Φρίντριχ Χάγιεκ: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο Χάγιεκ ήταν από τους κύριους ακαδημαϊκούς επικριτές του [[κολλεκτιβισμός|κολλεκτιβισμού]] του [[20ός αιώνας|20ού αιώνα]]. Ο Χάγιεκ ισχυριζόταν ότι όλες οι μορφές του κολλεκτιβισμού (ακόμη και αυτές που θεωρητικά βασίζονται στην εθελοντική συνεργασία) μπορούν να επιτευχθούν μόνο με κάποιας μορφής κεντρική εξουσία. Κατά την άποψη του Χάγιεκ, ο βασικός ρόλος μιας κυβέρνησης θα έπρεπε να είναι η εφαρμογή των νόμων, με όσο το δυνατόν μικρότερη αυθαίρετη παρέμβαση. Στο διάσημο έργο του «Ο Δρόμος προς την δουλεία» (''The Road to Serfdom'', 1944) και στις επιστημονικές εργασίες του που ακολούθησαν, ο Χάγιεκ ισχυρίστηκε ότι ο [[σοσιαλισμός]] απαιτεί κεντρικό οικονομικό σχεδιασμό και πως ένας τέτοιος σχεδιασμός στη συνέχεια οδηγεί στην απολυταρχία.

Στο έργο του The Use of Knowledge in Society (1945), ο Χάγιεκ υποστηρίζει πως ο μηχανισμός των τιμών εξυπηρετεί την διανομή και τον συγχρονισμό της γνώσης που βρίσκεται κατατμημένηκατακερματισμένη σε τοπικό και ατομικό επίπεδο, επιτρέποντας στα μέλη της κοινωνίας να επιτύχουν διαφορετικούς, πολύπλοκους σκοπούς μέσω της αρχής μιας αυθόρμητης αυτο-οργάνωσης. Αντιπαράθεσε τη χρήση του μηχανισμού των τιμών με τον κεντρικό σχεδιασμό, επιχειρηματολογώντας ότι ο πρώτος επιτρέπει γρηγορότερη προσαρμογή στις αλλαγές υπόσε συγκεκριμένες χρονικέςπεριστάσεις τοπικέςτόπου και συνθήκεςχρόνου<ref>{{cite book|author=S. Lindenberg et Hein Schreuder, dir.|title =Interdisciplinary Perspectives on Organization Studies|chapter=Coase, Hayek and Hierarchy|publisher =Pergamon Press}}</ref>. Έτσι, έθεσε τις βάσεις για τη μεταγενέστερη θεωρία του Oliver Williamson για την αντίθεση αγορών και ιεραρχιών ως εναλλακτικών μηχανισμών συντονισμού για οικονομικές συναλλαγές<ref>{{cite book|author=Douma, Sytse and Hein Schreuder|title=Economic Approaches to Organizations|publisher=Pearson|year=2013|isbn=9780273735298}}</ref>. Χρησιμοποίησε τον όρο ''catallaxy'' (από το καταλλάσσω: ανταλάσσω, συναλλάσομαι, έρχομαι σε συμβιβασμό) για να περιγράψει ένα «σύστημα αυτο-οργάνωσης και εθελοντικής συνεργασίας». Η ερευνητική δραστηριότητα του Χάγιεκ για αυτή την θέση του επισημάνθηκε ειδικά στο δελτίο τύπου της Επιτροπής των βραβείων Νόμπελ κατά την απονομή του τίτλου σε αυτόν<ref name="Economics Prize For Works In Economic Theory And Inter-Disciplinary Research"/>.

Ίσως περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο οικονομολόγο, ο Χάγιεκ ερεύνησε την θεωρία της επιλογής επένδυσηςως προς τις επενδύσεις. Εξέτασε την εσωτερική σχέση μεταξύ «μη-διαρκών» προϊόντων και «λανθανόντων» ή δυνητικά οικονομικά «διαρκών» πόρων - σχηματίζοντας τη θεωρία ότι «διαδικασίες που απαιτούν περισσότερο χρόνο προφανώς δεν θα ακολουθηθούν, εκτός εάναν αποδίδουνέχουν μεγαλύτερομεγαλύτερη αποτέλεσμααπόδοση από εκείναεκείνες που απαιτούν λιγότερο χρόνο»<ref>{{cite book|author=F.A.Hayek|title=The Pure Theory of Capital|chapter=12|publisher =University of Chicago Press|url=http://mises.org/books/puretheory.pdf|year=1941/2007|pages=90}}</ref>.

