Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

|σημαία_p1 = VexilloidSPQR of the Roman Empire(laurier).svg

|σύμβολο_είδος = [[Αετοφόρος]]

|ημερομηνία_έναρξη = [[16 Ιανουαρίου]] [[27 π.ΧΚ.Ε.]]

|έτος_έναρξη = [[27 π.ΧΚ.Ε.]]

|κυβέρνηση_είδος = Ολιγαρχική δημοκρατία ([[De jure]]) (27 π.ΧΚ.Ε.-284)<br>[[Απόλυτη Μοναρχία]]

|έτος_ηγέτης1 = [[27 π.ΧΚ.Ε.]]-[[14]]

== Οι πρώτοι αιώνες-βασιλεία (753 π.ΧΚ.Ε.-509 π.ΧΚ.Ε.) ==

Χρονολογία ίδρυσης της πόλης της Ρώμης, από την παράδοση, είναι το έτος [[753 π.Χ.|753 π.Κ.Ε.]]. Ιδρυτής της θεωρείται ο [[Ρωμύλος]], ένα ημιμυθικό πρόσωπο, που οριοθέτησε τα τείχη της Ρώμης και σκότωσε τον αδελφό του, Ρέμο, όταν αυτός άρχισε να έρχεται εμπόδιο στα σχέδια και το έργο του Ρωμύλου.

Με την εκδίωξη του τελευταίου βασιλιά, οι [[πατρίκιοι]], που αποτελούσαν την αγροτική [[αριστοκρατία]] και ήταν οι κεφαλές των εκατό κυριότερων οικογενειών της Ρώμης, οργάνωσαν το νέο [[πολίτευμα]]. Στη θέση του βασιλιά τοποθετήθηκαν δύο άρχοντες με ετήσια θητεία, οι [[ύπατος|ύπατοι]], οι οποίοι κυβερνούσαν το κράτος και το στρατό. Σταδιακά θεσπίστηκαν και άλλα ανώτερα αξιώματα, όπως οι δύο κυαίστορες που ήταν υπεύθυνοι για τα δημόσια οικονομικά. Όλοι οι αξιωματούχοι ορίζονταν από τη Σύγκλητο, μέλη της οποίας μπορούσαν να γίνουν μόνον πατρίκιοι. Αυτό, βέβαια, δυσαρέστησε πολύ την άλλη κοινωνική ομάδα της Ρώμης, τους [[Πληβείοι|πληβείους]], δηλαδή τους [[βιοτεχνία|βιοτέχνες]], τους μικροκαλλιεργητές και όλους αυτούς που δεν ανήκαν σε κανένα γένος. Αυτοί, περίπου το [[490 π.Χ.|490 π.Κ.Ε.]], συγκεντρώθηκαν σε έναν μικρό λόφο έξω από τη Ρώμη και απείλησαν να ιδρύσουν μία καινούρια, δική τους πόλη, αν οι πατρίκιοι συνέχιζαν να τους αγνοούν και να τους καταπιέζουν.

Οι πατρίκιοι υποχώρησαν, καθώς τους χρειάζονταν για στρατιώτες, και έτσι θεσπίστηκε το αξίωμα του τριβούνου (δημάρχου), του οποίου μοναδικό καθήκον ήταν η προστασία των πληβείων από τις πιέσεις των αρχόντων. Σταδιακά, οι πληβείοι κατέκτησαν και άλλα δικαιώματα. Το [[450 π.Χ.|450 π.Κ.Ε.]] πέτυχαν να καταγραφεί το δίκαιο, που ως τότε παρέμενε άγραφο και η ερμηνεία του ήταν στα χέρια των πατρικίων, ενώ το [[287 π.Χ.|287 π.Κ.Ε.]] πέτυχαν την ψήφιση ενός νόμου που όριζε ότι η συνέλευση των πληβείων μαζί με τους τριβούνους θα μπορούσε να ψηφίσει νόμους που θα ήταν δεσμευτικοί για όλους τους Ρωμαίους.

