Ιστορία της Πόλεως Πατρών (βιβλίο): Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Ο ολοκληρωμένος τίτλος του βιβλίου είναι ''Ιστορία της Πόλεως Πατρών από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 1821''. Εκδόθηκε από το βασιλικό τυπογραφείο Ιγγλέση στην [[Αθήνα]] το [[1888]] και αποτελεί το πρώτο έργο τέτοιας εμβέλειας για την ιστορία μιας ελληνικής πόλης.<ref name="Μούλιας">[[Χρήστος Μούλιας]], ''Ιστορικά Σημειώματα'', εκδόσεις περί τεχνών, Πάτρα 2007, τόμος Α΄, σελ. 117 - 120.</ref><ref name="Φωτιάδης"/>

Το [[1907]] κυκλοφόρησε από τον βιβλιοπώλη Χρήστο Βαριαντζά η [[σελίδα τίτλου]] του βιβλίου με διαφορετική ημερομηνία και με την επιγραφή ''β΄ έκδοση''. Στο φύλλο του ''[[Κατάλογος εντύπων της Αχαΐας|Νεολόγου]]'', όπου δημοσιεύθηκε η είδηση, αναφερόταν ότι το έργο θα κυκλοφορούσε «εις καθημερινά δεκάλεπτα δεκαεξασέλιδα» με την υπόσχεση ότι θα επεκτεινόταν και στην νεότερη ιστορία της Πάτρας.<ref name="Λαζαρης"/> Αναφέρονταν δε χαρακτηριστικά τα κεφάλαια: «Αι Πάτραι κατά την ελληνικήν επανάστασιν», «Αι Πάτραι επί Καποδιστρίου», «Επί Όθωνος», «Επί Βασιλέως Γεωργίου» και «Η ιστορική, φιλολογική και Πολιτική δράσις των Πατρών».<ref name="Λαζαρης">Βασίλης Λάζαρης, "Πατραϊκή ιστοριογραφία" στο ''Η πολιτισμική φυσιογνωμία της Πάτρας'', εκδόσεις Πανεπιστημίου Πατρών, Πάτρα 1997, σελ. 83.</ref> Η έκδοση δεν είναι γνωστό αν πραγματοποιήθηκε, χαρακτηρίζεται δε από τον Κώστα Τριανταφύλλου ως «ψευδεπίγραφη» καθώς δεν επρόκειτο για καινούρια έκδοση του έργου.<ref name="Μούλιας"/><ref name="Β εκδοση">[[Στέφανος Θωμόπουλος]], ''Ιστορία της Πόλεως Πατρών'' με επιμέλεια του Κώστα Τριανταφύλλου, έκδοση β΄, Πάτρα 1950, σελ. 4.</ref>

Η β΄ έκδοση του έργου κυκλοφόρησε το [[1950]] από τον [[Κώστας Τριανταφύλλου|Κώστα Τριανταφύλλου]] βασιζόμενος σε χειρόγραφα του ίδιου του Θωμόπουλου και με πρόλογο του [[Παναγιώτης Κανελλόπουλος|Παναγιώτη Κανελλόπουλου]]. Τα χειρόγραφα αυτά ήταν βιβλιογραφικά δελτία και σημειώσεις που προορίζονταν για την ανανεωμένη έκδοση του έργου, προετοιμασία που είχε αρχίσει ήδη από το [[1932]], δεν πρόλαβαν όμως να χρησιμοποιηθούν από τον Θωμόπουλο λόγω θανάτου.<ref name="Τριανταφύλλου"/> Μετά τον θάνατο του τελευταίου ο Τριανταφύλλου κατάφερε να τα αποκτήσει σώζοντάς τα κυριολεκτικώς από το πλυσταριό.<ref name="Τριανταφύλλου"/> Στη συνέχεια δώρισε τα έγγραφα στην [[Δημοτική Βιβλιοθήκη Πάτρας|Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών]] ενώ το δημοτικό συμβούλιο με απόφασή του έδωσε 3.000 δραχμές στον Τριανταφύλλου για τα χρήματα που είχε καταβάλει προκειμένου να αγοραστούν.<ref name="Μούλιας"/><ref name="Τριανταφύλλου">Κώστας Τριανταφύλλου, ''Ιστορικόν Λεξικόν των Πατρών'', Τυπογραφείο Πέτρου Χρ. Κούλη, Πάτρα 1995, σελ. 879 - 880.</ref>

