Πολιτεία του Πλάτωνα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

* Βιβλία 6-7: οι [[Φιλοσοφία|φιλόσοφοι]] κρίνονται ως οι ιδανικοί άρχοντες της Πολιτείας, δίνεται ορισμός του φιλοσόφου

Στην αρχή του διαλόγου οι ομιλητές διαφωνούν για το πώς ορίζεται η δικαιοσύνη, καθώς ο γηραιός [[Κέφαλος]] την ορίζει ως ''τιμιότητα στις συναλλαγές και συνέπεια στην απόδοση των χρεών'', ενώ ο γιος του, Πολέμαρχος, θεωρεί δικαιοσύνη την απόδοση του καλού στους φίλους και του κακού στους εχθρούς. Ο [[Θρασύμαχος]] κρίνει ότι υφίσταται και το δίκαιο του ισχυρότερου και ο Γλαύκων, φέρνοντας ως παράδειγμα το μύθο για το [[δαχτυλίδι του Γύγη]], υποστηρίζει ότι η [[δικαιοσύνη]] αποτελεί απλά μια κοινωνική σύμβαση, καθώς και ο δίκαιος και ο άδικος άνθρωπος θα έκαναν την αδικία, αν ήξεραν πως δεν θα τιμωρηθούν, βγάζοντας συμπέρασμα πως είναι προτιμότερο να ζει κανείς «μέσα» στην αδικία.

Ο [[Σωκράτης]] εν μέρει συμφωνεί με όλους, ωστόσο δεν δέχεται καμιά από τις προτάσεις ως πλήρως ολοκληρωμένη για να λειτουργήσει ως "ορισμός της δικαιοσύνης". Έτσι, προκειμένου να εξετάσουν το πώς η δικαιοσύνη μπορεί να εφαρμοστεί για τον καθένα και ταυτόχρονα για όλους, ερευνούν το πώς η έννοια της δικαιοσύνης εφαρμόζεται σε ολόκληρη την πόλη.

Η ιδεώδης πολιτεία χαρακτηρίζεται από τέσσερις αρετές: [[σοφία]], ανδρεία, [[σωφροσύνη]] και [[δικαιοσύνη]]: ο κάθε ένας στην κοινωνία κάνει αυτό που χρειάζεται, ανάλογα με τον ρόλο του μέσα σε αυτήν, χωρίς να εμποδίζει τη λειτουργία των άλλων και να ξεφεύγει από τα πλαίσια που έχουν οριστεί για τον ίδιο, χωρίς δηλαδή να είναι ''πολυπράγμων'' (433a-433b). Για να διατηρήσει τη δικαιοσύνη, που ορίζεται ως ο άξονας της [[Ισορροπία|ισορροπίας]] στην ηθική και πολιτική, ο Πλάτων φτάνει, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Romilly<ref>Romilly, J., Γιατί η Ελλάδα; µτφρ. Μ. Αθανασίου, Κ. Μηλιαρέση, Το άστυ, Αθήνα, 1999, 270.</ref>, στα άκρα<ref name=dede>[http://web.archive.org/20070927212733/www.archive.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=201 Δέδε, Θεώνη, Η έννοια του Φιλοσόφου στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη]</ref>.

Εφόσον στην Πολιτεία υπάρχει δικαιοσύνη, η [[ψυχή]] του κάθε ατόμου εμφανίζεται αρμονική και χωρίζεται σε τρία μέρη: το ''επιθυμητικόν'', το οποίο εκφράζει τις βασικές ανάγκες του ατόμου, το ''θυμοειδές'' που επιχειρεί να τιθασεύσει το επιθυμητικόν, και το ''λογιστικόν'' στο οποίο ως ανώτερο υπακούν τα δύο πρώτα. Τα τρία αυτά μέρη της ψυχής αντιστοιχούν στις ανάλογες 3 τάξεις της Πολιτείας: το επιθυμητικόν στους ''δημιουργούς'', το θυμοειδές στους ''φύλακες-επίκουρους'' και το λογιστικόν στους ''φύλακες-άρχοντες''. Συνεπώς, δικαιοσύνη είναι η αρμονία των διαφορετικών μερών της ψυχής.

