Βικιπαίδεια

Πολιτεία του Πλάτωνα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
Διαγραφή copy paste από σχόλιο στο blog http://enneaetifotos.blogspot.gr/2017/09/blog-post_56.html?m=1 και επιμέλεια
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας
Γραμμή 1:
{{DISPLAYTITLE:''Πολιτεία'' του Πλάτωνα}}
[[Αρχείο:Plato Republic 1713.jpg|thumb|200px454x454px|Έκδοση της ''Πολιτείας'' του Πλάτωνα, 1713]]
Η '''''Πολιτεία''''' (ή ''Περί δικαίου'') είναι ένα από τα γνωστότερα έργα του [[Πλάτων]]α, το οποίο γράφτηκε περίπου το 380 π.Χ.,<ref>Brickhouse, Thomas and Smith, Nicholas D. [http://www.iep.utm.edu/p/plato.htm Plato - The Internet Encyclopedia of Philosophy, University of Tennessee. Cf. ''Dating Plato's Dialogues'']</ref> ή ολοκληρώθηκε γύρω στα 374 π.Χ.,<ref>Αρχαία Ελληνικά (Γ' Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης) Φιλοσοφικός Λόγος, Ο.Ε.Δ.Β.</ref> κι έχει ασκήσει μεγάλη επιρροή τόσο στη [[φιλοσοφία]], όσο και στην [[πολιτική φιλοσοφία|πολιτική θεωρητικήθεωρία]].
 
Στην ''Πολιτεία'', ο [[Σωκράτης]] και άλλοι εξέχοντες Αθηναίοι και ξένοι συζητούν τη σημασία της [[δικαιοσύνη]]ς και εξετάζουν κατά πόσο είναι πιο ευτυχισμένος ένας δίκαιος άνθρωπος από έναν άδικο, κατασκευάζοντας μια φανταστικήουτοπική πολιτεία, την "Καλλίπολη", με κυβερνώντες τους φιλόσοφους-βασιλείς.
 
Επίσης, συζητείταισυζητούνται μεταξύ άλλων: η φύση του φιλόσοφου, ή "''Περί Ιδεών"'' θεωρία του Πλάτωνα (''Αλληγορία του Σπηλαίου),'' η διαμάχη ανάμεσα στη [[φιλοσοφία]] και την [[ποίηση]], καιη ιδεατή [[Παιδεία|διαπαιδαγώγηση]] των νέων, η [[αθανασία]] της [[ψυχή]]ς και τα κοινά σημεία ανάμεσα στην ανθρώπινη ψυχή και την [[πόλη]].
 
== Τίτλος ==
Η αρχική [[αρχαία ελληνικά|αρχαιοελληνική]] ονομασία ''Πολιτεία'' σημαίνει επακριβώς το δόγμα και τον χαρακτήρα μιας πολιτικής κοινωνίας, δηλαδή το [[Πολίτευμα|πολίτευμά]] της. Το όνομα συναντάται πρώτη φορά στα ''[[Πολιτικά (Αριστοτέλης)|Πολιτικά]]'' του [[Αριστοτέλης|Αριστοτέλους]]<ref>Πολιτικά 1264b 24</ref>, ενώ το έτερο όνομα «''Περὶ δικαίου''» πιθανώς προσετέθη κατά τον πρώτο αιώνα απο τον [[Θράσυλλος|Θράσυλο]] (ο οποίος και χώρισε την πολιτεία σε δέκα βιβλία, όχι κατά νόημα αλλά κυρίως κατά μέγεθος ώστε να χωρούν στους παπύρους της τότε εποχής). Σχετικά με τον δεύτερο τίτλο, αξίζει να σημειωθεί ότι δεν αναφέρεται στα καλύτερα των χειρογράφων. Στα [[λατινικά]] ονομάστηκε ''[[Res publica|Res Publica]]'' και οι λέξειςπου σημαίνουνσημαίνει "''καθεστώς διαχείρισης των δημοσίων πραγμάτων"''. Η λατινική ορολογία ταυτιζόταν με τη [[Ρωμαϊκή Δημοκρατία]], αν και δεν πρόκειται καθαρά για ένα έργο σχετικάτο μεοποία τηαναφέρεται στην έννοια της [[δημοκρατία]]<nowiki/>ς, όπως γίνεται αντιληπτή στο σύγχρονο πλαίσιο του όρου.
 
