Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο '''Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός''' ('''ΕΛΑΣ''') ήταν το στρατιωτικό σκέλος του [[Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο|Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου]] (ΕΑΜ) κατά την τριπλή κατοχή της Ελλάδας. Ιδρύθηκε στις [[16 Φεβρουαρίου]] του [[1942]] κατόπιν απόφασης που είχε λάβει τον Ιανουάριο του 1942 η συγκροτηθείσα "«Κεντρική Στρατιωτική Επιτροπή"» του ΕΑΜ. Μία από τις πρώτες ομάδες που ανέλαβαν δράση από έμπειρα στελέχη του [[ΚΚΕ]] στη Θεσσαλία και Μακεδονία την εποχή εκείνη ήταν και αυτή που δραστηριοποιούταν στη Φθιώτιδα από τον κομμουνιστή, [[Άρης Βελουχιώτης|Άρη Βελουχιώτη]], που πολύ σύντομα ανέλαβε αρχικαπετάνιος της μεγαλύτερης και μαζικότερης αντιστασιακής οργάνωσης στην [[Ελλάδα]], στα χρόνια του [[Β' Παγκόσμιος Πόλεμος|Β' Παγκοσμίου Πολέμου]]<ref>Ιάσονας Χανδρινός, ΕΛΑΣ, Ο μεγαλύτερος Στρατός της Εθνικής Αντίστασης, Τόμος Ά, Μονογραφίες της "«Στρατιωτικής Ιστορίας"»</ref>.

Ο ΕΛΑΣ αποτελούσε εθελοντικό αντάρτικο στρατό με τριμελή διοίκηση (Καπετάνιος, Στρατιωτικός, Πολιτικός). Ο "«καπετάνιος"» ήταν ο αρχηγός των ανταρτών, ενώ αναλάμβανε επίσης τις επαφές με τον πληθυσμό, την επιμελητεία και τη στρατολογία. Ο "«στρατιωτικός"» ήταν ο αρμόδιος για το σχεδιασμό και τη διεξαγωγή των στρατιωτικών επιχειρήσεων, ενώ ο "«πολιτικός"» ήταν ο αντιπρόσωπος του ΕΑΜ, ο οποίος ήταν επιφορτισμένος με τη τήρηση και τη διάδοση των σκοπών της οργάνωσης στους αντάρτες και στον πληθυσμό του χώρου δράσης.

Τη διοίκηση του ΕΛΑΣ ασκούσε απευθείας η Κεντρική Επιτροπή του [[ΕΑΜ]] ως τη συγκρότηση Γενικού Στρατηγείου (Μάιος 1943) με τριμελή διοίκηση από τους: στρατηγό [[Στέφανος Σαράφης|Στέφανο Σαράφη]] ως στρατιωτικό αρχηγό, Άρη Βελουχιώτη ως αρχηγό των ανταρτών (“καπετάνιο”«καπετάνιο») και [[Ανδρέας Τζήμας|Ανδρέα Τζήμα]] (Βασίλης Σαμαρινιώτης), ως πολιτικό καθοδηγητή. Πρόεδρος της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ τοποθετή­θηκε με την ίδια απόφαση ο στρατηγός [[Νεόκοσμος Γρηγοριάδης]]. Στο Γενικό Στρατηγείο υπάγονταν τα στρατηγεία Μακεδονίας και Θεσσαλίας και τα Γενικά Αρχηγεία Ηπείρου και Ρούμελης. Το Γενικό Αρχηγείο Πελοποννήσου εξακολούθησε να υπάγεται απευθείας στην Κεντρική Επιτροπή, όπως και ο ΕΛΑΣ της Αθή­νας.

