Αρχαία Αλεξάνδρεια: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

== Ίδρυση της Αλεξάνδρειας ==

 

</ref> Στην προσπάθειά του να εντοπίσει κατάλληλη τοποθεσία για την πόλη και τον λιμένα της ο Αλέξανδρος αντιμετώπισε σημαντικές δυσκολίες. Το Κανωπικό στόμιο του Νείλου, παρά τις επικίνδυνες [[Αμμοσύρτης|αμμοσύρτες]] του, εξυπηρετούσε επί μεγάλο χρονικό διάστημα το περιορισμένο θαλάσσιο εμπόριο με τις ανατολικές χώρες που διεξαγόταν με μικρά σκάφη. Παρʼ όλα αυτά, η επικινδυνότητα της πρόσβασης καθώς και οι συνθήκες του υπεδάφους και της υγιεινής στην ακτή το καθιστούσαν ακατάλληλο. [[File:Placido Costanzi - Alexander the Great Founding Alexandria - Walters 37790.jpg|thumb|Απεικόνιση του 19ου αιώνα όπου ο [[Μέγας Αλέξανδρος]] ιδρύει την Αλεξάνδρεια|320x320εσ]]

[[File:Rhakotis in hieroglyphs.jpg|thumb|αριστερά|150x170εσ|"Ρακώτις" είναι η ονομασία της Αλεξάνδρειας στην αιγυπτιακή Δημοτική.]]Από τα άλλα στόμια, μόνο το Πηλουσιακό παρέμενε ανοιχτό για τη ναυσιπλοΐα, αλλά και αυτό με δυσκολία μπορούσε να εξυπηρετήσει πλοία μεσαίου μεγέθους. Τελικά, ο Αλέξανδρος ανακάλυψε μία ξηρή ασβεστολιθική έκταση που βρισκόταν λίγα χιλιόμετρα δυτικότερα από το Κανωπικό στόμιο και ήταν υπερυψωμένη σε σχέση με το επίπεδο του [[Δέλτα του Νείλου|Δέλτα]]. Ένα πρόσθετο πλεονέκτημα αυτής της θέσης ήταν η δυνατότητα ευχερούς σύνδεσής της με το Νείλο μέσω ενός πλεύσιμου καναλιού το οποίο θα παρείχε στην πόλη επάρκεια πόσιμου νερού.<ref>Hogarth, D.G., “Alexander in Egypt and some Consequences”, JEA 2 (1915): 53-60, σ. 55.</ref> Εξάλλου, η ευρύτερη θαλάσσια περιοχή δεν επηρεαζόταν σοβαρά από την απόθεση ιλύος και παράλληλα διέθετε ένα μικρό νησί, τη [[Φάρος (νησί)|Φάρο]], που εφόσον ενωνόταν με την ξηρά με μόλο θα δημιουργούσε δύο εναλλακτικούς λιμένες, προστατευμένους από τους ανέμους. Ήταν ίσως η μοναδική προσφερόμενη τοποθεσία στην Αίγυπτο για έναν λιμένα κατάλληλο για εμπορικά και πολεμικά πλοία<ref>Ο Στράβωνας περιγράφει τις εν λόγω κατασκευές στα Γεωγραφικά XVII, 1, 6.</ref> που έτειναν να έχουν διαρκώς αυξανόμενο εκτόπισμα και βύθισμα. Εικάζεται άλλωστε ότι μετά την [[Πολιορκία της Τύρου|καταστροφή της Τύρου]] το 332 ο Αλέξανδρος προσδοκούσε ότι η Αλεξάνδρεια θα ανελάμβανε το ρόλο της ως σημαντικού θαλάσσιου εμπορευματικού κόμβου.<ref>Hogarth D.G., «Alexander in Egypt and some Consequences», JEA 2 (1915): 53-60, σ. 55.