[[Αρχείο:Καστοριά 1903.jpg|thumb|left|300px|Ο Δημήτριος Γκολίτσης (πρώτος από δεξιά) εμποριολόγος δίπλα στον [[Παντελή Τσαμίση]] καθηγητή των ελληνικών στο Γυμνάσιο-Οικοτροφείο Τσοτυλίου και μετέπειτα Γυμνασιάρχη [[Καστοριά]]ς. Πρώτος από αριστερά ο ποιητής [[Αργύρης Παπαδίσκος]] φωτ. 1903.]]
==Η πυρπόληση του Τσοτυλίου (28 Μαρτίου 1943)==
Μετά την εξουδετέρωση από το [[ΕΑΜ]] όλων των μη εαμικών ομάδων που πρώτες εμφανίστηκαν στην περιοχή της [[Καστοριά]]ς και του [[Βόιο|Βοΐου]] ήδη από τον Απρίλιο του 1942, εισέρχονταν στα χωριά και αφόπλιζαν τους χωροφύλακες που αρνούνταν να τους ακολουθήσουν. Απέλυαν τους κοινοτικούς άρχοντες και στη θέση τους διόριζαν μέλη του [[ΕΑΜ]] ή ανθρώπους της εμπιστοσύνης των τοπικών αρχών.<ref>Αθανάσιος Ι. Χρυσοχόου, Η κατοχή εν Μακεδονία, σ .48, τόμ. Α΄, Θεσσαλονίκη 1950-51 [http://www.elia.org.gr/pages.fds?pagecode=03&langid=1 (Κατάλογος Αρχείων Ε.Λ.Ι.Α.)]
</ref> Οι ιταλικές αρχές κατοχής αντέδρασαν με την έκδοση διαταγής που καλούσε όλους τους σταθμούς χωροφυλακής να παραδώσουν τον οπλισμό τους στις πλησιέστερες κωμοπόλεις, όπου υπήρχαν ιταλικές φρουρές, έως τις 4 Φεβρουαρίου (1943). Αποτέλεσμα αυτής της διαταγής ήταν να ενταχθούν στις εαμικές ομάδες αρκετοί χωροφύλακες επειδή φοβούνταν τη σύλληψή τους από τους Ιταλούς<ref>Κωνσταντίνος Αντωνίου, Η σλαϋική και κομμουνιστική επιβουλή και η αντίστασις των Μακεδόνων, σ. 84, Θεσσαλονίκη 1950</ref> Ο φόβος της σύλληψή τους ώθησε επίσης αρκετούς εφέδρους και μονίμους αξιωματικούς ν΄ απομακρυνθούν από τις πόλεις και να καταφύγουν στα ορεινά. Οι ενωμένες εαμικές ομάδες εισέβαλαν στο Τσοτύλι το βράδυ της 18ης Φεβρουαρίου σε μια επίδειξη δυνάμεως που κόστισε ακριβά στο χωριό που έγκαιρα είχε εγκαταλείψει η ιταλική φρουρά της. Οι «κόκκινοι» λόγοι των ιθυνόντων αποσκοπούσαν στον εκφοβισμό των κατοίκων του Βοΐου, πολλοί από τους οποίους, όταν δεν ήταν σε θέση να καταφύγουν στην Κοζάνη ή στη Καστοριά, θεώρησαν σκόπιμο να προσχωρήσουν στο ΕΑΜ και να ενταχθούν στις αντάρτικες ομάδες.<ref>Κωνσταντίνος Τσούμης, Ιστορία της αντίστασης στη Δυτική Μακεδονία (1955) δακτυλόγραφο κείμενο κατατεθεμένο στη Βιβλιοθήκη Κοζάνης το 1979</ref> Ένα μήνα αργότερα στις 28 Μαρτίου, ισχυρή δύναμη Ιταλών από τη Θεσσαλία εισέβαλε στο Βόϊο για να τιμωρήσει τους Αντάρτες που έσπευσαν να υποχωρήσουν στα γύρω ορεινά και άφησαν τα χωριά της περιοχής στη διάκριση των Ιταλών, οι οποίοι ανενόχλητοι πυρπόλησαν το Τσοτύλι και άλλα χωριά. Οι καπνοί από το άτυχο Τσοτύλι ήσαν ορατοί από τα ανταρτοκρατούμενα χωριά [[Πεντάλοφος Κοζάνης|Πεντάλοφος]] και [[Δοτσικό Γρεβενών|Δοτσικό]].<ref>Ιωάννης Κολιόπουλος, Λεηλασία Φρονημάτων, «Πάσα η χώρα εσιδοροφόρει» κεφ. Αντάρτες (σσ. 82-101)</ref>
