Μεσογειακή φώκια: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Η '''μεσογειακή φώκια μοναχός''' (''Monachus monachus''), είναι το ένα από τα δύο εναπομείναντα είδη [[φώκια μοναχός|φώκιας μοναχού]] της οικογένειας των [[φωκίδες|φωκιδών]]. Κάποτε ήταν εξαπλωμένη σε όλες τις ακτές τις [[Μεσόγειος Θάλασσα|Μεσογείου]], της [[Μαύρη Θάλασσα|Μαύρης Θάλασσας]] και του ανατολικού [[Ατλαντικός Ωκεανός|Ατλαντικού]]. Σήμερα, με αριθμό μικρότερο από 600 ζώα, συγκαταλέγεται στα σπανιότερα και πλέον απειλούμενα ζωικά είδη του πλανήτη και χαρακτηρίζεται ως ''κρισίμως κινδυνεύον'' με αφανισμό από την [[IUCN|Διεθνή Ένωση Προστασίας της Φύσης]]. Ο μισός περίπου πληθυσμός, γύρω στα 250-300 άτομα, ζει στην [[Ελλάδα]].

 

Στις ραψωδίες [[Οδύσσεια#Ραψωδία δ : Τὰ ἐν Λακεδαίμονι|Δ']] και [[Οδύσσεια#Ραψωδία ο : Τηλεμάχου πρὸς Εὔμαιον ἄφιξις.|Ο']] της [[Οδύσσεια]]ς γίνεται αναφορά σε αυτήν στον πληθυντικό ως ''φῶκαι''. Αργότερα ο [[Αριστοτέλης]] μελέτησε και περιέγραψε διεξοδικά την ''φώκη'' στο έργο του ''[[Των Περί τα Ζώα Ιστοριών|Τῶν περὶ τὰ ζῷα ἱστοριῶν]]''.

 

Ο Γάλλος [[ζωολογία|ζωολόγος]] [[Ζαν Ερμάν]] περιέγραψε πρώτος, στην σύγχρονη εποχή, την μεσογειακή φώκια από τον [[ολότυπο]] της συλλογής του. Ονόμασε το είδος ''Phoca monachus'' (φώκια μοναχός), πιθανόν λόγω κάποιας ομοιότητας που διέκρινε με τους [[Μοναχός|καλόγερους]] και όχι σύμφωνα με παλαιότερες αντιλήψεις λόγω του μοναχικού χαρακτήρα του είδους: οι δίπλες που σχηματίζει στο δέρμα της στην περιοχή του λαιμού, ίσως θυμίζουν τις πτυχές από την κουκούλα και το ράσο των μοναχών. Ο Τζον Φλέμινγκ κράτησε το όνομα monachus αλλά το αναβάθμισε σε [[γένος (βιολογία)|γένος]] με ομώνυμο ειδικό ''Monachus monachus''.<ref name="momkat">{{cite web | url=http://www.thalassa-project.gr/LH2Uploads/ItemsContent/46/%CE%97-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%AC%CF%83%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85-%CF%80%CE%BB%CE%B7%CE%B8%CF%85%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%8D-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BC%CE%B5%CF%83%CE%BF%CE%B3%CE%B5%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CE%AE%CF%82-%CF%86%CF%8E%CE%BA%CE%B9%CE%B1%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%95%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1.pdf | title=Η κατάσταση του πληθυσμού της μεσογειακής φώκιας στην Ελλάδα | accessdate=2012-12-21 | date=2007 | publisher=MOm | pages=42}}</ref>

 

