Καταστροφή της Σμύρνης: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Mε τον όρο '''καταστροφή της Σμύρνης''' ή αλλιώς '''Μεγάλη Πυρκαγιά της Σμύρνης''' αναφέρονται τα γεγονότα της σφαγής του [[Ελλάδα|ελληνικού]] και [[Αρμενία|αρμενικού]] πληθυσμού της [[Σμύρνη|Σμύρνης]] από τον κεμαλικό στρατό, καθώς και η πυρπόληση της πόλης, που συνέβησαν τον Σεπτέμβριο του [[1922]]. Η καταστροφή αυτή άρχισε 7 ημέρες μετά την αποχώρηση και του τελευταίου ελληνικού στρατιωτικού τμήματος από τη [[Μικρά Ασία]] και μετά την είσοδο του τουρκικού στρατού, του ιδίου του [[Μουσταφά Κεμάλ]] και των ατάκτων του στην πόλη. Η φωτιά εκδηλώθηκε αρχικά στην αρμενική συνοικία και συγκεκριμένα από την ανατίναξη της Αρμενικής Εκκλησίας του Αγίου Νικολάου, όπου είχαν καταφύγει τα γυναικόπαιδα και πολιορκούντο από τους Τούρκους. Την πολιορκία την έσπασε με το ασκέρι του ο Έλληνας καπετάνιος Σιδερής (Ισίδωρος) Πανταζόπουλος, που επί πολλά έτη πολεμούσε τους άτακτους Τσέτες ληστές στα γύρω βουνά. Οι Έλληνες μπήκαν μέσα στην εκκλησία και έδωσαν νερό και τρόφιμα στους πολιορκημένους, όμως, οι πολυπληθέστεροι Τούρκοι γρήγορα ανασυντάχθηκαν και παίρνοντας πυρίτιδα από γειτονική πυριταδαποθήκη, περικύκλωσαν και πάλι την εκκλησία και την ανατίναξαν. Με τη βοήθεια του ευνοϊκού για τους Τούρκους ανέμου (που έπνεε αντίθετα από την τουρκική συνοικία) και της βενζίνης με την οποία οι Τούρκοι ράντιζαν τα σπίτια, η φωτιά κατέκαψε όλη την πόλη, εκτός από τη μουσουλμανική και την εβραϊκή συνοικία<ref>Richard Clogg, ''A Concise History of Greece'', Cambridge University Press, 2002, σ. 97</ref>συνοικί, και διήρκεσε από τις [[13 Σεπτεμβρίου|13]] έως τις [[17 Σεπτεμβρίου]] του [[1922]] (31 Αυγούστου έως 4 Σεπτεμβρίου με το παλαιό ημερολόγιο).

Μετά την κατάρρευση του μετώπου, την ευθύνη του οποίου έφερε ο τότε Διοικητής του Α΄ Σώματος Στρατού, υποστράτηγος [[Νικόλαος Τρικούπης]], και την άτακτη υποχώρηση και αναδίπλωση του ελληνικού εκστρατευτικού σώματος από το [[Αφιόν Καραχισάρ]], (στα μέσα Αυγούστου του 1922), άρχισε και ο ξεριζωμός ενός μεγάλου μέρους του χριστιανικού πληθυσμού (Ελλήνων και Αρμενίων) προς τη μικρασιατική ακτή, που, κατά τους υπολογισμούς του [[Οικουμενικό Πατριαρχείο|Οικουμενικού Πατριαρχείου]]<ref>Αρχείο Ελευθερίου Βενιζέλου, Μουσείο Ελ. Βενιζέλου Αθήνα, Φάκ.317 "Έκθεση Οικουμενικού Πατριαρχείου - Η καταστροφή της Σμύρνης κατά τας εις Οικουμενικόν Πατριαρχείον μέχρι 11ης/[[24 Σεπτεμβρίου]] πληροφορίας σ.1 </ref>, έφτανε τις 250.000. Επίσης, στη Σμύρνη είχαν βρει καταφύγιο και 15.000 Αρμένιοι που συνωστίζονταν στα διάφορα ιδρύματα και σπίτια της Αρμενικής Κοινότητας<ref>Α. Κουρτιάν "Τα τετράδια της Αντζέλ Κουρτιάν - Αθήνα 1980</ref>.

