Καθαρό Λασιθίου: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας |
Προστεθηκε ενα πιο αναλυτικο κειμενο, αποτελεσμα σχετικης ερευνας μου. Ετικέτα: μεγάλη προσθήκη |
||
Γραμμή 1:
Το οροπέδιο του Καθαρού είναι ένα πανέμορφο τοπίο της Κρήτης, διαφορετικό από τα συνηθισμένα μέρη του νησιού. Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.150 μέτρων, 16 χλμ δυτικά της Κριτσάς, και περιβάλλεται από πολλές επιβλητικές οροσειρές (Βουρλιά, Δέτης, Καδή-Λάκκος, Καράβια, Καθάριος Λάλλος, Παραθύρι, Λεκανίδα, Πατσούρου-Κορφή, Μονοδένδρι, Κοτσυφόνερο, Χαλασμένη-Κορφή, Σταυρού-Σέλι, Ανεφολάκκους).
Το οροπέδιο ανήκει στην Κοινότητος Κριτσάς (Κοινοτικό). Είναι πολύ εύφορο και αρκετά μεγάλο (έχει μήκος 10 χλμ και εύρος 15 χλμ). Είναι ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς και έχει εξαιρετικό κλίμα, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες. Τα έτη 1961, 1971 και 1981 απογράφεται με 0 κατοίκους, ενώ το 1991 απογράφεται για πρώτη φορά με 4 μόνιμους κατοίκους. Το τοπωνύμιο είναι μάλλον εδαφολογικής προέλευσης (όπως και ο Ομαλός στο νομό Χανίων).
Αξίζει να περπατήσει κανείς ανάμεσα στις ξερολιθιές, τις μηλιές, τις αχλαδιές και τους πρίνους του καθαρού, αλλά και να ανακαλύψει τα τριγύρω βουνά. Τα καλοκαίρια έχει δροσιά, ακόμη και σε καύσωνες. Αντίθετα, το χειμώνα, οι βαριές χιονοπτώσεις καλύπτουν το οροπέδιο, με αποτέλεσμα η χλωρίδα και πανίδα στο Καθαρό να μην είναι τόσο συνηθισμένες.
Το οροπέδιο αποτελεί ακόμα σημαντικότατο σημείο έρευνας για τους παλαιοντολόγους, καθώς από τον 19ο αιώνα έχουν βρεθεί απολιθώματα από νάνους ιπποπόταμους, αλλά και ελέφαντες, που χρονολογούνται γύρω στα 550.000 χρόνια πριν. Το γεγονός αυτό ενισχύει και την πεποίθηση ότι το Καθαρό κάποτε ήταν μια λίμνη, όπου κατέφευγαν τα ζώα αυτά.
Οι βοσκοί πηγαίνουν τα κοπάδια τους στο οροπέδιο από τις 15 Μαΐου και ζουν εκεί μέχρι τις πρώτες ημέρες του Νοεμβρίου, οπότε και μεταφέρουν τα κοπάδια από το οροπέδιο πίσω στη χαμηλότερη περιοχή της Κριτσάς, ενώ δεν λείπουν και οι καλλιέργειες καθ΄όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Η πεδινή έκταση του Οροπεδίου ανέρχεται σε 60.000 περίπου στρέμματα, από τα οποία μόνο τα περίπου 15.000 καλλιεργούνται με σιτηρά, κηπευτικά και αμπελώνες. Η υπόλοιπη έκταση καθώς και οι γύρω από την πεδιάδα περιοχή, που είναι κατάφυτη με πρίνους, ασφένταμους και αγριαχλαδιές, χρησιμεύουν για τη βοσκή των ποιμνίων. Παράγονται μικρά λαχανικά και φρούτα και νόστιμο τυρί, συνήθως για τις τοπικές ανάγκες. Ηλεκτρική ενέργεια παράγεται μόνο από γεννήτριες. Στο οροπέδιο υπάρχουν και τρεις ταβέρνες.