Το μήκος των ενήλικων ζώων κυμαίνεται μεταξύ 2-3 μέτρων, ενώ το βάρος τους φθάνει έως και τα 350 κιλά, με τα θηλυκά να είναι λίγο μικρότερα από τα αρσενικά. Το σώμα τους καλύπτεται από στιλπνό τρίχωμα, μήκους περίπου μισού εκατοστού. Το χρώμα τους ποικίλλει από ανοιχτό γκρίζο και μπεζ στα θηλυκά μέχρι σκούρο καφέ και μαύρο στα αρσενικά, πολλές φορές διάστικτο και με ανοιχτόχρωμα σημεία στον αυχένα, τον λαιμό και την κοιλιά. Στα αρσενικά είναι ιδιαίτερα εμφανής και ευδιάκριτη η λευκή κηλίδα στην κοιλιά.<ref name="Road">{{cite book | title=Βόρειες Σποράδες - Εθνικό θαλάσσιο πάρκο | author=Hau, Gerald / Hutter, Claus Peter | year=1998 | publisher=Εκδόσεις Road | location=Αθήνα | isbn=960-8481-73-2}}</ref><ref name="EM">{{cite journal | url=http://wwk.kathimerini.gr/kath/7days/1997/12/14121997.pdf | title=Η μεσογειακή φώκια | author=Δενδρινός Παναγιώτης | journal=Επτά Ημέρες | year=1997 | month=Δεκέμβριος | issue=Τα απειλούμενα είδη ζώων στην Ελλάδα}}</ref>

 

 

Έχει παρατηρηθεί πως είναι [[πολυγυνία|πολυγυνικές]], δηλαδή ένα ενήλικο αρσενικό διατηρεί ένα [[χαρέμι]] και ζευγαρώνει με περισσότερα από ένα θηλυκά. Η γέννα λαμβάνει χώρα σε απομονωμένη σπηλιά με έξοδο προς την παραλία, αν και από παλιές περιγραφές έως και τον 18ο αιώνα φαίνεται πως γεννούσαν στις ανοιχτές αμμουδιές.<ref name="mogua1">{{cite web | url=http://www.monachus-guardian.org/factfiles/medit01.htm | title=Monk Seal Fact Files | accessdate=2012-12-15}}</ref>

Δεν υπάρχει συγκεκριμένη αναπαραγωγική περίοδος καθώς γεννιούνται μικρά καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου. Οι περισσότερες γεννήσεις όμως καταγράφονται μεταξύ Σεπτεμβρίου και Οκτωβρίου. Την ίδια περίοδο πλημμυρίζουν και συχνότερα οι σπηλιές λόγω των φθινοπωρινών καιρικών συνθηκών και θαλασσοταραχών, με αποτέλεσμα τα ποσοστά θνησιμότητας των νεογνών να είναι μεγάλα.

 

 

Σε σχέση με άλλα είδη φωκών, η μεσογειακή φώκια μπορεί να θεωρηθεί «παράκτιο είδος», καθώς φαίνεται ότι κινείται και κυνηγά την τροφή της κοντά στις ακτές και κυρίως ριχότερα από την [[Βυθομετρικός χάρτης|ισοβαθή]] των 200 μέτρων. Μέγιστος χρόνος κατάδυσης είναι 15-20 λεπτά. Οι περισσότερες καταδύσεις όμως γίνονται σε βάθος 30-40 μέτρα και διαρκούν γύρω στα 5-10 λεπτά. Έχουν πάντως την ικανότητα να καλύψουν σημαντικές αποστάσεις μέσα σε λίγες εβδομάδες ή λίγους μήνες.

 

Ιστορικές πηγές αναφέρουν ότι οι Μεσογειακές φώκιες συνήθιζαν να χρησιμοποιούν ανοιχτές παραλίες για να ξεκουράζονται και να γεννάνε. Σήμερα όμως, λόγω τις ανθρώπινης όχλησης και τις καταστροφής του φυσικού της χώρου έχει αποτραβηχτεί κυρίως σε απρόσιτες παράκτιες θαλασσινές σπηλιές. Οι σπηλιές αυτές, που μπορεί να έχουν μία ή και περισσότερες εισόδους πάνω ή και κάτω από την επιφάνεια του νερού έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό ότι καταλήγουν σε παραλία (χερσαίο, σχετικά επίπεδο χώρο με άμμο, βότσαλα, κροκάλες είτε επίπεδο βράχο).