Το Ρωμαϊκό κράτος αυτήν την περίοδο αρχίζει να επεκτείνεται στις γειτονικές περιοχές, και συγκροτεί μία συμμαχία των πόλεων του [[Λάτιο|Λατίου]]. Αργότερα, οι Ρωμαίοι συγκρούονται με τους [[Κέλτες]] της βόρειας [[Ιταλία]]ς, και τους [[Σαμνίτες]] της νότιας. Μέχρι το [[280 π.Χ.|280 π.Κ.Ε.]] που εισβάλλει ο [[Πύρρος]], βασιλιάς της [[Ήπειρος|Ηπείρου]], μετά από την έκκληση για βοήθεια των [[Αρχαία Ελλάδα|ελληνικών]] πόλεων της [[Κάτω Ιταλία]]ς, η [[Αρχαία Ρώμη|Ρώμη]] έχει κυριαρχήσει στην κεντρική Ιταλία. Οι Ρωμαίοι κατάφεραν μετά από αγώνα να αναγκάσουν τον Πύρρο να γυρίσει στην Ελλάδα και κατέλαβαν το [[272 π.Χ.|272 π.Κ.Ε.]] την ελληνική πόλη του [[Τάραντας|Τάραντα]].

Μετά από λίγα χρόνια, ξεσπά ο [[Α' Καρχηδονιακός Πόλεμος]] ([[264 π.Χ.|264 π.Κ.Ε.]]-[[241 π.Χ.|241 π.Κ.Ε.]]). Στο τέλος αυτού του πολέμου, οι κουρασμένοι αντίπαλοι, [[Αρχαία Ρώμη|Ρώμη]] και [[Καρχηδόνα]], κάνουν ειρήνη. Οι Ρωμαίοι κερδίζουν τη [[Σικελία]], τη [[Σαρδηνία]] και την [[Κορσική]] και στρέφουν την προσοχή τους στη βόρεια Ιταλία, όπου μέχρι το [[220 π.Χ.|220 π.Κ.Ε.]] καταλαμβάνουν την κοιλάδα του [[Πάδος|Πάδου]]. Οι Καρχηδόνιοι στρέφονται στην [[Ισπανία]] και σύντομα καταλαμβάνουν όλα τα εδάφη μέχρι τον ποταμό [[Έβρος (Ισπανία)|Έβρο]]. Όλα έδειχναν ότι οι δύο δυνάμεις είχαν αφήσει ανοιχτούς λογαριασμούς.

Εκείνη την εποχή, αναλαμβάνει τη διοίκηση των καρχηδονιακών δυνάμεων ο [[Αννίβας]], που σύντομα θα έδειχνε τη στρατιωτική του ιδιοφυΐα. Περνά τις [[Άλπεις]] ([[218 π.Χ.|218 π.Κ.Ε.]]), μεταφέρει τον πόλεμο στην Ιταλία, και σε δύο φονικές μάχες, στη λίμνη [[Τρασιμένη]] και τις [[Κάννες]] ([[216 π.Χ.|216 π.Κ.Ε.]]) καταφέρνει να συντρίψει τον ρωμαϊκό στρατό. Οι Ρωμαίοι, όμως, συνήλθαν γρήγορα και κατάφεραν να αντισταθούν και να μεταφέρουν οι ίδιοι τον πόλεμο στην Αφρική. Το [[202 π.Χ.|202 π.Κ.Ε.]], ο Αννίβας ηττάται στη [[Ζάμα]] από τον [[Κορνήλιος Σκιπίων|Κορνήλιο Σκιπίωνα]].

