Αψβούργων και την οδήγησε αμείλικτα στην πτώχευση<ref>Wedgewood, σελ. 450</ref>. Ο ίδιος ωστόσο δεν μπόρεσε να δρέψει τους καρπούς των κόπων του. Το όραμά του υλοποιήθηκε μετά τον θάνατό του, με τη [[Συνθήκη της Βεστφαλίας]], το [[1648]].

Ο Ρισελιέ δυσαρεστήθηκε από την άρνηση του Πάπα Ουρβανού Η΄ να τον ονομάσει απεσταλμένο του [[Πάπας|Πάπα]] στη Γαλλία<ref>Perkins, σελ. 273</ref>. Όμως παρά τις ταραγμένες σχέσεις του με τη [[Καθολική Εκκλησία|Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία]], ο Ρισελιέ δεν υποστήριξε την αποκήρυξη της παπικής εξουσίας στη Γαλλία<ref>Phillips, σελ. 3</ref>.

Από την παιδική ηλικία, η υγεία του Ρισελιέ ήταν εύθραυστη με αποτέλεσμα ο ίδιος να περνά συχνά περιόδους κακής υγείας. Για πολλά χρόνια υπέφερε από πυρετούς (ενδεχομένως [[ελονοσία]]), [[φυματίωση]] με [[Περιεδρικό συρίγγιο|συρίγγιο]] και [[Ημικρανία|ημικρανίες]]. Τελικά πέθανε από μόλυνση λόγω [[Σταφυλόκοκκος|σταφυλόκοκκου]] στις [[4 Αυγούστου]] [[1642]]. Ωστόσο πρόλαβε να υποδείξει ως διάδοχό του τον Μαζαρίνο, ο οποίος ήταν ένας από τους πιο πιστούς οπαδούς του<ref>Treasure, σελ. 8</ref>.

Ο Ρισελιέ ήταν διάσημος προστάτης των τεχνών. Ο ίδιος ήταν συγγραφέας διάφορων θρησκευτικών και πολιτικών έργων και αρκετά καλός ζωγράφος και μουσικός. Επιπλέον έστειλε αντιπροσώπους του στο εξωτερικό<ref>Ο Jacques Gaffrel στην Ιταλία και ο Jean Tileman Stella στη Γερμανία - Bonnaffé σελ. 13</ref> προς αναζήτηση βιβλίων και χειρογράφων για να εμπλουτίσει τη βιβλιοθήκη του. Στη διαθήκη του όρισε πως η βιβλιοθήκη του θα πρέπει να είναι χρήσιμη όχι μόνο για την οικογένειά του, αλλά να είναι ανοικτή σε σταθερές ώρες για τους μελετητές. Η βιβλιοθήκη μεταφέρθηκε στη [[Σορβόνη]] το [[1660]]<ref>Bonnaffé, σελ.4 και 12</ref>. Ο Ρισελιέ υπήρξε μέντορας πολλών συγγραφέων, μεταξύ των οποίων και του περίφημου θεατρικού συγγραφέα Πιέρ Κορνέιγ<ref>Auchincloss, σελ.178</ref>. Επίσης, το [[1635]] ίδρυσε τη Γαλλική Ακαδημία<ref>Elliot, σελ.30, 1991</ref>.

Η θητεία του Ρισελιέ ήταν μία κρίσιμη περίοδος για τη μεταρρύθμιση στη Γαλλία. Πριν απ' αυτόν, η πολιτική δομή της χώρας ήταν σε μεγάλο βαθμό φεουδαρχική, με ισχυρούς ευγενείς και ευρεία ποικιλία νόμων σε διάφορες περιοχές<ref>Collins, σελ.1</ref>. Κατά περιόδους, ορισμένα τμήματα της αριστοκρατίας συνωμότησαν εναντίον του βασιλιά, ανέπτυξαν ιδιωτικούς στρατούς και συμμάχησαν με ξένες δυνάμεις. Το σύστημα αυτό έδωσε τη θέση του στην κεντρική εξουσία υπό τον Ρισελιέ<ref>Collins, σελ. 1 - αν και ο Collins σημειώνει ότι αυτό μπορεί να είναι μεγαλοποιημένο</ref>.

Ο Ρισελιέ, αμείλικτος στους εχθρούς του, αλλά και μεγάλος πολιτικός με εξαιρετικές ικανότητες, αποκατέστησε την ισχύ του γαλλικού στέμματος, χάρισε τάξη και ενότητα στη χώρα, εξασφάλισε για τη Γαλλία μιαν ηγετική θέση στα ζητήματα της Ευρώπης και προστάτεψε τις Καλές Τέχνες. Πίστευε ότι ο σκοπός για την ανάπτυξη του έθνους δικαιολογούσε τα μέσα, και αυτό τον οδήγησε να καταστρέψει χωρίς οίκτο πολλές από τις τοπικές ελευθερίες της Γαλλίας, να καταπιέσει τη χώρα με φόρους και να συντρίψει κάθε μορφή συνταγματικής διακυβέρνησης. Λογόκρινε τον Τύπο<ref>Phillips, σελ. 266</ref>, θέσπισε ένα μεγάλο δίκτυο εσωτερικών κατασκόπων, απαγόρευσε τη συζήτηση πολιτικών θεμάτων στις δημόσιες συνελεύσεις, και όσοι τόλμησαν να συνωμοτήσουν εναντίον του οδηγήθηκαν στη δικαιοσύνη και εκτελέστηκαν.