Εφόσον υπάρχει κοινοκτημοσύνη, δεν υπάρχει διαχωρισμός ανάμεσα σε πλούσιους ή φτωχούς. Δεν υπάρχουν δούλοι, όπως και κανένας διαχωρισμός μεταξύ ανδρών και γυναικών. Υπάρχει ενιαίο εκπαιδευτικό σύστημα για άνδρες και γυναίκες, ενώ από την ιδεώδη Πολιτεία αποκλείονταιαποκλείεται οιεκείνο το κομμάτι των τέχνεςτεχνών της [[Ποίηση|ποίησης]], της [[Μουσική|μουσικής]] και του [[Θέατρο|θεάτρου]] (τραγωδίας και κωμωδίας), καθώςπου δε στοχεύουνστοχεύει στη λογική, αλλά στα πάθη,. τοΑπορρίπτονται επομένως τα έργα εκείνα που απευθύνονται στο κατώτερο μέρος της ψυχής, που ανατρέπει την [[αρμονία]] αν κυριαρχήσει των άλλων δυο, ενώκαι που παράλληλα αποτελούν απλά μίμηση της παρούσας ζωής, η οποία με τη σειρά της είναι μόνο μια μίμηση των "αιώνιων Ιδεών". Η απαγόρευση αυτή είναι πιο αυστηρή στους φύλακες-επίκουρους και άρχοντες, καθώς πρέπει να αποφεύγουν κάθε είδους διαφθορά.

[[Αρχείο:Deep Cover.jpg|thumb|left|200px|Η ''[[Αλληγορία του Σπηλαίου]]'']]

Ο [[Πλάτωνας]] χαρακτηριστικά υποστήριζε ότι ''"όταν οι φιλόσοφοι βασιλέψουν και οι βασιλιάδες φιλοσοφήσουν, μόνο τότε θα ευτυχήσουν οι λαοί"''. Εφόσον, στο μύθο του σπηλαίου, έχει περιγραφεί η φυγή από το σπήλαιο των απελευθερωμένων δεσμωτών, των [[Φιλοσοφία|φιλοσόφων]], κρίνεται πως μόνο αυτοί είναι κατάλληλοι για τη διακυβέρνηση της Πολιτείας, εφόσον έχουν γνωρίσει τον αληθινό κόσμο των Ιδεών, που φωτίζεται από το "Αγαθό".

Όπως ορίζει και το ίδιο το όνομά του, ο Φιλόσοφος-βασιλιάς του Πλάτωνα αγαπά τη [[σοφία]] και την [[Αλήθεια|αληθινή]] γνώση, εφόσον γνωρίζει τις Ιδέες. Στην παρομοίωση της Πολιτείας με καράβι ακυβέρνητο, ο ιδιοκτήτης δεν μπορεί να οδηγήσει στη σωτηρία, γιατί ούτε βλέπει ούτε ακούει, καθώς οι ναύτες φιλονικούν μεταξύ τους. Ο φιλόσοφος είναι αυτός που έχει την ικανότητα να οδηγήσει σωστά, παρατηρώντας τους ανέμους, τον ουρανό, τα αστέρια κλπ. Οι ναύτες περιγελούν και αγνοούν τις συνήθειες αυτές, γιατί ποτέ τους δεν έχουν γνωρίσει κάποιον αληθινό φιλόσοφο.