Το έργο του Χάγιεκ στη [[μικροοικονομία]] των θεωριών της επιλογής επένδυσης, μη-διαρκών αγαθών, ''δυνητικά'' διαρκών πόρων και ''οικονομικά προσαρμομένωνπροσαρμοσμένων'' διαρκών πόρων σηματοδοτεί τη διάκριση του έργου του στους τομείς της [[Μακροοικονομία|μακροοικονομίας]] από εκείνα των περισσότερων άλλων οικονομολόγων. Το έργο του Χάγιεκ στα μικροοικονομικάμακροοικονομικά πεδία του κεντρικού σχεδιασμού, της θεωρίας τουτων κυκλικούκύκλων της εμπορίουοικονομίας, της κατανομής της γνώσης και ιδίως της επιχειρηματικής προσαρμογής, διαφέρουν σημαντικά από τις γνώμες των μακροοικονομικών «Μαρσαλιστών» οικονομολόγων της παράδοσης του [[Τζων Κέυνς|Κέυνς]] και των μικροοικονομικών «[[Λεόν Βαλράς|Βαλρασιστών]]» οικονομολόγων της παράδοσης του Abba Lerner.

O Χάγιεκ απέρριπτε την έννοια της «κοινωνικής δικαιοσύνης». Σύγκρινε την αγορά με ένα παιχνίδι για το οποίο «δεν είχε νόημα να αποκαλέσει κανείς το αποτέλεσμα δίκαιο ή άδικο»<ref>{{cite book|author=F.A.Hayek|title=The Mirage of Social Justice|publisher=Routledge & Kegan Paul|year=1976|chapter=10}}</ref> και υποστήριζε ότι «η κοινωνική δικαιοσύνη είναι μία κενή νοήματος φράση με απροσδιόριστο περιεχόμενο»<ref name=hayek1948ch12>{{cite book|author=F.A.Hayek|title=The Mirage of Social Justice|publisher=Routledge & Kegan Paul|year=1976|chapter=12}}</ref>, όπως επίσης ότι «τα αποτελέσματα της προσπάθειας του ατόμου είναι αναγκαστικά απρόβλεπτα και το ερώτημα του κατά πόσον η καταληκτικήαπορρέουσα διανομή των εισοδημάτων είναι δίκαιη δεν έχει κανένα νόημα»<ref>{{cite book|author=F.A.Hayek|title=The Constitution of Liberty|publisher=Routledge & Kegan Paul|year=1960|chapter=6}}</ref>. Θεωρούσε γενικά την αναδιανομή του εισοδήματος και του κεφαλαίου από την κυβέρνηση ως μία απαράδεκτη παραβίαση της ατομικής ελευθερίας: «Aπό τη στιγμή που θα εισαχθεί ως αρχή η κοινωνική δικαιοσύνη στη διανομή, αυτή δεν θα έχει εκπληρωθεί μέχρις ότου το σύνολο της κοινωνίας να οργανωθεί σύμφωνα με τις επιταγές της. Αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα ένα είδος κοινωνίας η οποία σε όλες τις ουσιαστικές πτυχές της θα βρίσκονταν στον αντίποδα μίας ελεύθερης κονωνίας»<ref name=hayek1948ch12 />.