Στο Καθαρό υπάρχει ένα ιδιαίτερο καθεστώς ιδιοκτησίας της γής. Όλη η έκταση του Καθαρού ανήκει αποκλειστικά στο Δημοτικό Διαμέρισμα της Κριτσάς, που έχει και την κυριότητα της γης. Οι μόνιμοι εγγεγραμμένοι κάτοικοι του χωριού έχουν το δικαίωμα να χτίσουν, χωρίς όμως να αποκτούν την ιδιοκτησία της γής. Παλιότερα υπήρχαν μόνο μερικά σπίτια (μετόχια), όπου συνήθως ζούσαν βοσκοί. Κάθε δημότης μπορεί επίσης να καλλιεργήσει όση έκταση θέλει, καταβάλλοντας ένα μικρό ποσό στην κοινότητα για τα παραγόμενα προϊόντα. Μόνο στις χέρσες εκτάσεις μπορεί να καλλιεργήσει κάποιος όση έκταση θέλει χωρίς να ενοχληθεί από κανένα. Για τη βοσκή των αιγοπροβάτων η Κοινότητα εισπράττει επίσης ένα ποσό το χρόνο. Όπως θα δούμε και παρακάτω, στο αυτοκρατορικό διάταγμα (Φιρμάνι) του σουλτάνου με το οποίο παραχωρήθηκε στην κοινότητα της Κριτσάς, αναφέρεται ρητά ότι το οροπέδιο παραχωρείται με τον όρο ότι “κάθε κάτοικος της Κριτσάς θα νέμεται μόνο επί του οροπεδίου, χωρίς να έχει δικαίωμα μεταβιβάσεως ούτε σπιθαμής γης εκ τούτου εις ουδένα. Μετά τυχόν αποδημία από το χωρίο Κριτσά του κατοίκου, ούτος χάνει κάθε δικαίωμα επί του οροπεδίου. Εxει δε το δικαίωμα νομής κληρονομικώ δικαιώματι, μεταβιβαζόμενο στους κληρονόμους του κλήρου του”.
ΦΥΣΗ - ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
Το Οροπέδιο του Καθαρού είναι ιδιαίτερα πλούσιο σε πανίδα και χλωρίδα. Λαγοί, Ζουρίδες, Αγριόγατοι και Ασβοί, είναι μερικά μόνο από τα άγρια ζώα που συνιστούν την τοπική πανίδα των θηλαστικών. Υπάρχουν ακομα Πέρδικες, Μπεκάτσες, Τσίχλες, Αγριοπερίστερα, Γαρδέλια, πουλιά που συναντούνται συχνότερα στις βουνοκορφές και στον κάμπο του Καθαρού. Κοντά σε αυτά θα πρέπει βέβαια να προστεθούν τα Γεράκια και οι Βιτσίλες, από την οικογένεια των αρπακτικών. Στο Οροπέδιο του Καθαρού ζουν επίσης πολλά ερπετά όπως η Κρητική Οχιά, το Λιακόνι, η Σαύρα κ.λ.π.
Όσον αφορά τη χλωρίδα, πληθωριστική είναι η παρουσία των Πρίνων και των Λιόπρινων, ενώ στα ακάλυπτα μέρη φύονται μικροί θάμνοι όπως Αστιβίδες, Αγκαραθιές Θρίμπες κ.λ.π.. Επίσης συναντά κανείς αγριολούλουδα σε μεγάλη αφθονία και ποικιλία: Παπαρούνες, Μαχαιρίδες,, Ορχιδέες κ.λ.π. Έντονη είναι ακόμα η παρουσία αρωματικών βοτάνων όπως Ρίγανη, Δίκταμος κ.λ.π. Στην εύφορη γη του οροπεδίου καλλιεργούνται Μηλιές, Αχλαδιές, Καρυδιές, καθώς και κηπευτικά όλων των ειδών. Η άρδευση επιτυγχάνεται χάρη σε λιθόκτιστες δεξαμενές οι οποίες συγκεντρώνουν το νερό της βροχής και των πηγών. Στην ορεινή περιοχή "Δάμακας" και "Ανεφολάκους" μεταξύ της Κριτσάς και του Καθαρού υπάρχει και το μεγαλύτερο στη Κρήτη δάσος από πρίνους και ασφένδαμους.
Πλούσια είναι και τα ανασκαφικά ευρήματα απολιθωμένων οστών, που μας πηγαίνουν πολύ βαθιά στο παρελθόν και τονίζουν την μεγάλη σημασία της περιοχής από επιστημονική άποψη. Πριν από 60 χρόνια βρέθηκαν εκεί απολιθώματα από μαμούθ, καθώς και άλλων αγρίων ζώων (παλαιοντολογικά λείψανα). Ο ιστορικός Ψιλλάκης που ασχολήθηκε με την Ανοσοποίηση της Κρήτης (την οποία εμφανίζει ενωμένη άλλοτε με την Ηπειρωτική Ελλάδα), γραφει ότι τα οστά αυτά ανήκουν σε προκατακλυσμιαίο ζώο, κατά τα φαινόμενα σε νάνο ιπποπόταμο.