== Σκηνικό και συμμετέχοντες ==
=== Πρόσωπα ===
* '''[[Σωκράτης]]'''
* '''[[Κέφαλος]]''', [[μέτοικος]] κατασκευαστής όπλων -, πατέρας του ρήτορα Λυσία
* '''[[Θρασύμαχος]]''', [[σοφιστής]] από τη [[Χαλκηδόνα]]
* '''[[Γλαύκων]]''', γιος του Αρίστωνα, μεγαλύτερος αδερφός του [[Πλάτων|Πλάτωνα]]
* '''[[Αδείμαντος του Κολλυτού|Αδείμαντος]]''', γιος του Αρίστωνα, μεγαλύτερος αδερφός του Πλάτωνα
* '''[[Πολέμαρχος]]''', γιος του Κεφάλου
* '''[[Κλειτοφών]]''', γιος του Αριστωνύμου
* '''[[Χαρμαντίδης]]''', από την [[Παιανία]] (''βουβό πρόσωπο'')
* '''[[Λυσίας]]''', γιος του Κέφαλου (''βουβό πρόσωπο'')
* '''[[Ευθύδημος]]''', γιος του Κέφαλου (''βουβό πρόσωπο'')
* '''[[Νικήρατος]]''', γιος του [[Νικίας|Νικία]] (''βουβό πρόσωπο'')
 
Το σκηνικό του διαλόγου τοποθετείται στην κατοικία του Πολέμαρχου στον [[Πειραιάς|Πειραιά]]. Ο δραματικός χρόνος είναι το [[421 π.Χ.]]. Ο όλος διάλογος περιγράφεται από τον [[Σωκράτης|Σωκράτη]], την επομένη της ημέρας που έλαβε χώρα.
 
== Δομή ==
Ολόκληρη ηΗ Πολιτεία χωρίζεται σε 10 βιβλία. Ο διαχωρισμός δεν προέρχεται από τον [[Πλάτων]]α αλλά από τους μεταγενέστερους εκδότες και μελετητές. Ο [[Μπέρτραντ Ράσελ]] χωρίζει σε τρία τμήματα την ''Πολιτεία'' του Πλάτωνα<ref name="russell">''History of Western Philosophy'', Βιβλίο Α', β' μέρος, κεφ.14</ref>:
 
* Βιβλία 1-5: περιγραφή της Ιδεώδους Πολιτείας, ξεκινώντας από την προσπάθεια ορισμού της [[δικαιοσύνη]]ς
Γραμμή 35:
Παρακάτω παρατίθεται μια επιγραμματική περιγραφή των περιεχομένων κάθε βιβλίου:
 
# Εισαγωγή. Συγκέντρωση στον Κέφαλο. [[Δικαιοσύνη]] και αδικία.
# Ανάπτυξη της Ιδεώδους Πολιτείας. Αρχές κοινωνικής οργάνωσης και ανάγκη προστασίας. Φύλακες.
# [[Εκπαίδευση]] των φυλάκων.
# Δημιουργοί, φύλακες-επίκουροι, φύλακες-άρχοντες.
# [[Αρμονία]] πόλης και ψυχής. Τα 3 μέρη της [[Ψυχή|ψυχής]].
# Οικογένεια και κοινοκτημοσύνη.
# Φιλόσοφοι-βασιλείς. Ορισμός του φιλοσόφου. Η Γραμμή. [[Αλληγορία του Σπηλαίου|Η αλληγορία του σπηλαίου]].
# Ανώτατη εκπαίδευση.
# Αποτυχημένα [[Πολίτευμα|πολιτεύματα]].
# Διαμάχη μεταξύ φιλοσοφίας και ποίησης. Αποκλεισμός της μιμητικής τέχνης από την Πολιτεία.
# [[Αθανασία]] της ψυχής.
 
== Θεματολογία ==
=== Ορισμός της Δικαιοσύνης και αναλογία Πολιτείας-Ψυχής ===
Στην αρχή του διαλόγου οι ομιλητές διαφωνούν για το πώς ορίζεται η δικαιοσύνη, καθώς ο γηραιός [[Κέφαλος]] την ορίζει ως ''τιμιότητα στις συναλλαγές και συνέπεια στην απόδοση των χρεών'', ενώ ο γιος του, Πολέμαρχος, θεωρεί δικαιοσύνη την απόδοση του καλού στους φίλους και του κακού στους εχθρούς. Ο [[Θρασύμαχος]] κρίνει ότι υφίσταται και το δίκαιο του ισχυρότερου και ο Γλαύκων, φέρνοντας ως παράδειγμα το μύθο για το [[δαχτυλίδι του Γύγη]], υποστηρίζει ότι η [[δικαιοσύνη]] αποτελεί απλά μια κοινωνική σύμβαση, καθώς και ο δίκαιος και ο άδικος άνθρωπος θα έκαναν την αδικία, αν ήξεραν πως δεν θα τιμωρηθούν, βγάζοντας συμπέρασμα πως είναι προτιμότερο να ζει κανείς «μέσα» στην αδικία.
 