Η αδιάκοπη όμως άφιξη των τρένων που μετέφεραν στρατιωτικά υπολείμματα και πρόσφυγες (υπολογίστηκε ότι έφταναν με ρυθμό 30.000 ατόμων την ημέρα) στη Σμύρνη, καθώς και οι έντονες φήμες της γενικής κατάρρευσης του μετώπου μεγάλωναν την ένταση και την ανησυχία του πληθυσμού, ενώ η προετοιμασία της ελληνικής διοίκησης για αναχώρηση δεν άφηναν πλέον τις παραμικρές αμφιβολίες για τη μετέπειτα εξέλιξη<ref>Βικτωρία Σολωμονίδου Δρ του King College Λονδίνου "Ο καυτός Αύγουστος" (Η Μικρασιατική Καταστροφή - 15 συγκλονιστικές μαρτυρίες Αφιέρωμα ΤΑ ΝΕΑ σ.51 2008</ref>. Έναντι της έντρομης εκείνης κατάστασης που εξελισσόταν, χαρακτηριστική υπήρξε η απάντηση του Έλληνα Υπάτου Αρμοστή [[Αριστείδης Στεργιάδης|Αριστείδη Στεργιάδη]] στον πρώην Νομάρχη Λέσβου και Διοικητή Χίου [[Γεώργιος Παπανδρέου (πρεσβύτερος)|Γεώργιο Παπανδρέου]], όταν ο δεύτερος του συνέστησε να ενημερώσει άμεσα τον ελληνογενή πληθυσμό για να φύγει. Ο Στεργιάδης φέρεται να δήλωσε στον Παπανδρέου: "''Καλύτερα να μείνουν εδώ, να τους σφάξει ο Κεμάλ, γιατί αν πάνε στην Αθήνα θ' ανατρέψουν τα πάντα.''"<ref>Γ. Δάφνης "Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων" Αθήνα 1955 σ.16</ref>

Στις 24 Αυγούστου/[[6 Σεπτεμβρίου]] αναχωρεί και το τελευταίο ελληνικό στρατιωτικό τμήμα. Την επομένη οι χιλιάδες των προσφύγων [[Έλληνες]] και [[Αρμένιοι]] που κατέκλυζαν όλο το μήκος της περίφημης προκυμαίας "Κε" της Σμύρνης μάταια περίμεναν πλέον τα επιταγμένα ελληνικά πλοία για τη μεταφορά τους στα γειτονικά ελληνικά νησιά. (Δείτε παρακάτω ενότητα "Ο ελληνικός στόλος"). Μετά όμως από έντονη παρέμβαση του Αμερικανού Προξένου [[Γεώργιος Χόρτον|Γ. Χόρτον]], (G. Horton), στάλθηκαν δύο αμερικανικά αντιτορπιλικά για την εξυπηρέτηση των προσφύγων<ref>Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών "Έξοδος" τ. Α' Αθήνα 1980</ref>. Την επομένη, 26 Αυγούστου/[[8 Σεπτεμβρίου]] (1922), αναχωρούν οι ελληνικές Αρχές Σμύρνης. O μέχρι τότε Έλληνας Ύπατος Αρμοστής της Σμύρνης, Αρ. Στεργιάδης, επιβιβάστηκε σε αγγλικό πολεμικό πλοίο που του διατέθηκε με προορισμό την [[Κωνσταντινούπολη]].

Στις [[11 Σεπτεμβρίου]] του [[1922]], δηλαδή δύο ημέρες πριν από την έναρξη της καταστροφής της πόλης, είχε εκδηλωθεί στρατιωτικό κίνημα στη [[Χίος|Χίο]] και τη [[Μυτιλήνη]]. Τούτο είχε ως συνέπεια όλος σχεδόν ο ελληνικός στόλος με το σύνολο των επίτακτων πλοίων να τεθεί υπό τους κινηματίες για τη μεταγωγή του ελληνικού στρατού προς το [[Λαύριο]], προκειμένου να επικρατήσει η επανάσταση στην Αθήνα.<ref>Γεωργίου Ρούσσου, ''Νεώτερη ιστορία του ελληνικού έθνους (1826-1974)'', τόμος ΣΤ, σελ.302</ref>. Μάλιστα δε, το ελληνικό θωρηκτό [[Κιλκίς (Θωρηκτό)|Κιλκίς]] που ναυλοχούσε και είχε ως βάση τη Σμύρνη, με την έκρηξη του κινήματος και υπό τον κυβερνήτη πλοίαρχο Δεμέστιχα μετέβη στη [[Σάμος|Σάμο]] όπου και παρέμεινε προκειμένου να επιβάλει την επανάσταση<ref>Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου - "Κιλκίς" θωρηκτό τ.10ος σ.711-712</ref> παρότι οι καπνοί της καταστροφής, (κατά την ημέρα), και το φέγγος της πυρκαγιάς, (κατά τη νύχτα), ήταν ορατά τόσο από τη Χίο όσο και από τη Σάμο.

Στις [[15 Σεπτεμβρίου]] [[1922]] κατά την τρίτη ημέρα της καταστροφής της Σμύρνης το θωρηκτό Κιλκίς απέπλευσε και ενώθηκε με το [[Γεώργιος Αβέρωφ (θωρηκτό)|θωρηκτό Αβέρωφ]], μεταξύ Χίου και Σάμου, που κατερχόταν ολοταχώς το Αιγαίο προς Πειραιά, προερχόμενο από την Κωνσταντινούπολη, αφού προηγουμένως είχε σημειωθεί ανταρσία και είχε αποχωρήσει από τη Διασυμμαχική Ανταντική Ναυτική Δύναμη, που ναυλοχούσε στο Βόσπορο, (στην οποία είχε ενταχθεί μετά την υπογραφή της [[ανακωχή του Μούδρου|ανακωχής του Μούδρου]]), υπό τον κινηματία κυβερνήτη Αντιπλοίαρχο Γ. Χατζηκυριάκο<ref>Νίκου Σταθάκη "Θ/Κ Γ. Αβέρωφ" έκδοση Πολεμικού Ναυτικού 1987</ref>.