Σήμερα το οικοσύστημα του Οροπεδίου Καθαρού δίνει αγώνα για να κρατηθεί σε μια ανεκτή κατάσταση. Για να ισορροπήσει τη φυσική τάξη των πραγμάτων με την εντεινόμενη ανθρώπινη δραστηριότητα. Περπατώντας κανείς σ' αυτόν τον τόπο έχει πλήρη τη συναίσθηση ότι βρίσκεται σε έναν ξεχωριστό χώρο, που προκαλεί ευχάριστα και απρόσμενα.
Το Καθαρό σαν φυσικό οικοσύστημα που συνδέεται με ένα γεωργικό σύστημα χαμηλών εισροών έχει μεγάλη αξία διατήρησης. Συνιστά μια κλειστή και ελεγχόμενη περιοχή που μπορεί και πρέπει να αποτελέσει ένα πρότυπο διαχείρισης, τόσο του φυσικού τοπίου και της άγριας ζωής, όσο και ανάπτυξης γεωργικών και ψυχαγωγικών πρακτικών φιλικών προς το περιβάλλον. Η υπερβόσκηση καθώς και οι πιέσεις που δέχεται τελευταία αναφορικά με τις καλλιέργειες και την δόμηση, επιβάλλουν μιαν άλλη ποσοτική και ποιοτική προσέγγιση της περιοχής ώστε να μην ικανοποιούνται μόνο οι ανθρώπινες ανάγκες αλλά και οι οικολογικές λειτουργίες.
ΜΙΑ ΜΕΡΑ ΣΤΟ ΚΑΘΑΡΟ: ΟΡΟΠΕΔΙΟ – ΦΑΡΑΓΓΙ ΧΑΥΓΑ
Το Οροπέδιο του Καθαρού με το υπέροχο τοπίο και κλίμα, τα άφθονα δάση και τα περίφημα φρούτα και κτηνοτροφικά προϊόντα αποτελεί μια από τις καλύτερες ορεινές εξορμήσεις από την πλευρά της Ανατολικής Κρήτης.
Η πρόσβαση στο οροπέδιο γίνεται από την Κριτσά, μέσω ενός ασφαλτοστρωμένου δρόμου. Αν υπάρχει ψηλό όχημα υπάρχει επίσης πρόσβαση και μέσω του δρόμου που ενώνει το Καθαρό με το Οροπέδιο Λασιθίου. Ένας τρίτος, εξίσου δύσβατος, χωματόδρομος συνδέει το οροπέδιο με τις Μάλες Ιεράπετρας.
Η διαδρομή (16 Χλμ.) από την Κριτσά ως το Καθαρό είναι εντυπωσιακή. Ο δρόμος διασχίζει το δάσος με τους τεράστιους πρίνους, ασφεντάμους και λιοπρίνια, καθώς και το κυπαρισσόδασος, με το Κρητικό πέλαγος να απλώνεται μεγαλόπρεπα στο βάθος. Φθάνοντας στο ‘Αβελιακό’ αντικρίζουμε ξαφνικά μια τεράστια αγκαλιά από 60.000 στρέμματα πεδινής έκτασης με αχλαδιές, μηλιές, καρυδιές, αμπέλια, σπορές με δημητριακά, περιβόλια, πολλά είδη σπάνιων ενδημικών φυτών και με το Μακελάρη ποταμό να τη διασχίζει απ’ άκρη σ’ άκρη. Χιλιάδες αιγοπρόβατα εκτρέφονται στις πλαγιές. Την εικόνα συμπληρώνουν τα μετόχια (μικρά πέτρινα σπίτια) που είναι κτισμένα στις πλαγιές των βουνών, κάτω από τα τεράστια πουρνάρια.
Εκεί ψηλά, στα περίπου 1150μ., στην πολυδιάβατη κοκκινοκίτρινη "πλατεία" του Καθαρού, διασταυρώνουν τα καλοκαίρια τα βήματά τους άνθρωποι και κοπαδιάρικα ζώα, ενώ τους αφιλόξενους χειμώνες εκεί κερδίζεται και η μάχη του νερού για τα κάτω μέρη. Εκεί τριγυρίζουν ακόμα, κάτω από τις βαριές σκιές του Λαζάρου (2085μ.) και του Σπαθιού (2148μ.), οι ψυχές των Χαΐνηδων της Τουρκοκρατίας και των ανταρτών της Κατοχής. Εκεί ακόμα σήμερα στολίζουν τον ουρανό και τις χαράδρες γύπες, γυπαετοί, μοναδικές κιτρινομύτες καλιακούδες και κούκοι, και μυρώνουν τον αγέρα η θρίμπα και ο δίκταμος. Εκεί, στην ηρεμία των πρίνων, των ασφεντάμων, της αμπελιτσάς, της αντρικουκκιάς, του αλούτσουνα, του σταμνάγκαθου, της μαύρης, του θύμου του βουνού, της κεντρούκλας και του ξερόγκριζου βράχου.