Η εφαρμογή άρχισε από την 1η Σεπτεμβρίου 1943. Στις 5 Ιουλίου 1943 ο ΕΛΑΣ υπέ­γραψε συμφωνητικό με το [[Στρατηγείο Μέσης Ανατολής|ΣΜΑ]] (εκπροσωπούμενο από τον αρχηγό της βρετανικής στρατιωτικής αποστολής στα ελληνικά βουνά ταξίαρχο [[Εντυ Μάγιερς]]), στο οποίο υπάγονταν ήδη όλες οι ανταρτικές οργανώσεις (ΕΛΑΣ, [[ΕΔΕΣ]], [[Εθνική και Κοινωνική Απελευθέρωση|ΕΚΚΑ]]), με την κοινή ονομασία "«Εθνικαί Αντάρτικαί Ομάδαι Ελλάδος"». Κατά το συμφωνητικό, η Ελλάδα χωριζόταν σε στρα­τιωτικές περιφέρειες υπό τις διαταγές του ΣΜΑ. Στις [[29 Ιουλίου]] [[1943]] ιδρύθηκε κοινό Γενικό Στρατηγείο ΕΛΑΣ- ΕΔΕΣ στο οποίο προσχώρησε και η ΕΚΚΑ. Οι κυρίως στρατιωτικές επιχειρήσεις του ΕΛΑΣ (που περιορίζονταν αρχικά σε παρενοχλήσεις, δολιο­φθορές κ.λ.π.) άρχισαν με την κορυφαία αντιστασιακή επιχείρηση την ανατίναξη της [[Γοργοπόταμος|γέφυρας του Γοργοποτάμου]] στις [[25 Νοεμβρίου]] [[1942]] που εκτελέστηκε σε συνεργασία με τις δυνάμεις του ΕΔΕΣ και με τη βοήθεια Βρετανών σαμποτέρ<ref>Ιάσονας Χανδρινός, Εθνική Αντίσταση 1941-1944, Η Αληθινή Ιστορία του Αντάρτικου, σελ.26-30, Μονογραφίες περιοδικού Στρατιωτική Ιστορία</ref>. Από τις πιο αξιομνημόνευτες επιχειρήσεις του στη διάρκεια της κατοχής είναι η ανατίναξη της σιδηροδρομικής σήραγγας στο Κούρνοβο Φθιώτιδας (2 Ιουνίου 1943)<ref>Στο ίδιο,σελ.45</ref>, η μάχη του Φαρδύκαμπου από κοινού με την ΠΑΟ<ref>Στο ίδιο, σελ. 32-35</ref>, οι επιχειρήσεις του θεσσαλικού κάμπου, που αναφέρονται συνοπτικά ως μάχη της σοδειάς για την αποτροπή αρπαγής της αγροτικής παραγωγής από τους κατα­κτητές<ref>Στο ίδιο, 78-81</ref>, η μεγάλη μάχη της Πόρτας στη Θεσσαλία<ref>Στο ίδιο,σελ.44-45</ref> οι επιχειρήσεις παραπλάνησης των Γερμανών σχετικά με την περιοχή της αναμενόμενης συμμαχικής απόβασης στην Ευρώπη (σχέδιο ANIMALS), για τις οποίες απέσπασε συγχαρητήρια του ΣΜΑ (15 Ιουλίου 1943)<ref>Στο ίδιο, σελ. 45-47</ref> και η Απελευθέρωση του νομού Έβρου κατά την τελευταία περίοδο της Κατοχής<ref>Στο ίδιο, σελ.96-98</ref>. Με την κατάρρευση της Ιταλίας και την συνθηκολόγηση της με τους συμμάχους (3 Σεπτεμβρίου 1943), ο ΕΛΑΣ αφόπλισε σημαντικά τμήματα των Ιταλι­κών στρατευμάτων με τον οπλισμό τους, μεταξύ των οποίων η [[Παράδοση της Μεραρχίας Πινερόλο | Μεραρχία Πινερόλο]].

Τον Φεβρουάριο του 1945 αποκαταστάθηκε μια επιφανειακή ηρεμία. Η κυβέρνηση και το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ υπέγραψαν τη [[Συμφωνία της Βάρκιζας]]. Με αυτήν προβλεπόταν ότι θα γινόταν πλήρης αφοπλισμός του ΕΛΑΣ με αντάλλαγμα ευρεία αμνηστία, διασφάλιση της ελευθερίας του λόγου, άρση του στρατιωτικού νόμου, αμνηστία για όλα τα "«πολιτικά εγκλήματα"» (όχι όμως και τα ποινικά) και προκήρυξη δημοψηφίσματος για το πολιτειακό ζήτημα (αβασίλευτη ή βασιλευόμενη δημοκρατία). Η υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας και η υλοποίηση του αφοπλισμού του ΕΛΑΣ εγκαινίασε ό,τι η Αριστερά ονόμασε Λευκή Τρομοκρατία, ενώ παράλληλα μεγάλο μέρος του αντάρτικου οπλισμού παρέμεινε κρυμμένο. Παραστρατιωτικές οργανώσεις και ομάδες διεξήγαν εκστρατεία τρομοκράτησης και δολοφονιών κατά κομμουνιστών, επικαλούμενοι λόγους αντεκδίκησης. Για να σωθούν, πολλοί κομμουνιστές πέρασαν πλέον στην παρανομία. Μια σειρά πολιτικά αδύναμων κυβερνήσεων απέτυχαν, ακόμη και όταν το επεχείρησαν, να ελέγξουν την αυξανόμενη βία των παρακρατικών. Η χώρα κατρακυλούσε σε μια νέα περίοδο πολέμου, την ώρα που στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες άρχιζε βραδέως αλλά σταθερά το έργο της ανασυγκρότησης από τα ερείπια του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου.

* Χρυσοχοΐδης Ηλίας (Chrissochoidis Ilias), "«[http://www.kathimerini.gr/756858/article/epikairothta/ellada/eggrafa-toy-elas-sthn-amerikh Έγγραφα του ΕΛΑΣ στην Αμερική],"» ''Η Καθημερινή'', Κυριακή 9 Μαρτίου 2014.