 

Κάποτε η μεσογειακή φώκια ήταν εξαπλωμένη από τις ακτές της [[Μεσόγειος Θάλασσα|Μεσογείου]] και της [[Μαύρη Θάλασσα|Μαύρης Θάλασσας]] έως την βορειοδυτική ακτή της [[Αφρική]]ς στον [[Ατλαντικός Ωκεανός|Ατλαντικό]], μέχρι και τις [[Αζόρες]].<ref name="iucn">{{cite web | url=http://www.iucnredlist.org/details/summary/13653/0 | title=IUCN Εκτίμηση της κατάστασης της μεσογειακής φώκιας | accessdate=2012-12-15}}</ref>

 

 

Ο θάνατος φωκών από την παγίδευση τους σε αλιευτικά εργαλεία είναι πολύ συχνό φαινόμενο στις περισσότερες περιοχές εξάπλωσης του είδους. Τα ζώα παγιδεύονται και πνίγονται κυρίως σε στατικά δίχτυα που χρησιμοποιούνται ευρέως από την παράκτια αλιεία. Στοιχεία έρευνας στην Ελλάδα αποδεικνύουν ότι το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα έντονο στα ανήλικα και άρα περισσότερο άπειρα άτομα.

 

Σήμερα έχει κηρυχθεί [[Κατάσταση διατήρησης|είδος '''κρισίμως κινδυνεύον με αφανισμό''']]. Ο συνολικός πληθυσμός υπολογίζεται σε λιγότερα από 600 ζώα διεσπαρμένα σε τέσσερις απομονωμένους θύλακες στα νησιά [[Μαδέρα]] (25-35 άτομα), στο [[Λευκό Ακρωτήριο]] της [[Μαυριτανία]]ς (130 άτομα) στον [[Ατλαντικός Ωκεανός|Ατλαντικό]], στις [[Μεσόγειος|Μεσογειακές]] ακτές [[Μαρόκο]]υ και [[Αλγερία]]ς και στην Ανατολική Μεσόγειο ([[Αιγαίο]] και [[Ιόνιο Πέλαγος]]).

 

 

 

== Διατήρηση και προστασία ==

Σημαντικό βήμα για την προστασία της μεσογειακής φώκιας και των βιοτόπων της αποτέλεσε η ανακήρυξη της περιοχής των Βορείων Σποράδων σε προστατευόμενη και η ίδρυση του [[Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων|Εθνικου Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου Βορείων Σποράδων]] (ΕΘΠΑΒΣ)<ref name="ΕΘΠΑ">{{cite web | url=http://www.alonissos-park.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=60:the-park-description&catid=3:thepark&Itemid=63 | title=Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου - Ίδρυση του πάρκου | accessdate=2012-12-17}}</ref>. Καθοριστική υπήρξε η συμβολή της μη κερδοσκοπικής, [[μη κυβερνητική οργάνωση|μη κυβερνητικής οργάνωσης]] ''[[ΜOm|ΜOm /Εταιρία για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας]]'' στην οργάνωση και λειτουργία δραστηριοτήτων όπως η ενημέρωση του κοινού και η παρακολούθηση της κατάστασης του πληθυσμού της Μεσογειακής φώκιας, σε συνεργασία με τις αρμόδιες αρχές. Σύμφωνα με τα στοιχεία του οργανισμού, τουλάχιστον 55 διαφορετικά ενήλικα ζώα έχουν αναγνωριστεί να συχνάζουν στην περιοχή του θαλάσσιου πάρκου, ενώ υπολογίζεται γεννιούνται άλλα οχτώ τον χρόνο.<ref name="mofi">{{cite web | url=http://mofi.mom.gr/fokia_alieia1.htm | title=MOFI - Η μεσογειακή φώκια στην Ελλάδα | accessdate=2012-12-17}}</ref>

 

 