Στο μοναδικό Καθαρό των 60.000 στρεμμάτων, που κρατάει στα σπλάχνα του απολιθωμένους ιπποπόταμους, ελέφαντες και ελάφια, η Κριτσά έχει αποθέσει από αιώνες ένα κομμάτι από τη ψυχή της
Το Φαράγγι του Χαυγά στο καθαρό είναι ένα φαράγγι σπάνιας φυσικής ομορφιάς, το μοναδικό φαράγγι στο Οροπέδιο. Το φαράγγι μεταφέρει το νερό από το οροπέδιο Καθαρό στο γειτονικό οροπέδιο Λασιθίου. Ανοίγεται μεταξύ των υψωμάτων ‘Καθάριος Λάκκος’ (υψ.1197μ.) και ‘Κεφάλα’ (υψ.1269μ.). Έχει μήκος γύρω στα 3-4 Χλμ. και σε ορισμένα σημεία οι πλευρές υψώνονται σχεδόν κατακόρυφα σε μεγάλο ύψος.
Το τοπίο μέσα στο φαράγγι είναι πραγματικά παρθένο αφού, όντας σχετικά άγνωστο, είναι ελάχιστοι αλλά και τυχεροί όσοι αποφασίζουν να το επισκεφθούν. Η αφετηρία του είναι δίπλα στην λιμνοδεξαμενή του Αγίου Γεωργίου, πολύ κοντά στο χωριό του Αγ. Κωνσταντίνου του Οροπεδίου Λασιθίου.
Μέσα στο Χαυγά ζουν εκατοντάδες είδη ζώων και πτηνών, συναποτελώντας ένα πλούσιο οικοσύστημα, με σημείο αναφοράς τη μικρή φυσική λίμνη του φαραγγιού. Στις πλαγιές των βουνών υπάρχει άφθονη δενδρώδης και ποώδης βλάστηση. Επίσης, οι βράχοι του χαυγά είναι πανέμορφοι, πεντακάθαροι και επιβλητικοί.
Το φαράγγι είναι σχετικά ομαλό και προσβάσιμο στον καθένα μέχρι το σημείο “Νεραϊδοκόλυμπος”, που εύκολα αναγνωρίζεται από τον ολοστρόγγυλο ογκόλιθο που έχει καταπέσει στο πυθμένα του φαραγγιού, διακόπτοντας έτσι την πορεία προς το υπόλοιπο φαράγγι. Από αυτό το σημείο η διάσχιση του φαραγγιού είναι επικίνδυνη για τους μη έχοντες εξειδικευμένες γνώσεις.
Μέσα από το φαράγγι περνά ο Χαυγάς ποταμός που συγκεντρώνει τα νερά του Οροπεδίου Καθαρού. Περνάει από το Οροπέδιο Λασιθίου και φτάνει στο Χώνο (η τρύπα από την οποία φεύγουν τα νερά του Οροπεδίου Λασιθίου, εξέρχονται από τις Φλέβες και μέσω του ποταμού Αποσελέμη καταλήγουν στο φράγμα του Αποσελέμη). Ο ποταμός έχει νερό πολλούς μήνες το χρόνο.
ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ
Το θέμα της ιδιοκτησίας και διαχείρισης του Καθαρού έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αποτελεί απόδειξη της ζωτικότητας και ευφυΐας των παλαιών Κριτσωτών. Το οροπέδιο αυτό διεκδικείτο επί Τουρκοκρατίας από τους Χαναιαλήδες αγάδες του Ηρακλείου, αλλά και από τους κατοίκους των γειτονικών χωριών του Οροπεδίου Λασιθίου.
Για την οριστική ρύθμιση του ιδιοκτησιακού ζητήματος από τους Τούρκους διεκδικητές (βλέπε και επόμενη ενότητα), χρειάστηκαν μακροί αγώνες, πολλοί δε πρόκριτοι της Κριτσάς που είχαν μεταβεί κατά καιρούς στη Κωνσταντινούπολη για να αντιμετωπίσουν τους εμφανιζόμενους ως ιδιοκτήτες αγάδες Χανιαλήδες, κρατήθηκαν για πολύ καιρό στις φυλακές της Κωνσταντινούπολης και τα μπουντρούμια του Ηρακλείου. Το θέμα έληξε όπως θα δούμε και παρακάτω πολύ αργότερα, και μόνο όταν βρέθηκε το χαμένο παλαιό διάταγμα - Φιρμάνι του σουλτάνου που παραχωρούσε το καθαρό στην Κριτσά.