Ο Κέυνς ζήτησε από το φίλο του Piero Sraffa να απαντήσει δημοσίως στην πρόκληση που δημιουργούσε το βιβλίο του Χάγιεκ. Αντί να σχηματοποιήσειμορφοποιήσει μια εναλλακτική θεωρία, ο Sraffa επικεντρώθηκε στις λογικές ασυνέπειες του επιχειρήματος του Χάγιεκ, ιδίως στην επίπτωση των «εξαναγκασμένων αποταμιεύσεων» που προκαλούνται από πληθωρισμό στον κεφαλαιακό τομέα, καθώς και σχετικά με τον ορισμό ενός «φυσικού» επιτοκίου σε μια αναπτυσσόμενη οικονομία<ref>{{cite journal|author=P. Sraffa|journal=Economic Journal|title=Dr. Hayek on Money and Capital|url=http://www.jstor.org/stable/2223735|volume=42|year=1932|pages=42–53}}</ref>. Μεταξύ αυτών που αντέδρασαν αρνητικά στο έργο του Χάγιεκ για τονκύκλους επιχειρηματικότης κύκλοοικονομίας συγκαταλέγονται οι John Hicks, Frank Knight και Gunnar Myrdal<ref name="Caldwell-criticism">{{cite book|author=Bruce Caldwell|title=Hayek's Challenge: An Intellectual Biography of F. A. Hayek|year=2004|pages=179|isbn=0226091937}}</ref>. Ο Kaldor έγραψε αργότερα ότι το ''Prices and Production'' του Χάγιεκ είχε παραγάγει μια «αξιοσημείωτη σοδειά κριτικών» και ότι ο συνολικός αριθμός σελίδων σε βρετανικά και αμερικανικά περιοδικά που αφιερώθηκαν σε αυτή τη διαμάχη «δύσκολα θα μπορούσε να συγκριθεί με άλλη οικονομική αντιπαράθεση στο παρελθόν»<ref name="Kaldor1942"/>.

Ο Χάγιεκ συνέχισε την έρευνά του στη στη νομισματική θεωρία και κεφαλαιακήτη θεωρία του κεφαλαίου, αναθεωρώντας τις θεωρίες του για τη σχέση μεταξύ πιστωτικών κύκλων και κεφαλαιακής δομής στα έργα του «Κέρδος, τόκος και επενδύσεις» (''Profits, Interest and Investment'', 1939) και «Καθαρή θεωρία του κεφαλαίου» (''The Pure Theory of Capital'', 1941), αλλά η φήμη του ως θεωρητικού της οικονομίας έπεσε έκτοτε τόσο πολύ που αυτά του τα έργα σε μεγάλο βαθμό αγνοήθηκαν, εκτός από τις δηκτικές κριτικές του Nicholas Kaldor<ref name="Kaldor1942"/><ref name="Kaldor1939">{{cite journal | author=Nicholas Kaldor | title=Capital Intensity and the Trade Cycle| journal=Economica| volume=6 | issue=21 | year=1939 | pages=40–66 | doi=10.2307/2549077 }}</ref>. Ο ίδιος ο Lionel Robbins, ο οποίος είχε ασπαστεί την αυστριακή θεωρία για τον επιχειρηματικό κύκλο στο έργο του ''The Great Depression'' (1934), αργότερα μετάνιωσε για το ότι έγραψε αυτό το βιβλίο και αποδέχτηκε πολλά Κευνσιανά αντεπιχειρήματα<ref name="Garrison">{{cite journal|author=R. W. Garrison|journal=Hayek Society Journal (LSE)|title=F. A. Hayek as 'Mr. Fluctooations:' In Defense of Hayek's 'Technical Economics'|url=http://www.auburn.edu/~garriro/amagi.htm|volume=5|year=2003}}</ref>.

Ο Χάγιεκ ποτέ δεν έγραψε την εκτενή ανασκευή της «δυναμικής του κεφαλαίου» που υποσχέθηκε στην «Καθαρή θεωρία του κεφαλαίου». Μετά το [[1941]], συνέχισε να εκδίδει έργα του στους τομείς της οικονομίας της πληροφορίας, της πολιτικής φιλοσοφίας, της θεωρίας του δικαίου και της ψυχολογίας, αλλά σπάνια στη μακροοικονομία. Στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, ο Χάγιεκ δεν ανήκε στη Σχολή Οικονομικών Επιστημών και δεν επηρέασε την αναγέννηση της νεοκλασικής θεωρίας που έλαβε χώρα εκεί. Όταν, τοΤο [[1974]], μοιράστηκε το Νόμπελ Οικονομίαςοικονομίας με τον Gunnar Myrdal, αργότεραο οποίος παραπονέθηκε ότι τον έβαλαν μαζί με έναν «ιδεολόγο». Ο [[Μίλτον Φρίντμαν]] χαρακτήρισε τον εαυτό του «μεγάλο θαυμαστή του Χάγιεκ, αλλά όχι για τα οικονομικά του. Πιστεύω πως το «Τιμές και παραγωγή» είναι ένα πολύ ελαττωματικό βιβλίο και το «Καθαρή θεωρία του κεφαλαίου» δεν διαβάζεται καν. Από την άλλη πλευρά, «ο δρόμος προς τη δουλεία» είναι ένα από τα μεγάλα βιβλία της εποχής μας<ref name="Garrison" />.