Το έργο του [[Στέφανος Θωμόπουλος|Στέφανου Θωμόπουλου]] διακρίνεται σε δώδεκα μέρη. Το πρώτο μέρος αναφέρεται στην Αχαϊκή φύση, περιλαμβάνοντας υποενότητες για την υδρογραφία, κλιματολογία κ.ά., καθώς και στους πρώτους κατοίκους της περιοχής. Την συγκεκριμένη ενότητα ο Θωμόπουλος ήθελε να την επιμεληθεί ειδικός επί του θέματος, γι' αυτό και στην β΄ έκδοση του έργου την πρώτη ενότητα την έγραψε ο καθηγητής Αλκιβιάδης Ταγκαλάκης.<ref name="Β εκδοση3">[[Στέφανος Θωμόπουλος]], ''Ιστορία της Πόλεως Πατρών'' με επιμέλεια του Κώστα Τριανταφύλλου, έκδοση β΄, Πάτρα 1950, σελ. 39.</ref> Στη συνέχεια δύο κεφάλαια αναφέρονται στην αρχαιότητα και στην δράση της [[Αχαϊκή Συμπολιτεία|Αχαϊκής Συμπολιτείας]], ένα στην Ρωμαιοκρατία ενώ το πέμπτο είναι αφιερωμένο στην [[Πάτρα]] κατά τον [[Παυσανίας|Παυσανία]]. Τα επόμενα κεφάλαια σχετίζονται με την [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία|Βυζαντινή περίοδο]], την Ενετοκρατία, τις δύο περιόδους της [[Ελληνική ιστορία#Τουρκοκρατία|Τουρκοκρατίας]], στις ενότητες των οποίων περιγράφεται η ζωή των Πατρινών κατά τους ΙΣΤ΄ και ΙΖ΄ αιώνες, ενώ αρκετές λεπτομέρειες περιέχει η ενότητα για το «τέλος της Τουρκοκρατίας», στην οποία μνημονεύονται ξεχωριστές προσωπικότητες της εποχής. Το τελευταίο μέρος αναφέρεται στην [[Ελληνική Επανάσταση του 1821|επανάσταση του 1821]], μέρος όμως το οποίο δεν ολοκληρώθηκε από τον Θωμόπουλο, συμπληρώθηκε όμως στην γ΄ έκδοση του έργου.

Να σημειωθεί ότι ο βυζαντινολόγος Γκέρλαντ σε σύγγραμμα του περί της λατινικής εκκλησιαστικής ιστορίας των Πατρών βασίζεται κατά κύριο λόγο στις έρευνες και στα ευρήματα του Θωμόπουλου που παρουσιάζονται στο έργο της ''Ιστορίας της Πόλεως Πατρών''.<ref name="Β εκδοση4">[[Στέφανος Θωμόπουλος]], ''Ιστορία της Πόλεως Πατρών'' με επιμέλεια του Κώστα Τριανταφύλλου, έκδοση β΄, Πάτρα 1950, σελ. 32.</ref> Βασίστηκε σε πολλά συγγράμματα περί των Πατρών και της Αχαΐας και κατεξοχήν στα περιηγητικά έργα του Γάλλου προξένου [[Φρανσουά Πουκεβίλ]], με τον οποίο δεν διστάζει να διαφωνήσει σε κάποια σημεία.<ref name="Πετρής">Πετρής Ν., "Βιβλιογραφία: Ιστορία της Πόλεως Πατρών", περιοδικό ''Παρνασσός'', τεύχος 4 (1888), σελ. 183.</ref>