Ενδιαφέρον, αλλά και μεγάλα οικονομικά οφέλη από την εκμετάλλευση του Καθαρού, είχαν τόσο οι Κριτσώτες όσο και οι Λασιθιώτες. Κατά την παράδοση στην οριστική ρύθμιση των διαφορών μεταξύ Κριτσωτών και Λασιθιωτών συνετέλεσε και ο φόνος ενός τούρκου δικαστή (Καδή) ο οποίος πηγαίνοντας στο Καθαρό για να διενεργήσει αυτοψία για το θέμα της ιδιοκτησίας του οροπεδίου σκοτώθηκε από αγνώστους.
Μετά από αυτό ο Στρατιωτικός Διοικητής Ηρακλείου απεφάσισε σύμφωνα με την παράδοση να μεταβεί και ίδιος επί τόπου για την επίλυση της διαφοράς και την ανακάλυψη των ενόχων. Λέγεται μάλιστα ότι όταν έφθασε στον τόπο που είχε σκοτωθεί ο Τούρκος δικαστής εφάρμοσε μιά πρωτότυπη μέθοδο για να αποφασίσει. Πιο συγκεκριμένα ρώτησε: (α) Εάν, όταν κράζουν οι πετεινοί στο Καθαρό, ακούγονται από το Λασίθι, ή από την Κριτσά, και (β) εάν, όταν σκότωσαν τον Καδή, την μπαλοθιά (εκπυρσοκρότηση του τουφεκιού) την ακούσανε οι Λασιθιώτες ή οι Κριτσώτες.
Όλοι οι Λασιθιώτες που ήσαν στη δίκη από φιλαλήθεια βεβαίωσαν πως ‘μήτε οι πετεινοί ακούγονται στο Λασίθι, όταν κράζουνε από το Καθαρό, μήτε τη μπαλοθιά ακούσανε, όταν σκότωσαν τον Καδή’. Οι Κριτσώτες όμως (δασκαλεμένοι όπως λένε από την Κριτσώτισσα καπετάνισσα Μαρία) βεβαίωσαν πως, όταν κράζουν οι πετεινοί στο Καθαρό ακούγονται καθαρά από την Κριτσά και ότι όταν σκότωσαν τον Καδή άκουσαν την μπαλοθιά από την Κριτσά και ‘ντελόγο κακόβαλαν’. Ο Δικαστής τότε σκέφτηκε και έκρινε πώς η απόσταση Κριτσάς- Καθαρού είναι μικρότερη από την απόσταση Λασιθιού- Καθαρού και επομένως το Οροπέδιο ανήκει στην Κριτσά. Έτσι έληξε η δίκη και το Καθαρό τελικά κερδήθηκε από τους Κριτσώτες.
Δεν είναι εξακριβωμένο αν η παράδοση αυτή είναι πράγματι αληθινή. Πάντως γεγονός είναι ότι για πολλά χρόνια η Κοινότητα Κριτσάς πλήρωνε σαν τζαερέ (πρόστιμο) στο Βακούφιο του Ηρακλείου ένα σημαντικό ποσό ετησίως για το Οροπέδιο του Καθαρού. Η περιοχή όπου σκοτώθηκε ο Τούρκος δικαστής ονομάζεται ακόμη και σήμερα "του Καδή ο λάκκος", στα γραφεία δε της Κοινότητας σώζεται ακόμη ένα σιδερένιο κουτί μέσα στο οποίο υπάρχει ματωμένο χώμα από τον τόπο όπου φονεύθηκε ο Τούρκος δικαστής, καθώς και το φιρμάνι (διάταγμα) δια του οποίου το οροπέδιο παρεχωρείτο οριστικά στην Κοινότητα της Κριτσάς (βλ. παρακάτω).
Κατά την παράδοση ο διοικητής ήταν και από άλλους λόγους επηρεασμένος υπέρ της Κριτσάς, για αυτό και είχε προειδοποιήσει τους προκρίτους για την ερώτηση που θα έκανε. Η απόφαση όμως αυτή δεν αποκλείεται να οφείλεται και στα κεκτημένα δικαιώματα των Κριτσωτών, δοθέντος ότι από τους αρχαιότατους χρόνους το Οροπέδιο του Καθαρού υπήγετο στο Κράτος της αρχαίας Λατούς, που προϋπήρχε της Κριτσάς.
Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΘΑΡΟΥ – ΤΟ ΣΗΜΕΡΙΝΟ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ
Σχετικά με την πολυτάραχη ιστορία και το ιδιότυπο ιδιοκτησιακό καθεστώς που υπάρχει μέχρι και σήμερα στο καθαρό, παραθέτουμε στη συνέχεια μια σπάνια και αναλυτική επίσημη έκθεση με μεγάλο ενδιαφέρον για το θέμα αυτό. Η έκθεση αυτή συντάχθηκε στις 11/7/1940 και υπεγράφη από τον Πρόεδρο της Κοινότητος Κριτσάς Εμμανουήλ. Νικ. Τζανόπουλο τον Σεπτέμβριο του 1919 (αριθ.πρωτ.1165-23.9.19). Αποτελεί δε πολύτιμη πηγή πληροφοριών για το ζήτημα αυτό.
«Το Οροπέδιο Καθαρού μήκους 10 χιλιομέτρων και εύρους 15 από της κορυφής Πίτουρου μέχρι Λάκκο Καδή, αποτελείται από κοιλάδες περικλειόμενες γύρω από σειρές βουνών και ορέων, κείται προς το Β.Δ μέρος της Κριτσάς και Ν.Α της Επαρχίας Λασιθίου, απέχει δε από την κωμόπολη της Κριτσάς 16 χιλιόμετρα και από την επαρχία Λασιθίου 10 χιλιόμετρα.
Μετά την κατοχή της Κρήτης από τους Ενετούς, η περιοχή περιήλθε στη κατοχή ενός ενετού φεουδάρχη, ο οποίος είχε σαν θερινό ενδιαίτημα μετά της κτηνοτροφίας και μελισσοκομίας το διαμέρισμα Άγιος Γεώργιος-Χειροκουμάδια-Περβόλα-Μελιτίνο, όπου έκτισε υδρόμυλους και καλλιεργούσε κήπους και δένδρα, όπως καρυδιές, αμυγδαλιές, αχλαδιές, κ.λ.π.
Μετά την υπαγωγή του νησιού στους Τούρκους το οροπέδιο περιήλθε στην κατοχή αυτών και συγκεκριμένα στη κατοχή του γενιτσάραγα Ηρακλείου Χανιαλή, δοθέντος ότι η Κρήτη μετά την υποταγή περιήλθε στη κατοχή τριών μεγάλων οικογενειών, των Μπετρίδων, Χανιαλίδων και Ιτζιτάρηδων, οι όποιοι μοίρασαν τις μεγάλες εκτάσεις του νησιού. Τον Ομαλό στα Χανιά στους Μπετρίδες, την οροσειρά Γιούχτα Αρχανών και Δείκτη (όπου και το Οροπέδιο του καθαρού) στους ευρισκομένους στο Ηράκλειο Χανιαλήδες, και την οροσειρά της Σητείας στους Ιτζιτάρηδες.
Μετά την πάροδο χρόνων, οι αδελφοί Χουσεϊν Μπίν και Ισμαήλ Μπίν, εδώρησαν το Οροπέδιο του Καθαρού στην Κοινότητα Κριτσάς. Για το σκοπό αυτό εκδόθηκε αυτοκρατορικό διάταγμα (Φιρμάνι) από την Α. Αυτοκρατορική μεγαλειότητα του σουλτάνου, με τον όρο ότι κάθε κάτοικος της Κριτσάς θα νέμεται μόνο επί του οροπεδίου, χωρίς δικαίωμα μεταβιβάσεως ούτε σπιθαμής γης εκ τούτου εις ουδένα. Μετά τυχόν αποδημία από το χωρίο Κριτσά του κατοίκου, ούτος έχανε κάθε δικαίωμα επί του οροπεδίου. Είχε δε το δικαίωμα νομής κληρονομικώ δικαιώματι, μεταβιβαζόμενο στους κληρονόμους του κλήρου του.
Ανέλαβε δε η Κοινότητα την πληρωμή 4.000 οκάδων σιταριού υπέρ των δωρητών και διαδόχων των, οίτινες δωρητές μεταβίβασαν το δικαίωμα εις τέμενος του σουλτάνου στο Ηράκλειο, το Χουνουκιάρ τζαμί, το οποίο ευρίσκετο εκεί όπου σήμερα υπάρχει το Μουσείο. Το κτήμα ήτο διτελές εις το εν Ιεράπετρα εφκάφιον, διοικούμενο υπό του μουφτή Ιεραπέτρας εισπράττοντας τα διτελή δικαιώματα.