Γραμμή 55:
Η ιδεώδης πολιτεία χαρακτηρίζεται από τέσσερις αρετές: [[σοφία]], ανδρεία, [[σωφροσύνη]] και [[δικαιοσύνη]]: ο κάθε ένας στην κοινωνία κάνει αυτό που χρειάζεται, ανάλογα με τον ρόλο του μέσα σε αυτήν, χωρίς να εμποδίζει τη λειτουργία των άλλων και να ξεφεύγει από τα πλαίσια που έχουν οριστεί για τον ίδιο, χωρίς δηλαδή να είναι ''πολυπράγμων'' (433a-433b). Για να διατηρήσει τη δικαιοσύνη, που ορίζεται ως ο άξονας της [[Ισορροπία|ισορροπίας]] στην ηθική και πολιτική, ο Πλάτων φτάνει, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η Romilly<ref>Romilly, J., Γιατί η Ελλάδα; µτφρ. Μ. Αθανασίου, Κ. Μηλιαρέση, Το άστυ, Αθήνα, 1999, 270.</ref>, στα άκρα<ref name=dede>[http://web.archive.org/20070927212733/www.archive.gr/modules.php?name=News&file=article&sid=201 Δέδε, Θεώνη, Η έννοια του Φιλοσόφου στον Πλάτωνα και στον Αριστοτέλη]</ref>.
 
=== '''Αναλογία Πολιτείας - Ψυχής''' ===
Εφόσον στην Πολιτεία υπάρχει δικαιοσύνη, η [[ψυχή]] του κάθε ατόμου εμφανίζεται αρμονική και χωρίζεται σε τρία μέρη:
* το "''επιθυμητικόν"'', το οποίο εκφράζει τις βασικές ανάγκες του ατόμου
* το "''θυμοειδές",'' που επιχειρεί να τιθασεύσει το επιθυμητικόν
* το "''λογιστικόν",'' στο οποίο - ως ανώτερο - υπακούν τα δύο πρώτα.
Τα τρία αυτά μέρη της ψυχής αντιστοιχούν στις ανάλογες τρεις [[Κοινωνική τάξη|τάξεις]] της Πολιτείας: το επιθυμητικόν στους "''δημιουργούς"'', το θυμοειδές στους "''φύλακες-επίκουρους"'' και το λογιστικόν στους "''φύλακες-άρχοντες"''. Συνεπώς, η δικαιοσύνη ταυτίζεται με την αρμονία των διαφορετικών μερών της ψυχής.
 
Τελικά, προς το τέλος του έργου, ο Σωκράτης επανέρχεται στο ζήτημα της σύγκρισης δίκαιου και άδικου ανθρώπου, παραθέτοντας το παράδειγμα του τύραννου [[Αρδιαίος|Αρδιαίου]]: αν ο άνθρωπος δεν κάνει καμιά προσπάθεια να θέσει το ''επιθυμητικόν'' υπό το λογιστικόν μέρος, τότε θα έρθει η στιγμή που τελικά θα τιμωρηθεί για τις πράξεις του. Ο τύραννος διαφέρει από τον "φιλόσοφο-βασιλιά" που είναι δίκαιος, αναζητά την αλήθεια, απολαμβάνει τις αληθινές, φιλοσοφικές απολαύσεις κι είναι ο μόνος που μπορεί να διακρίνει ποιο πολίτευμα είναι το καλύτερο, καθώς μόνο εκείνος διαβλέπει το Αγαθό<ref>{{cite book|title=Philosopher-Kings: The Argument of Plato's Republic|author=C. D. C. Reeve|publisher=Hackett Publishing|year=2006|isbn=0872208141|chapter=Epistemology and Metaphysics, Psychopathology|pages=48}}</ref>.
Γραμμή 72 ⟶ 73 :
 