</ref> Ο Έλληνας στρατηλάτης ανέθεσε στον [[Αρχιτεκτονική|αρχιτέκτονα]] [[Δεινοκράτης|Δεινοκράτη]] τον Ρόδιο να χτίσει την πόλη βάσει ορθογώνιου πολεοδομικού σχεδίου.<ref>Στράβων''',''' ''Γεωγραφικά''''',''' XVII, 1,8.</ref> Λόγω της μεγάλης κλίμακας του έργου οι εργασίες διεξάγονταν σε εκτεταμένη εργοταξιακή περιοχή η οποία αποκαλούνταν από τους αυτόχθονες [[Ρακώτις|Ρακώτιδα]] (Ra-aa-qedet).<ref>Υπάρχουν οι εξής εκδοχές για τη σημασία αυτής της ονομασίας: α) η πόλη που ευλογεί ή στην οποία προΐσταται ο Ρα και β) περιοχή εργοταξίου. Πιθανώς πρόκειται για την εξελληνισμένη μορφή του αιγυπτιακού Ra-qed (εργοταξιακή περιοχή), όρου που χρησιμοποιούνταν από τους Αιγύπτιους εργάτες κατά την κατασκευή της Αλεξάνδρειας.</ref><ref name=":1">Σύμφωνα με τη λεγόμενη Στήλη του Σατράπη (314 π.Χ.) ο Πτολεμαίος Α΄ «κατέλυσε στο φρούριο του βασιλέα […] Αλέξανδρου, το οποίο βρίσκεται στην ακτή της μεγάλης θάλασσας των Ελλήνων και ονομαζόταν προηγουμένως Ρακώτις». Από την εν λόγω διατύπωση προκύπτει ότι οι Αιγύπτιοι θεωρούσαν ελληνική τόσο την Αλεξάνδρεια όσο και τη θαλάσσια περιοχή της. Η μακροσκοπική εξέταση του σχετικού ιερογλυφικού συνδυαζόμενη με πρόσφατες γλωσσολογικές έρευνες δείχνουν ότι το «Ρακώτις» δεν είναι παραδοσιακό αιγυπτιακό τοπωνύμιο αλλά όρος που σημαίνει «εργοταξιακή περιοχή»· αυτή η ανάλυση απομακρύνει την πιθανότητα να συνοικούσε η Αλεξάνδρεια με κάποια φαραωνική φρουρά (όπως λέει ο Στράβων, 17.1.6) ή με σύμπλεγμα χωριών εκ των οποίων το κυριότερο ονομαζόταν Ρακώτις. Εξ άλλου, η παρουσία φαραωνικού φρουρίου στην περιοχή δεν τεκμηριώνεται. Βλ. Chauveau Michel, «Alexandrie et Rhakôtis : le point de vue des Égyptiens», στο: J. Leclant, επιμ., ''Alexandrie : une mégapole cosmopolite.'' Actes du 9ème colloque de la Villa Kérylos à Beaulieu-sur-Mer les 2 & 3 octobre 1998. Académie des Inscriptions et Belles- Lettres, Paris 1999. pp. 1-10. (Cahiers de la Villa Kérylos, 9); M. Depauw, «Alexandria, the building Yard», ''Chronique d’Egypte 75'' (2000) 64-5. Η Katja Mueller διαφωνεί με τα παραπάνω αλλά, παρ’ όλα αυτά, λέει ότι «η Αλεξάνδρεια ιδρύθηκε σε μια λίγο ως πολύ ακατοίκητη περιοχή που ονομαζόταν Ρακώτις». Mueller, Katja, ''Settlements of the Ptolemies : city foundations and new settlement in the Hellenistic world,'' Peeters, Leuven ; Dudley, MA 2006, σ. 20.