Η Καρχηδόνα υποχρεώθηκε να περιοριστεί στην [[Αφρική]] και να πληρώσει μεγάλη χρηματική αποζημίωση. Μόλις τελείωσε ο [[Β' Καρχηδονιακός Πόλεμος]], οι Ρωμαίοι εμπλέκονται σε πόλεμο στην ελληνική ανατολή. Το [[197 π.Χ.|197 π.Κ.Ε.]], νίκησαν το [[Φίλιππος Ε'|Φίλιππο Ε']], βασιλιά της [[Μακεδονία]]ς, στις [[Μάχη στις Κυνός Κεφαλάς (197 π.Χ.)|Κυνός Κεφαλάς]]. Μετά από τέσσερις νικηφόρους Μακεδονικούς πολέμους υποτάσσουν το βασίλειο της Μακεδονίας και το [[148 π.Χ.|148 π.Κ.Ε.]] συγκροτούν εκεί την πρώτη τους επαρχία πέρα από την [[Αδριατική θάλασσα|Αδριατική]]. Το [[146 π.Χ.|146 π.Κ.Ε.]], νικούν την [[Αχαϊκή Συμπολιτεία]] στην [[μάχη της Λευκόπετρας]] και κάθε αντίσταση στον ελληνικό νότο εξουδετερώνεται, ενώ μία εξέγερση της Καρχηδόνας, τον ίδιο χρόνο, συντρίφτηκε. Το [[189 π.Χ.|189 π.Κ.Ε.]] νικούν το Σελευκίδη βασιλιά [[Αντίοχος Γ'|Αντίοχο Γ']] στην [[Μικρά Ασία]]. Το [[133 π.Χ.|133 π.Κ.Ε.]], ο βασιλιάς της [[πέργαμος|Περγάμου]], ο [[Άτταλος Γ']], κληροδοτεί το βασίλειό του στη Ρώμη.

=== Η περίοδος των εμφυλίων (85-30 π.ΧΚ.Ε.) ===

Καθώς η δύναμη των στρατηγών αυξάνεται, τόσο αυξάνεται και η έκταση του ρωμαϊκού κράτους, αλλά σύντομα ο ανταγωνισμός μεταξύ των στρατηγών γίνεται πολύ μεγάλος. Μέσα σε αυτή την ταραγμένη περίοδο ξεσπά ο Συμμαχικός πόλεμος ([[91 π.Χ.|91 π.Κ.Ε.]]-[[88 π.Χ.|88 π.Κ.Ε.]]), ο πόλεμος των Ιταλών συμμάχων της Ρώμης εναντίον της. Οι υπόλοιποι Ιταλοί διεκδικούσαν καλύτερη μεταχείριση και την ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη. Οι Ρωμαίοι τελικά θα νικήσουν, αλλά θα παραχωρήσουν σε όλους τους κατοίκους της ιταλικής χερσονήσου, την ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη. Ήδη δύο στρατηγοί έχουν ξεχωρίσει, ο λαϊκός Μάριος και ο αριστοκράτης [[Σύλλας]]. Ο ανταγωνισμός μεταξύ τους είναι σκληρός.

Το [[88 π.Χ.|88 π.Κ.Ε.]], η [[Σύγκλητος]] στέλνει στην Ανατολή εναντίον του βασιλιά του Πόντου, [[Μιθριδάτης ΣΤ΄ Ευπάτωρ|Μιθριδάτη ΣΤ']], τον Σύλλα. Ο Μάριος εξοργίζεται και έχοντας το πεδίο ελεύθερο προχωρεί σε προγραφές εναντίον των αντιπάλων του. Το [[86 π.Χ.|86 π.Κ.Ε.]], όμως, πεθαίνει. Το [[85 π.Χ.|85 π.Κ.Ε.]], ο Σύλλας επιστρέφει νικηφόρος από την Ανατολή, ονομάζεται [[δικτάτορας]], και προχωρεί με τη σειρά του σε προγραφές εναντίον των αντιπάλων του. Ακόμη, μεταρρυθμίζει το πολίτευμα και δίνει μεγάλες εξουσίες στη Σύγκλητο, όμως πεθαίνει και αυτός το [[78 π.Χ.|78 π.Κ.Ε.]]