Αργότερα το τέλος των 4.000 οκάδων σιταριού μετεβλήθη σε 400 οκάδες ελαίου, για να χρησιμεύσει προς λειτουργία των κανδηλών του ανωτέρω τεμένους, και η Κοινότητα έκτοτε μετά την μεταβολή της πληρωμής του είδους εκπλήρωνε 400 οκάδες ελαίου και 25.000 άσπρα (καλεμιέ παρασί) δια του ύψους, δηλαδή δικαιώματα γραφής, για τις εκδιδόμενες αποδείξεις πληρωμής υπό του αρμοδίου εφκαφίου.
Σε κάποια εποχή ηγέρθη έρις μεταξύ των κατοίκων της Κριτσάς και Λασιθίου για κάποια τοποθεσία. Εκλήθη ο καδής να δικάσει σε ποιόν ανήκε, αλλά έπεσε θύμα δολοφονίας, και το μέρος όπου εφονεύθη ονομάστηκε του Καδή ο Λάκκος ή Καδί Μεϊντανί. Οι Λασιθιώτες αρνήθηκαν να πληρώσουν το αίμα και οι κάτοικοι της Κριτσάς αφού κατέβαλαν αποζημίωση έγιναν κύριοι του Λάκκου, ο οποίος έκτοτε ονομάζεται του Καδή ο Λάκκος ή Καδή μεϊντανί. Η Κοινότητα διατηρεί χώμα με το αίμα αναμεμιγμένο σε βώλο στα γραφεία της και είναι το αίμα του φονευθέντος ιεορίκου.
Το οροπέδιο ορίζεται από οροσειράς Βουρλιά και Δέτη, Καδή λάκκος, Καράβια, Καθάριο, Λάκκος, Παραθύρι, Λεκανίδα, Πατσούρου κορυφή, μονοδένδρι, Κοτσιφανερό, χαλασμένη Κορυφή, Σταυρού Σελί, Ανεφολάκκους.
Στις διάφορες επαναστάσεις οι κληρονόμοι Χαναιλή έλαβαν γνώση του αυτοκρατορικού Φιρμανίου και εφυγάδευσαν αυτό από τα αρχεία του εφκαφίου εις το ευρισκόμενον στην Κωνσταντινούπολη εφκάφιο της Ρούμελης, και έτσι η κοινότητα, αφού έχασε τον τίτλο κατοχής, εκινδύνευσε να χάσει το κτήμα απο τους διαδόχους του Χανιαλή οι οποίοι έγειραν αξιώσεις.
Ξέροντας ότι είχε χαθεί το Φιρμάνι, οι κληρονόμοι Χαναιλή διεκδικούσαν το οροπέδιο και οι κάτοικοι υπέστησαν τα πάνδεινα γιατί δεν επιθυμούσαν να χάσουν το δικαίωμα που τους ανήκε αδιαμαρτύρητα. Μακρόχρονοι και σκληροί αγώνες διεξήχθησαν μεταξύ των κατοίκων της Κριτσάς, οι πρόκριτοι των οποίων ερρίφθησαν στις φυλακές Ηρακλείου από τους Χανιαλήδες για πεισθούν και να δηλώσουν ότι εγκαταλείπουν το κτήμα. Την μεγάλη εβδομάδα οι εγκάθειρκτοι κατόπιν διαμαρτυρίας από τους προξένους των μεγάλων δυνάμεων Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, αποφυλακίστηκαν, ο δικαστικός αγώνας όμως συνεχίστηκε.
Μετά την πάροδο αρκετών ετών ο ομοχώριος Νικόλαος Αποστολάκης με κάποιον Προβιοδάκη μουσουλμάνο, ανακάλυψαν ότι το φιρμάνι του Καθαρού βρίσκεται στην Κωνσταντινούπολη. Ύστερα από την πληροφορία αυτή ζήτησε και συντάχθηκε πληρεξούσιο από τους κατοίκους από τον συμβολαιογράφο Μύρωνος Νιωτάκη. Μετά από σχετική εντολή αυτός μετέβη στα Χανιά, ενήργησε δια του Γενικού Διοικητού και έφερε το φιρμάνι στη Κριτσά. Έληξε έτσι ο μακροχρόνιος αγώνας για την ανεύρεση του φιρμανιού μεταξύ της Κριτσάς και Χανιαλήδων.