 

== Πτολεμαϊκή εποχή ==

Την πόλη κοσμούσε ο [[Φάρος της Αλεξάνδρειας]] που συμπεριλαμβανόταν στα [[επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου]] (έργο του αρχιτέκτονα '''[[Σώστρατος ο Κνίδιος|Σώστρατου του Κνίδιου]]'''), καθώς και το περίφημο [[Μουσείο της Αλεξάνδρειας|Μουσείο]], μέρος του οποίου ήταν η διάσημη [[βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας]]. Το Μουσείο ιδρύθηκε, σύμφωνα με τον [[Ιωάννης Τζέτζης|Ιωάννη Τζέτζη]], από τον [[Πτολεμαίος ο Σωτήρ|Πτολεμαίο Α' Σωτήρα]] με την παρότρυνση του [[Δημήτριος ο Φαληρεύς|Δημήτριου Φαληρέα]] ή, κατʼ άλλους, από τον [[Πτολεμαίος Β' Φιλάδελφος|Πτολεμαίο Β' Φιλάδελφο]] (309–246 π.Χ.) και ήταν αφιερωμένο στις [[Μούσες]], τις προστάτιδες των τεχνών και των επιστημών.[[File:Thalamegos Nicolaes Witsen 1671.jpg|μικρογραφία|Η θαλαμηγός του Πτολεμαίου Δ΄ σύμφωνα με τον Nicolaes Witsen (1671).]]

Κατά τη βασιλεία του, ο Πτολεμαίος Φιλάδελφος έδωσε έμφαση στην οργάνωση ποικίλων παραγωγικών δραστηριοτήτων και υποχρέωσε τον ιδιωτικό τομέα να ακολουθεί τον κρατικό σχεδιασμό. Παράλληλα δημιούργησε νέο νομοθετικό και κανονιστικό πλαίσιο που αφορούσε κατά κύριο λόγο σε περιορισμένα πεδία της παραγωγής και αποσκοπούσε στη μεγιστοποίηση των εσόδων. Στη συνέχεια επικεντρώθηκε στην αύξηση του όγκου των εμπορικών συναλλαγών με την Ανατολή και, κινούμενος προς αυτή την κατεύθυνση, ανακατασκεύασε ένα κανάλι που συνέδεε τον [[Κόλπος του Σουέζ|κόλπο του Σουέζ]] με τον [[Νείλος|Νείλο]]. Ο ίδιος πιστώνεται επίσης με ένα άλλο μεγάλο εγχείρημα, τη δημιουργία του νομού της Αρσινόης (στη σημερινή Μεντίνετ-ελ-Φαγιούμ) μέσω της μερικής αποξήρανσης της λίμνης Μοίριδας. Τα ιστορικά χρονικά έχουν καταγράψει μια ιδιαίτερα μεγαλοπρεπή παρέλαση που έλαβε χώρα περί το 279/78 στο πλαίσιο του καθιερωμένων εορτών προς τιμή του Πτολεμαίου Α΄ και του εκάστοτε κυβερνόντος βασιλέως (Πτολεμαῖα). Λόγω της ιδιαιτερότητάς της η εν λόγω πομπή περιγράφεται λεπτομερώς από αρχαίους συγγραφείς.<ref>Günter Grimm, ''Alexandria. Die erste Königsstadt der hellenistischen Welt''. von Zabern, Mainz 1998, σσ. 51–57, <nowiki>ISBN 3-8053-2337-9</nowiki>.</ref> Εξάλλου, η διακυβέρνησή του Πτολεμαίου Β΄ έχει συνδεθεί με φημισμένα δημόσια έργα, όπως ο Φάρος, το Επταστάδιο<ref>Η ονομασία Επταστάδιο οφείλεται στο μήκος του που ήταν επτά στάδια (1260 μέτρα). Το στάδιον είναι αρχαιοελληνική μονάδα μήκους και αντιστοιχεί κατά προσέγγιση σε 180 μέτρα.</ref> (ο μόλος που συνέδεε τη νήσο Φάρο με την ηπειρωτική χώρα), η Αγορά,<ref>Judith McKenzie, ''The Architecture of Alexandria and Egypt.'' New Haven 2007, σ. 47–48.</ref> το θέατρο και οι λιμενικές εγκαταστάσεις.