Πλέον, νέοι στρατηγοί έρχονται στο προσκήνιο, ο [[Πομπήιος]], ο [[Μάρκος Λικίνιος Κράσσος|Κράσσος]] (οι δύο στρατηγοί που κατέπνιξαν την εξέγερση των δούλων από το [[73 π.Χ.|73 π.Κ.Ε.]] ως το [[71 π.Χ.|71 π.Κ.Ε.]] υπό τον [[Σπάρτακος|Σπάρτακο]]) και αργότερα ο [[Ιούλιος Καίσαρας]]. Οι τρεις τους σχηματίζουν την πρώτη [[τριανδρία]].

Ο Πομπήιος νικά τον Μιθριδάτη, που αναγκάζεται να αυτοκτονήσει ([[63 π.Χ.|63 π.Κ.Ε.]]), και ιδρύει νέες επαρχίες στην Ανατολή ([[Συρία]], [[Κιλικία]], [[Κρήτη]], [[Κύπρος]]), ενώ εξουδετερώνει και την [[πειρατεία]], που ήταν μάστιγα στην [[Μεσόγειος θάλασσα|Μεσόγειο]]. Ο Καίσαρας μέσα σε 10 χρόνια ([[59 π.Χ.|59 π.Κ.Ε.]]-[[49 π.Χ.|49 π.Κ.Ε.]]) κατακτά τη [[Γαλατία]], και η ρωμαϊκή εξουσία είναι αδιαμφισβήτητη στα δυτικά του [[Ρήνος|Ρήνου]]. Ο Κράσσος σκοτώνεται σε μάχη εναντίον των [[Παρθία|Πάρθων]] το [[53 π.Χ.|53 π.Κ.Ε.]] στις Κάρρες της [[Μεσοποταμία]]ς. Οι Καίσαρας και Πομπήιος αδυνατούν να ομονοήσουν και συγκρούονται. Ο εμφύλιος πόλεμος που ξεσπά είναι εξαιρετικά βίαιος. Θέατρο του πολέμου είναι ουσιαστικά όλη η [[Μεσόγειος]], από την [[Ισπανία]] ως την Ελλάδα. Ο Πομπήιος μετά την ήττα του στην [[Μάχη των Φαρσάλων|μάχη]] των [[Φάρσαλα|Φαρσάλων]] ([[48 π.Χ.|48 π.Κ.Ε.]]) διαφεύγει στην [[Αρχαία Αίγυπτος|Αίγυπτο]], όπου και δολοφονείται.

Ο Καίσαρας παίρνει την εξουσία στη Ρώμη, ονομάζεται δικτάτορας για δέκα χρόνια, και μετά ισόβιος. Ακόμη ονομάζεται ''Imperator'' (αυτοκράτορας) και ''pater patriae'' (πατέρας της πατρίδας). Προβαίνει σε αρκετά φιλολαϊκά μέτρα και τριπλασιάζει τον αριθμό των μελών της Συγκλήτου, ούτως ώστε να εξασφαλίζει τη συναίνεσή της για όλα τα θέματα. Κάποιοι συγκλητικοί, όμως, που φοβούνταν τη δύναμή του με επικεφαλής το θετό γιο του, [[Βρούτος|Βρούτο]], τον δολοφονούν το [[44 π.Χ.|44 π.Κ.Ε.]]. Την εξουσία αναλαμβάνει η δεύτερη τριανδρία, οι [[Μάρκος Αντώνιος]], ο ανιψιός του Καίσαρα [[Οκταβιανός]], και ο [[Μάρκος Αιμίλιος Λέπιδος (Β' Τριανδρία)|Λέπιδος]]. Προχωρούν σε νέες προγραφές εναντίον αντιπάλων τους και το [[42 π.Χ.|42 π.Κ.Ε.]] νικούν το στρατό των δολοφόνων του Καίσαρα στους [[Φίλιπποι|Φιλίππους]] της [[Μακεδονία]]ς. Η τελική σύγκρουση γίνεται μεταξύ του Οκταβιανού και του Αντωνίου, που υποστηριζόταν από τη βασίλισσα της Αιγύπτου, [[Κλεοπάτρα Ζ' της Αιγύπτου|Κλεοπάτρα]]. Ο Αντώνιος ηττήθηκε στη [[Ναυμαχία Ακτίου|ναυμαχία στο Άκτιο]] ([[31 π.Χ.|31 π.Κ.Ε.]]) και ο Οκταβιανός προσάρτησε την Αίγυπτο κυριαρχώντας στο σύνολο της αυτοκρατορίας.