Μετά την επανάσταση του 1866 ο Ρεούφ πασάς, άνδρας προοδευτικός και φιλόμουσος, θέλοντας να ρυθμίσει το ζήτημα της στοιχειώδους μορφώσεως των Χριστιανικών παιδιών της Κρήτης, καθόρισε όπως τα θέρετρα των επικοινωνούντων οροσειρών Ομαλού, Γιούχτα, Δείκτης και Σητείας, χρησιμευόντων ως βοσκοτόπων, καταβάλλονται και χρησιμοποιούνται για την ανέγερση σχολείων υπο ενα όμως ρυθμό. Δηλαδή ένα τετράγωνο ή παραλληλόγραμμο κτίριο με λίθινο διάζωμα, σημείο υποτέλειας των κατοίκων. Καθ' ο είχον δικαίωμα περιορισμένο της στοιχειώδους μορφώσεως, αλλά όχι και απόλυτο ελευθερία. Τοιούτον σχολικό κτίριο, με το λίθινο διάζωμα, σώζεται σήμερα στη Κριτσά.
Κατά τους μετέπειτα χρόνους διάφοροι βοσκοί σιγά σιγά κατέλαβαν τις οροσειρές αυτές και κατέστησαν τις οροσειρές κτήμα τους. Διατήρησαν δε μόνο κοινόχρηστο τόπον το Οροπέδιο του Καθαρού, τον Γιούχτα Αρχανών και τον Ομαλό Χανίων.
Μετά την απελευθέρωση της Κρήτης η Βουλή των Κρητών εψήφισε τον υπ' αριθ 170 νόμο και υπήγαγε υπό το κράτος τούτου την Διοίκηση των ανοργάνωτων Κοινοτήτων, διοικουμένων υπό τριμελούς επιτροπής, εκλεγομένη υπό των κατοίκων, εις ους ανήκον οι κοινόχρηστοι εκτάσεις σωματείων Δημοσίου Δικαίου.
Το 1904-1905 η Κοινοτική Επιτροπή Κριτσάς καταβάλλουσα τα οφειλόμενα, ηλευθέρωσε το Καθαρό από το εφκάφιον Ιεράπετρας, αφού κατέβαλε έκαστον ζώο 0,40 κατά κεφαλή δικαιώματα για την απαλλαγή του κτήματος εκ βακουφικής υποχρεώσεως.
Κατά τον χρόνο αυτόν, επιμέλεια του τότε Βουλευτού Κριτσάς Μπετούρα, το σχετικό φιρμάνιο μεταφράσθη από τον Αβράμ εφέντη Λευκόχειρος, διακεκριμένου Τουρκομαθούς και εκυρώθη υπό της Α.Β.Υ του Πρίγκηπος Γεωργίου. Έτσι η Κοινότητα διατηρεί έκτοτε το σχετικό φιρμάνι στο πρωτότυπο και σε επίσημο μετάφραση.
Το 1925 μετά την έκταση και εις τας Ν. Χώρας του Νόμου Δ.Ν. 2, η διοίκηση του οροπεδίου περιήλθε στη νέα Κοινότητα, την διεπομένη από τον παραπάνω Νόμο, καταργηθείσης της μέχρι της εποχής εκείνης Κοινότητας της διεπομένης υπό του Νόμου 170 της Κρητικής πολιτείας περί ανοργάνωτων Κοινοτήτων.
Τοιαύτη η ιστορία και η περιγραφή του Οροπεδίου Καθαρού, που αποτελεί σπουδαίο πνεύμονα ζωής και παραγωγής για τους κατοίκους της Κριτσάς.
Σ' αυτούς ανήκει απο μακρού χρόνου η νομή τούτου, και η παντός είδους γεωργική εκμετάλλευση, χωρίς να αποκτά δικαίωμα κατοχής ουδείς των κατοίκων επί τούτου, καθ' οιανδήποτε τρόπον, ούτε δι 'οιανδήποτε εκμετάλλευση.
Το οροπέδιο αποτελεί σημαντικότατο παράγοντα της ζωής του πληθυσμού της κωμοπόλεως και πηγή σπουδαία του Κοινοτικού Προϋπολογισμού.
Για τη διατήρηση της ιστορίας του σπουδαίου τούτου Κοινοτικού κτήματος για την κωμόπολη της Κριτσας συνετάχθη η ανωτέρω έκθεση ώστε οι μελλοντικές γενεές να γνωρίζουν τον τρόπον και το πως επετεύχθη η κυριότητα του οροπεδίου (υπογραφή: Εμμανουήλ. Νικ. Τζανόπουλος, Πρόεδρος της Κοινότητος Κριτσάς, 11/7/1940).
| |||