Η επιρροή του Χάγιεκ στην ανάπτυξη των οικονομικών είναι ευρέως αποδεκτή. Ο Χάγιεκ είναι κατά σειρά ο δεύτερος οικονομολόγος με τις περισσότερες παραπομπές{{Citation needed|date=September 2012}} (μετά τον [[Κένεθ Άροου]]) στις διαλέξεις τωνκατά οικονομολόγωντην πουαπονομή έχουν λάβειτων [[Βραβείο Νόμπελ|Βραβείων Νόμπελ]] μεταξύ των οικονομολόγων που το έχουν λάβει, πράγμα το οποίο οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι η προσέγγισή του ήταν επικριτική στον τομέα των ορθόδοξων οικονομικών και της νέο-κλασσικής μοντελοποίησης. Ένας αριθμός από Νομπελίστες, όπως οι [[Βερνόν Σμιθ]] και [[Χέρμπερτ Σάιμον]], αναγνωρίζουν τον Χάγιεκ ως τον σπουδαιότερο σύγχρονο οικονομολόγο{{Citation needed|date=August 2011}}. Ένας άλλος Νομπελίστας, ο Paul Samuelson, πίστευε ότι ο Χάγιεκ άξιζε το βραβείο αλλά παρ' όλα αυτά ισχυρίστηκε ότι «υπήρχαν σοβαροί ιστορικοί λόγοι για τη λησμονιά του Χάγιεκ από την επικρατούσα τάση στην αδελφότητα των οικονομολόγων κατά το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα. Το 1931, το έργο του Χάγιεκ «Τιμές και Παραγωγή» (''Prices and Production'') έγινε μεγάλη επιτυχία για πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Εκ των υστέρων μπορούμε να πούμε ότι οι ασυναρτησίες αυτές (''mumbo-jumbo'') για την περίοδο παραγωγής παρερμήνευσαν κατάφορα τα μακροοικονομικά της περιόδου 1927-1931 (και του 1931-2007)»<ref>[http://www.sciencedirect.com/science?_ob=MImg&_imagekey=B6V8F-4SXH9WK-2-1&_cdi=5869&_user=10&_orig=browse&_coverDate=01%2F31%2F2009&_sk=999309998&view=c&wchp=dGLbVtz-zSkWb&_valck=1&md5=315883b6b470270d5a44f2c6211f5ad4&ie=/sdarticle.pdf]{{dead link|date= Ιούνιος 2013}}</ref>. Παρά αυτό το σχόλιο, ο Samuelson αφιέρωσε τα τελευταία 50 χρόνια της ζωής του στην εμμονή του με τα προβλήματα της θεωρίας του κεφαλαίου (''capital theory'') που προσδιορίστηκαν από τον Χάγιεκ και τον Böhm-Bawerk, και ο Samuelson έκρινε ξεκάθαρα ότι ο Χάγιεκ είχε δίκιο, και ότι ο δάσκαλόςδικός του δάσκαλος [[Γιόζεφ Σουμπέτερ]] (Joseph Schumpeter) είχε άδικο, στο βασικό οικονομικό θέμα του 20ου αιώνα, την εφικτότητα του σοσιαλιστικού οικονομικού σχεδιασμού σε μια οικονομία που κυριαρχείται από την παραγωγή προϊόντων<ref>The collected scientific papers of Paul A. Samuelson, Volume 5, p. 315.</ref>.