Η Ελλάδα ετοιμάζεται να κηρύξει μια δεύτερη περιοχή στο Αιγαίο ως προστατευόμενο ''θαλάσσιο πάρκο'' με έναν από τους κύριους στόχους της πράξης αυτής την «προστασία και διατήρηση του σημαντικού πληθυσμού της απειλούμενης με εξαφάνιση Μεσογειακής φώκιας Monachus monachus»<ref name="opengov1">{{cite web | url=http://www.opengov.gr/minenv/?p=4390 | title=Περιφερειακό Θαλάσσιο Πάρκο - Άρθρο 01 | accessdate=2012-12-17}}</ref>. Θα ονομάζεται ''Περιφερειακό Θαλάσσιο Πάρκο Βόρειας Καρπάθου, νήσου Σαρίας και των Αστακιδονησίων'' (Π.Θ.Π.Β.Κ.Σ.Α) και θα περιλαμβάνει τις ήδη υπάρχουσες Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ) Καρπάθου-Σαρίας και Αστακιδονησίων του Δικτύου [[Natura 2000]] <ref name="βήμα">{{cite news | url=http://www.tovima.gr/society/article/?aid=460318 | title=Το Βήμα - Στην Κάρπαθο το τρίτο θαλάσσιο πάρκο της χώρας | accessdate=2012-12-17 | author=Τράτσα, Μάχη | date=2012-05-31}}</ref><ref name="opengov3">{{cite web | url=http://www.opengov.gr/minenv/?p=4389 | title=Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο | accessdate=2012-12-17}}</ref>.

Το άλλο θαλάσσιο πάρκο της χώρας είναι το [[Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου|Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου]] στο [[Ιόνιο Πέλαγος]]. Με βάση τα στοιχεία του [[WWF]] που πραγματοποίησε συστηματική καταγραφή πληθυσμού της φώκιας το 1991, βρίσκουνε καταφύγιο στην περιοχή 14-18 άτομα. Πρόκειται για το μεγαλύτερο γνωστό πληθυσμό στο Ιόνιο<ref name="ΕΘΠΖ">{{cite web | url=http://www.nmp-zak.org/index.php?l=GR&pn=monachus | title=ΕΘΠΖ - Φώκια Monachus monachus | accessdate=2012-12-18}}</ref>.

 

Στον Ατλαντικό υπάρχει η προστατευόμενη περιοχή στα νησιά ''Ντεζέρτας'' της [[Μαδέρα]]ς, όπου φαίνονται ενθαρρυντικά σημάδια ανάκαμψης μετά από έντονες προσπάθειες προστασίας εκ μέρους της πορτογαλικής διαχειριστικής αρχής, και ο αριθμός έχει ανέβει στις 25-35 φώκιες. Νοτιότερα, στο Λευκό Ακρωτήρι το Μαροκινό Ναυτικό περιπολεί τη ζώνη όπου απαγορεύεται η αλιεία με σκοπό να μειωθεί η βασική αιτία θανάτου της φώκιας, τα δίχτυα των ψαράδων, και να διασωθεί η μεγαλύτερη ομάδα μεσογειακής φώκιας που αριθμεί 130 άτομα<ref name="mogui5">{{cite web | url=http://www.monachus-guardian.org/factfiles/medit1803.htm | title=Marine protected areas and no-fishing zones | accessdate=2012-12-18}}</ref>.

 

Αναφορές στη φώκια γίνονται στην «Οδύσσεια», στις Ραψωδίες Δ' και Ο' όπως αναφέρθηκε παραπάνω, αλλά και σε έργα του [[Αριστοφάνης|Αριστοφάνη]]. Σύγχρονα κείμενα όπου γίνονται αναφορές στη μεσογειακή φώκια είναι το ''Μοιρολόγι της Φώκιας'' του [[Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης|Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη]], το ''Αξιον Εστί'' του [[Οδυσσέας Ελύτης|Οδυσσέα Ελύτη]] και το ''Το Μόνον της Ζωής του Ταξείδιον'' του [[Γεώργιος Βιζυηνός|Γεώργιου Βιζυηνού]].

 

{{reflist|2}}

 

* [http://www.mom.gr MOm] Εταιρεία για τη Μελέτη και Προστασία της μεσογειακής φώκιας

* [http://www.monachus-guardian.org The Monachus Guardian] Διεθνές διαδικτυακό επιστημονικό περιοδικό για τη μεσογειακή φώκια μοναχό