==== Φιλόσοφοι-βασιλείς ====
[[Αρχείο:Deep Cover.jpg|thumb|200px|Η ''[[Αλληγορία του Σπηλαίου]]'']]
Ο [[Πλάτωνας]] χαρακτηριστικά υποστήριζε ότι ''"όταν οι φιλόσοφοι βασιλέψουν και οι βασιλιάδες φιλοσοφήσουν, μόνο τότε θα ευτυχήσουν οι λαοί"''. Εφόσον, στο μύθο του [[Σπήλαιο|σπηλαίου]], έχει περιγραφεί η φυγή από το σπήλαιο των απελευθερωμένων δεσμωτών, των [[Φιλοσοφία|φιλοσόφων]], κρίνεται πως μόνο αυτοί είναι κατάλληλοι για τη διακυβέρνηση της Πολιτείας, εφόσον έχουν γνωρίσει τον αληθινό κόσμο των Ιδεών, που φωτίζεται από το "Αγαθό".
 
Γραμμή 86:
Ο Πλάτωνας προτιμούσε κάτι τέτοιο, ακόμη και λάθος, όπου όλοι οι άνθρωποι θα συνέχιζαν ευτυχισμένοι τη ζωή τους, παρά μια [[δημοκρατία]], όπου θα κυριαρχούσε ο όχλος και θα επερχόταν δυστυχία. Ο χαρακτηρισμός "''γενναίον''" σχετίζεται µε το σκοπό για τον οποίον λέγεται: να πεισθούν οι πολίτες ότι πρέπει να αισθάνονται αδέλφια για να εξασφαλιστεί η διατήρηση και ευδαιμονία της πόλεως. Ο [[Αριστοτέλης]] στα ''[[Πολιτικά]]'' και στα ''[[Ηθικά Νικομάχεια]]'' επικρίνει τη θεωρία αυτή και υποστηρίζει ότι θα προκαλεί στάσεις (εξεγέρσεις) στην πόλη και δε θα συµβάλλει στην ενότητά της.
 
===[[Αρχείο:Deep Cover.jpg|thumb|250x250px|Η ''[[Αλληγορία του σπηλαίου ===Σπηλαίου]]'']]
=== Η αλληγορία του σπηλαίου ===
{{κύριο|Αλληγορία του Σπηλαίου}}
[[Αρχείο:Platon_Cave_Sanraedam_1604.jpg|right|thumb|250x250px|
"H Α''αλληγορίαλληγορία του σπηλαίου'' του Πλάτωνα", Jan Saenredam, 1604
]]
Η Πολιτεία περιλαμβάνει την ''[[Αλληγορία του Σπηλαίου|Αλληγορία του σπηλαίου]]'', με την οποία ο [[Πλάτων]] εξηγεί τη Θεωρία των Ιδεών του.
Γραμμή 100 ⟶ 101 :
 
=== Μορφές διακυβέρνησης ===
[[Αρχείο:POxy3679 Parts Plato Republic.jpg|thumb|250px|Απόσπασμα από την ''Πολιτεία'', [[Πάπυροι της Οξυρρύγχου]]]]▼
Ο [[Πλάτων]] αφιερώνει μεγάλο τμήμα της ''Πολιτείας'' του στις συζητήσεις σχετικά με την Ιδεώδη Πολιτεία. Ωστόσο, παρέμενε το θέμα του τύπου διακυβέρνησης, οπότε η συζήτηση καταλήγει σε τέσσερα είδη πολιτευμάτων, τα οποία δεν μπορούν να επιβιώσουν: η [[τιμοκρατία]], η [[ολιγαρχία]] ([[πλουτοκρατία]]), η [[δημοκρατία]] και η [[τυραννία]] ([[δεσποτισμός]]).
 
Γραμμή 110:
 
==== Δημοκρατία ====
▲[[Αρχείο:POxy3679 Parts Plato Republic.jpg|thumb|250px|Απόσπασμα από την ''Πολιτεία'', [[Πάπυροι της Οξυρρύγχου]]]]
Καθώς μεγαλώνει αυτό το κοινωνικοοικονομικό χάσμα, αυξάνονται και οι εντάσεις ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις, δίνοντας χώρο για την εμφάνιση της [[δημοκρατία]]ς. Οι φτωχοί ανατρέπουν τους άπειρους ολιγαρχικούς και σύντομα παρέχουν ελευθερίες σε όλους τους πολίτες. Κάποιος δημαγωγός σύντομα ανέρχεται για να προστατέψει το δίκιο των κατώτερων τάξεων. Οι άνθρωποι "μεθούν" με τόση ανεξέλεγκτη ελευθερία και έτσι επέρχεται [[Τύραννος|τυραννία]], το πιο καταπιεστικό είδος διακυβέρνησης.
 