Κατά ενάμιση αιώνα, η ρωμαϊκή αυτοκρατορία βρισκόταν στο [[ζενίθ]] της πολιτικής και πολιτιστικής της ακμής. Ήταν μία περίοδος βραδέων εξελίξεων, Κάποιοι την αποκαλούν την "ευτυχέστερη περίοδο της ιστορίας του ανθρωπίνου γένους". Πίσω από την ευημερία της [[Παξ Ρομάνα]], όμως, λάμβαναν χώρα αλλαγές που οδήγησαν προοδευτικά στην κρίση της αυτοκρατορίας τον 3ο αιώνα μΚ.ΧΕ. Από πολιτική άποψη, η σταθερή διακυβέρνηση οφείλεται στο ότι ισχυρές δυναστείες κυριαρχούσαν, ώστε να μην υπάρχουν ουσιαστικές εσωτερικές ανωμαλίες (εξαιρουμένων των ετών 68-69 και 193).

Οι σταδιακές αλλαγές που επέφερε ο Αύγουστος είναι ο λόγος της ανοχής των Ρωμαίων. Η σταδιοδρομία του, δηλαδή, δεν έδινε την εντύπωση συνεχούς προσπάθειας σφετερισμού της εξουσίας. Ως Οκταβιανός, ως το 44-43 π.ΧΚ.Ε., ασχολούνταν μάλλον με τυχοδιωκτικές δραστηριότητες. Τη δεκαετία του 30 π.ΧΚ.Ε., όμως, η δημόσια εικόνα του άλλαξε, λόγω του κύρους που περιβλήθηκε.

Η πρώτη είναι το [[27 π.Χ.|27 π.Κ.Ε.]]. Τον Ιανουάριο του έτους αυτού δεν υπήρχε λόγος κατοχύρωσης των έκτακτων εξουσιών από το λαό και τη Σύγκλητο. Στο Res Gestae Divi Augusti αναφέρεται ότι κατά την έκτη και έβδομη υπατεία του Αυγούστου (27 π.ΧΚ.Ε.) ο Αύγουστος έθεσε τέλος στους εμφυλίους πολέμους και με τη σύμφωνη γνώμη όλων ανέλαβε τον πλήρη έλεγχο του πολιτεύματος. Πολλές διαμαρτυρίες, ο λαός και η σύγκλητος τελικά τον απέτρεψαν. Ένας νέος συνταγματικά κατοχυρωμένος ρόλος ήταν η πρώτη πράξη δημιουργίας του principatum.

Αμέσως μετά το [[27 π.Χ.|27 π.Κ.Ε.]], η Σύγκλητος έδωσε στον Οκταβιανό το όνομα [[Αύγουστος (τίτλος)|Augustus]] που αντικατέστησε το Octavianus. Το όνομα Augustus, που αποδίδεται στα ελληνικά με τον όρο ‘Σεβαστός’, σχετίζεται με το ρήμα augere (=αυξάνω) και, επομένως, με την αύξηση του κράτους και έχει ιερατικό χαρακτήρα.