Η ''Ιστορία της Πόλεως των Πατρών'' διακρίνεται για την λιτότητα του ύφους, για την μεθοδική διάρθρωση,<ref name="Φωτιάδης">Ευάγγελος Φωτιάδης, περιοδικό ''Νέα Εστία'', έτος Δ΄, τεύχος 88, σελ. 889, (16 Αυγούστου 1930), σελ. 889.</ref> για την ακρίβεια και τον μεγάλο αριθμό των στοιχείων της καθώς και για την αφηγηματική της χάρη.<ref name="Μούλιας"/><ref name="Γριτσόπουλος"/> Θεωρείται δε υπόδειγμα της ιστοριογραφίας της Πάτρας.<ref name="Λαζαρης"/>

Ο Βέλγος βαρώνος Emile de Borchgrave αναφέρει ότι «αφότου ο Θωμόπουλος έγραψε την ιστορία των Πατρών, έκτοτε υπάρχει πλήρης η ιστορία της Αχαΐας».<ref name="Β εκδοση2">[[Στέφανος Θωμόπουλος]], ''Ιστορία της Πόλεως Πατρών'' με επιμέλεια του Κώστα Τριανταφύλλου, έκδοση β΄, Πάτρα 1950, σελ. 33.</ref> Ο [[Χρήστος Μούλιας]] παρατηρεί πως το έργο «διατρέχεται από μια πεποίθηση ότι η ιστοριογραφία και ιδίως η τοπική, δεν αποκαλύπτει νόμους, αλλά αποδίδει την ατομικότητα και την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του χώρου» ενώ ο Γριτσόπουλος τονίζει την σημασία του έργου μέσα στην Πελοποννησιακή ιστοριογραφία.<ref name="Μούλιας"/><ref name="Τριανταφύλλου"/> Κατά τον [[Νίκος Μπακουνάκης|Νίκο Μπακουνάκη]]<ref name="Μπακουνάκης">[[Νίκος Μπακουνάκης]], ''Πάτρα 1828 - 1860,. Μια ελληνική πρωτεύουσα τον 19ο αιώνα'', εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1988, σελ. 30.</ref> «ο Θωμόπουλος κατορθώνει να δει την πόλη σαν ένα οργανισμό ικανό να λειτουργήσει δημογραφικά, οικονομικά και πολιτισμικά. Αναδεικνύεται έτσι σε πρόδρομο μιας τοπικής ιστοριογραφίας, χρησιμοποιεί τις διαθέσιμες σ´αυτόν πηγές και τις επεξεργάζεται σχολαστικά».

Κατά τον Βασίλη Λάζαρη καμία από τις δύο πρώτες εκδόσεις δεν προσδιορίζει με πληρότητα το έργο του [[Στέφανος Θωμόπουλος|Θωμόπουλου]] όσο τα χειρόγραφά του που διασώζονται στην [[Δημοτική Βιβλιοθήκη Πάτρας]].<ref name="Λαζαρης"/> Από την άλλη πλευρά ο Τάσος Γριτσόπουλος, πρόεδρος της Εταιρείας Πελοποννησιακών Σπουδών, θεωρεί ότι τα χειρόγραφα αυτά δεν περιέχουν την τελική μορφή του έργου, εκτίμηση που αμφισβητείται από τον Βασίλη Λάζαρη.<ref name="Λαζαρης"/><ref name="Γριτσόπουλος">Τάσος Γριτσόπουλος, ''Στέφανος Ν. Θωμόπουλος. Πρώτη και τελική μορφή της Ιστορίας των Πατρών'', Τιμητικός Τόμος στον Κώστα Τριανταφύλλου, Πάτρα 1990, σελ. 94 - 99.</ref>