Κατά την εποχή του [[Διαφωτισμός|Διαφωτισμού]], ο [[Βολταίρος]] ήταν αυτός που εισήγαγε τον όρο ''[[Πεφωτισμένη δεσποτεία|"Πεφωτισμένη δεσποτεία"]]'', προκειμένου να περιγράψει τη διακυβέρνηση ορισμένων Ευρωπαίων μοναρχών, οι οποίοι υιοθετούσαν τις ιδέες του [[Διαφωτισμός|Διαφωτισμού]] και κυρίως έδιναν έμφαση στη [[Λογική]] με την οποία προσπαθούσαν να διακυβερνήσουν την χώρα τους. Από την άλλη πλευρά, ακριβώς αυτή η δομή του κοινωνικού βίου που περιγράφεται μέσω του Σωκράτη ώθησε φιλόσοφους και μελετητές του 20ού αιώνα στην κριτική εναντίον του [[Πλάτων]]α: ο φιλόσοφος [[Καρλ Πόπερ]], για παράδειγμα, εξέφραζε στο έργο του ότι η ''Πολιτεία'' του Πλάτωνα άσκησε μεγάλη επιρροή στα σύγχρονα [[Ολοκληρωτικό καθεστώς|ολοκληρωτικά]] καθεστώτα <ref>{{cite book|title=The Open Society and Its Enemies, The spell of Plato|author=Karl Raimund Popper|publisher=Princeton University Press|isbn=0691019681|chapter=Plato's theory of forms or ideas|pages=34}}</ref> ([[Στάλιν]], [[Χίτλερ]]).

Προκειμένου οι πολίτες της Καλλίπολης να διαχωριστούν στις 3 τάξεις των δημιουργών, των φυλάκων/ επίκουρων και των φυλάκων/ αρχόντων, ο [[Πλάτων]], μέσω των χαρακτήρων του διαλόγου, δηλώνει πως θα ήταν αναγκαίο ένα ''γενναίον ψεύδος'' για την αυστηρή κοινωνική συνοχή. Θα έπρεπε να πεισθούν ότι είχε προεξοφληθεί το είδος του χαρακτήρα τους, όταν βγήκαν από τα σπλάχνα της γης. Όταν τους δημιουργούσε ο Θεός, τους φύλακες-άρχοντες τους έφτιαξε από [[χρυσάφι]], τους φύλακες-επίκουρους από [[ασήμι]] και τους δημιουργούς από [[σίδηρος|σίδηρο]] και [[χαλκός|χαλκό]].

Ο Πλάτωνας προτιμούσε κάτι τέτοιο, ακόμη και λάθος, όπου όλοι οι άνθρωποι θα συνέχιζαν ευτυχισμένοι τη ζωή τους, παρά μια [[δημοκρατία]], όπου θα κυριαρχούσε ο όχλος και θα επερχόταν δυστυχία. Ο χαρακτηρισμός "''γενναίον''" σχετίζεται µε το σκοπό για τον οποίον λέγεται: να πεισθούν οι πολίτες ότι πρέπει να αισθάνονται αδέλφια για να εξασφαλιστεί η διατήρηση και ευδαιμονία της πόλεως. Ο [[Αριστοτέλης]] στα ''[[Πολιτικά]]'' και στα ''[[Ηθικά Νικομάχεια]]'' επικρίνει τη θεωρία αυτή και υποστηρίζει ότι θα προκαλεί στάσεις (εξεγέρσεις) στην πόλη και δε θα συµβάλλει στην ενότητά της.

Η Πολιτεία περιλαμβάνει την '''[[Αλληγορία του Σπηλαίου|Αλληγορία του σπηλαίου]]''', με την οποία ο [[Πλάτων]] εξηγεί τη Θεωρία των Ιδεών του.

Η αλληγορία του σπηλαίου είναι μια προσπάθεια τεκμηρίωσης της θέσης του φιλόσοφου ως βασιλιά στην Ιδεώδη Πολιτεία. Μια ομάδα ανθρώπων ζουν σε ένα [[σπήλαιο]] όλη τους τη ζωή, αλυσοδεμένοι σε έναν τοίχο, χωρίς να μπορούν να δουν έξω από το σπήλαιο, ούτε να δουν πίσω τους, όπου βρίσκεται μια φλόγα που φωτίζει τα αντικείμενα που κινούνται και ρίχνει τις σκιές τους στα τοιχώματα του σπηλαίου. Οι φυλακισμένοι αρχίζουν να αποδίδουν αυτά τα σχήματα με όρους και έννοιες, ενώ πιστεύουν ότι οι [[Σκιά|σκιές]] αυτές είναι πραγματικές.