Ο οικονομολόγος και τέως Πρόεδρος του [[Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ|Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ]] Λόρενς Σάμερς εξηγεί τη σημασία του Χάγιεκ για τα σύγχρονα οικονομικά: «Ποιο είναι το σημαντικότερο θέμα που μπορεί κάποιος να διδαχθεί σε ένα μάθημα οικονομικών σήμερα; Αυτό που προσπάθησα να μεταδώσω στους φοιτητές μου είναι η πεποίθηση ότι το αόρατο χέρι είναι πιο ισχυρό από το ορατό χέρι. Τα πράγματα συμβαίνουν σε καλά οργανωμένες προσπάθειες χωρίς κατεύθυνσηκαθοδήγηση, ελέγχους και σχέδια. Σε αυτό συμφωνούν οι οικονομολόγοι. Αυτή είναι η κληρονομιά του Χάγιεκ»<ref>Lawrence Summers, αναφέρεται στο ''The Commanding Heights: The Battle Between Government and the Marketplace that Is Remaking the Modern World'', των Daniel Yergin και Joseph Stanislaw. New York: Simon & Schuster. 1998, σελ. 150–151.</ref>.

ΩςΜε τοτον ερχομό του [[1947]], ο Χάγιεκ ήταν ένας από τους οργανωτές της [[Mont Pelerin Society]], μιας ομάδας κλασσικών[[Κλασικός φιλελευθερισμός|κλασικών φιλελεύθερων]] που προσπαθούσαν να αντιταχθούν σε αυτό που θεωρούσαν σοσιαλισμό σε διάφορους τομείς. Έπαιξε πρωταρχικό ρόλο στην ίδρυση του Institute of Economic Affairs, ενός [[think tank]] για την ελευθερία των αγορών που ενέπνευσε το Θατσερισμό. Ήταν επίσης μέλος της Philadelphia Society<ref>{{cite web | url=http://phillysoc.org/DistinguishedMembers.pdf | title=Distinguished Members of The Philadelphia Society | accessdate=2013-06-13 | publisher=The Philadelphia Society|archiveurl=http://web.archive.org/web/20120111125927/http://phillysoc.org/DistinguishedMembers.pdf|archivedate=2012-01-11}}</ref>.

Ο Χάγιεκ διαδραμάτισε επίσης κεντρικό ρόλο στην πνευματική εξέλιξη του [[Μίλτον Φρίντμαν]], ο οποίος έγραψε: «Το ενδιαφέρον μου για τη δημόσια διοίκηση και την πολιτική φιλοσοφία ήταν μάλλον περιστασιακό πριν ξεκινήσω να διδάσκω στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο. Ανεπίσημες συζητήσεις με συναδέλφους και φίλους μου μου κέντρισαν το ενδιαφέρον, που ενισχύθηκε από το δυνατό βιβλίο του Φρίντριχ Χάγιεκ ''The Road to Serfdom'', με τη συμμετοχή μου στην πρώτη συνεδρίαση της Mont Pelerin Society το [[1947]], και από συζητήσεις με τον Χάγιεκ αφότου έγινε καθηγητής στο πανεπιστήμιο το [[1950]]. Επιπλέον, ο Χάγιεκ προσέλκυσε μια εξαιρετικά ικανή ομάδα φοιτητών που ήταν προσηλωμένοι στη φιλελεύθερη ιδεολογία. Ξεκίνησαν μια φοιτητική έκδοση, την ''The New Individualist Review'', που ήταν το καλύτερο φιλελεύθερο περιοδικό επί σειρά ετών. Υπηρέτησα σα σύμβουλος του περιοδικού και δημοσίευσα μια σειρά άρθρων σε αυτό ...<ref>Milton & Rose Friedman, Two Lucky People: Memoirs, (University of Chicago Press), 1998. σελ. 333</ref>».