==== Τυραννία ====
Οι ελευθερίες που αποδόθηκαν στους πολίτες, τους χωρίζουν σε τρεις κοινωνικοοικονομικές τάξεις: την [[άρχουσα τάξη]], τους καπιταλιστές και τους απλούς πολίτες, οι οποίοι βλέπουν να απειλούνται οι [[Ελευθερία|ελευθερίες]] τους από την ένταση μεταξύ των δυο πρώτων τάξεων και καταφεύγουν στο δημοκρατικό δημαγωγό, ο οποίος, με τη σειρά του, [[Διαφθορά|διαφθείρεται]] από την εξουσία και γίνεται τύραννος, με τη βοήθεια μιας μικρής ομάδας οπαδών του για την προστασία του και τον απόλυτο έλεγχο.
 
Η ειρωνεία έγκειται στο γεγονός ότι η Ιδεώδης Πολιτεία που περιγράφεται μοιάζει σε μεγάλο βαθμό με τυραννία, αλλά η τυραννία στην κλασική αρχαιότητα δεν είχε την σημερινή έννοια: ο φιλόσοφος-βασιλιάς που κατέχει την εξουσία δεν δρα με γνώμονα το ίδιο συμφέρον, αλλά είναι αφιερωμένος στο κοινό καλό, καθώς κατέχει τη γνώση και τη σοφία.
 
=== Αθανασία της ψυχής ===
Μέσα από τον [[εσχατολογία|εσχατολογικό]] [[Μύθος του Ηρός|''Μύθο του Ηρός'']], γίνεται η περιγραφή του μεταθανάτιου ταξιδιού του Ηρός, ενός στρατιώτη που πέθανε στη μάχη και επανήλθε στη ζωή πάνω στη νεκρική πυρά της μετενσάρκωσης, των ουράνιων σφαιρών του αστρικού σύμπαντος. Ο Ηρός αντικρύζει τις πύλες του ουρανού και της γης μέσα από τις οποίες ταξιδεύουν οι ψυχές ανάλογα με το αν, κατά τη διάρκεια της ζωής πάνω στη γη, οι άνθρωποι υπήρξαν δίκαιοι ή άδικοι. Κεντρικό σύμβολο αποτελεί το Αδράχτι της [[Ανάγκη (μυθολογία)|Ανάγκης]], που σχημάτιζε 8 κύκλους, πάνω σε καθέναν από τους οποίους βρισκόταν μια [[Σειρήνες|Σειρήνα]] που τραγουδούσε μια νότα: όλες μαζί σχημάτιζαν μια αρμονία, τη μουσική των ουράνιων σφαιρών. Εκεί βρίσκονταν και οι 3 [[Μοίρες]], στις οποίες έπρεπε να πάνε οι ψυχές για να επιλέξουν το είδος της ζωής που ήθελαν να ζήσουν στην επόμενη ενσάρκωσή τους.
 
Η ιστορία αυτή επικεντρώνεται στην ιδέα ότι οι ηθικοί άνθρωποι επιβραβεύονται και οι ανήθικοι τιμωρούνται μετά το θάνατό τους. Ο [[Πλάτων]] έχει επηρεαστεί από παλαιότερες προφορικές παραδόσεις, από τους [[Ορφισμός (θρησκεία)|Ορφικούς]]<ref>{{cite book|title=The Orphic Moment: Shaman to Poet-thinker in Plato, Nietzsche, and Mallarmé|author=Robert McGahey|publisher=SUNY Press|year=1994|isbn=079141941X|chapter=Plato's Orphic Universe, Orphic Music: Er and the Music of the Spheres}}</ref> και τους [[Πυθαγόριοι|Πυθαγόρειους]], ενώ σύγχρονοι μελετητές επισημαίνουν επιδράσεις από τη θεωρία του [[ινδουϊσμός|ινδουϊσμού]] και του [[Ζωροαστρισμός|Ζωροαστρισμού]]<ref>A. D. Nock (1929), "Studien zum antiken Synkretismus aus Iran und Griechenland by R. Reitzenstein, H. H. Schaeder, Fr. Saxl", The Journal of Hellenic Studies 49 (1), p. 111-116</ref>.
 
== Υποδοχή του έργου, επίδραση και ερμηνείες ==
[[Αρχείο:Plato Republic manuscript.jpg|thumb|right|250px|Χειρόγραφο της Πολιτείας του Πλάτωνα στα [[λατινικά]]]]
 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/wiki/Πολιτεία_του_Πλάτωνα"