Το ότι οι φυλακισμένοι, ωστόσο, μπορούν να δουν μόνο τις σκιές αυτές, δε σημαίνει ότι ο υπαρκτός κόσμος περιορίζεται μόνο μέσα στο σπήλαιο<ref>[http://platosallegory.com/ Allegory Of The Cave - Home<!-- Αυτόματα δημιουργημένος τίτλος -->]</ref>. Αν κάποιοι καταφέρουν να λυθούν από τις αλυσίδες και βγουν από το σπήλαιο, θα τυφλωθούν από τη λάμψη του Ήλιου και θα επιστρέψουν πίσω. Αν, ωστόσο, συνηθίσουν το φως, θα δουν καθαρά τον [[Ήλιος|Ήλιο]], που συμβολίζει το Αγαθό, και θα καταλάβουν ότι όσα έβλεπαν μέσα στο σπήλαιο ήταν απλά προβολές, σκιές της αλήθειας. Ίσως σκεφτούν να επιστρέψουν πίσω, λυπούμενοι τους φυλακισμένους συντρόφους τους. Πίσω, όμως, στο σπήλαιο, δε θα μπορούν να συνηθίσουν στο σκοτάδι, και, προσπαθώντας να διδάξουν στους υπόλοιπους την αλήθεια, ίσως δεχτούν το μίσος και την αντίδρασή τους<ref name="dede" />. Ωστόσο, όσοι ελευθερώθηκαν, οι φιλόσοφοι, έχουν χρέος να επιστρέψουν πίσω και να διδάξουν και τους υπόλοιπους.

Συχνά, ο Ήλιος, που συμβολίζει το Αγαθό, ωθεί στην ερμηνεία του Μύθου του Σπηλαίου από θρησκευτικής απόψεως: χωρίς Θεό, οι άνθρωποι ζουν μέσα το σκοτάδι.<ref>[http://www.helium.com/items/1065272-interpreting-platos-cave Interpreting Platos Cave - by Kate Rosenberger - Helium<!-- Αυτόματα δημιουργημένος τίτλος -->]</ref> Ο κόσμος μέσα στο σπήλαιο εκφράζει την εμμονή στα "αισθητά πράγματα", όσων μπορούν οι άνθρωποι να αντιληφθούν με τις αισθήσεις τους, ενώ η άνοδος στον πραγματικό κόσμο και η όραση των αληθινών Ιδεών υπό το φως του Ήλιου οδηγούν στην εναρμόνιση των τριών τμημάτων της ψυχής και την ενδυνάμωση του λογιστικού<ref>[http://archive.is/20120804015033/www.inpsy.gr/Articles/Bousiou%20ChaidoGR.htm Μια απόπειρα ψυχαναλυτικής ερμηνείας του πλατωνικού σπηλαίου]</ref>.

Ο Σωκράτης ορίζει την τιμοκρατία ως ένα [[πολίτευμα]], στο οποίο κυβερνούν άτομα που αγαπούν την τιμή και έχουν επιλεχθεί σύμφωνα με τον βαθμό τιμής που κατέχουν στην κοινωνία. Η τιμή συχνά εξισώνεται με τον πλούτο και την ιδιοκτησία, οπότε το "χρυσό" αυτό πολίτευμα θα οδηγούσε στον [[υλισμός|υλισμό]].

Μέσα από τον [[εσχατολογία|εσχατολογικό]] [[Μύθος του Ηρός|"Μύθο του Ηρός]]", γίνεται η περιγραφή του μεταθανάτιου ταξιδιού του Ηρός, ενός στρατιώτη που πέθανε στη μάχη και επανήλθε στη ζωή πάνω στη νεκρική πυρά της μετενσάρκωσης, των ουράνιων σφαιρών του αστρικού σύμπαντος.