Ο Χάγιεκ οφείλει το μεγαλύτερο πνευματικό χρέος στον [[Καρλ Μένγκερ]], που ανέπτυξε μια προσέγγιση για την κοινωνική ανάλυση παρόμοια με αυτή που ανέπτυξε στην Αγγλία ο Μπέρναρντ Μάντεβιλ και οι Σκωτσέζοι ηθικοί φιλόσοφοι του Σκωτικού Διαφωτισμού. Είχε ευρεία επίδραση στα σύγχρονα οικονομικά, την πολιτική, τη φιλοσοφία, την κοινωνιολογία, την ψυχολογία και την ανθρωπολογία. Για παράδειγμα, η ανάλυση του Χάγιεκ για την αλήθεια, το ψεύδος και τη χρήση της γλώσσας στο έργο του «Ο δρόμος προς τη δουλεία» (1944) επηρέασαν ορισμένους πιο σύγχρονουςμεταγενέστερους αντιπάλους του [[Μεταμοντερνισμός|μεταμοντερνισμού]]<ref>π.χ., Wolin 2004</ref>.

Ο Χάγιεκ έγραψε ένα δοκίμιο με τίτλο «Γιατί δεν είμαι Συντηρητικός» (''Why I Am Not a Conservative'')<ref>{{cite web |title=Why I Am Not a Conservative |publisher=LewRockwell.com |date= |accessdate=2011-10-12 |url=http://www.lewrockwell.com/orig6/hayek1.html}}</ref> που περιλαμβάνεται ως επίλογος του Συντάγματος της Δημοκρατίας, στο οποίο επικρίνει τον συντηρητισμό για την αδυναμία του να προσαρμόζεται στις αλλαγές των δεδομένων της ζωής των ανθρώπων και να προσφέρει ένα θετικό πολιτικό πρόγραμμα, επισημαίνοντας πως «Ή αξία του συντηρητισμού περιορίζεταιπροσδιορίζεται στηναπό την αξία αυτού που συντηρεί» (''Conservatism is only as good as what it conserves''). Αν και αναγνώριζε ότι ο σύγχρονος συντηρητισμός έχει πολλές κοινές θέσεις ως προς τα οικονομικά με τους κλασικούς φιλελεύθερους, και ιδίως ως προς την κοινή πίστη των δύο ρευμάτων στην ελεύθερη αγορά, ο Χάγιεκ πίστευε ότι ο συντηρητισμός υποστηρίζει την ελεύθερη αγορά γιατί θέλει να «μένει ακίνητος», ενώ ο φιλελευθερισμός την υποστηρίζει γιατί «θέλει κάπου να πάει». Ο Χάγιεκ αυτοπροσδιοριζόταν ως κλασικός φιλελεύθερος, αλλά επισήμαινε ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν ήδη αδύνατο να χρησιμοποιήσει κανείς τον όρο «φιλελεύθερος» με την αρχική του σημασία και στη θέση του χρησιμοποιούταν ο όρος «libertarian».

Ένας συνήθης, σε μεγάλο μέρος του κόσμου, όρος για τις θέσεις που εξέφραζε ο Χάγιεκ είναι ο «νεοφιλελευθερισμός». Ένας Βρετανός μελετητής, ο Σάμιουελ ΜπρίττανΜπρίταν (''Samuel Brittan''), συμπέρανε το 2010 πως «Το βιβλίο του Χάγιεκ [το Σύνταγμα της Ελευθερίας] πιθανότατα παραμένει ακόμη και σήμερα η πιο ολοκληρωμένη έκθεση των βασικών ιδεών της μετριοπαθούς φιλοσοφίας της ελεύθερης αγοράς που ασπάζονται οι νεοφιλελεύθεροι»<ref name="brittan">Samuel Brittan, "The many faces of liberalism," [http://www.ft.com/cms/s/2/529c55fe-06df-11df-b058-00144feabdc0.html ft.com], 22 Ιανουαρίου 2010]</ref>. Ο Μπρίταν προσθέτει πως, μολονότι ο Πλαντ (''Raymond Plant'') (2009) εντέλει αντιτίθεται στις ιδέες του Χάγιεκ, παρέχει για το Σύνταγμα της Ελευθερίας μια «περιεκτικότερη και πιο δίκαιη ανάλυση, ακόμα και από αυτές που έγιναν από αυτοπροσδιοριζόμενους ως υποστηρικτές του έργου»<ref name="brittan" />.