Η δεύτερη ημερομηνία-σταθμός για την έναρξη του principatus είναι το [[23 π.Χ.|23 π.Κ.Ε.]]. Η απουσία του Αυγούστου από τη Ρώμη τα έτη 27- [[23 π.Χ.|23 π.Κ.Ε.]] δε δημιούργησε την εντύπωση ότι ο Αύγουστος ήταν ο απόλυτος κυρίαρχος της res publica. Η προσωπικές δυσαρέσκειες και οι διοικητικές δυσλειτουργίες καθιστούσαν αναγκαίο τον επαναπροσδιορισμό της νομικής θέσης του Αυγούστου. Αιτία ήταν ένα συγκεκριμένο γεγονός. Το [[24 π.Χ.|24 π.Κ.Ε.]], ο ανθύπατος της Μακεδονίας διεξήγαγε επιχειρήσεις στη [[Θράκη]] χωρίς την άδεια της Συγκλήτου, κάτι που αποτελούσε προδοσία, αυτόβουλη ενέργεια του διοικητή σε αντίθεση με τη σύγκλητο και τον princepem. Επίσης, η συνεχής ανάληψη της υπατείας από τον Αύγουστο ερχόταν σε αντίθεση με τα ειωθότα και τα ήθη της res publica και απέκλειε πολλά μέλη της αριστοκρατίας από αυτή τη θέση. Του παραχωρήθηκε η μείζων ανθυπατική εξουσία (imperium proconsulare maius), ώστε να έχει το δικαίωμα να επεμβαίνει όποτε το έκρινε απαραίτητο και, άρα, τον σχεδόν πλήρη έλεγχο της εξουσίας.

Επίσης, το [[23 π.Χ.|23 π.Κ.Ε.]] του παραχωρήθηκε η δημαρχική εξουσία (tribunicia potestas), γεγονός το οποίο αποτελεί χρήσιμη χρονολογική ένδειξη, καθώς απαντάται σε όλα τα δημόσια έγγραφα της εποχής. Η ανάληψη του δημαρχικού αξιώματος δικαιολογούνταν αφού είχε γεννηθεί πληβείος και είχε εισαχθεί αργότερα στους πατρικίους. Το [[36 π.Χ.|36 π.Κ.Ε.]], ο λαός της Ρώμης του είχε απονείμει τιμητικά το αξίωμα του δημάρχου, που το 23 π.ΧΚ.Ε. έλαβε ουσιαστικό χαρακτήρα.

Πρώτη επιλογή του ήταν ο [[Μάρκος Μάρκελλος]], γαμπρός του. Η επιλογή αυτή προκάλεσε την αντίδραση του στενού συνεργάτη του και υπαρχηγού του, [[Μάρκος Βιψάνιος Αγρίππας|Μάρκου Αγρίππα]]. Όμως, ο πρόωρος θάνατος του Μάρκου Μάρκελλου μετέβαλε το σκηνικό και οι πιθανότητες να διαδεχθεί ο Μ. Αγρίππας τον Αύγουστο εμφανιζόταν ενισχυμένες. Το [[23 π.Χ.|23 π.Κ.Ε.]], κατά τη διάρκεια μίας ασθένειάς του, ο Αύγουστος έδωσε στον Αγρίππα το δαχτυλίδι και τη σφραγίδα του. Το [[21 π.Χ.|21 π.Κ.Ε.]], τον πάντρεψε με την κόρη του, Ιουλία. Ο γάμος αυτός αποδείχθηκε ιδιαίτερα παραγωγικός: ο Αγρίππας και η Ιουλία απέκτησαν 5 παιδιά, 3 από τα οποία αγόρια.

Ο αναπάντεχος θάνατος του Αγρίππα, το [[12 π.Χ.|12 π.Κ.Ε.]], οδήγησε εκ νέου σε αδιέξοδο το πρόβλημα της διαδοχής του Αυγούστου. Ο Γάιος και ο Λεύκιος υιοθετήθηκαν από τον παππού τους και ονομάστηκαν Καίσαρες, αλλά ήταν πολύ μικροί για να αναλάβουν τα καθήκοντα της διακυβέρνησης του κράτους και να ληφθούν υπόψη στη σειρά διαδοχής του Αυγούστου. Έτσι, ο τελευταίος στράφηκε στον Τιβέριο, που την εποχή εκείνη ήταν 30 ετών, τον υποχρέωσε να χωρίσει τη γυναίκα του και να παντρευτεί την Ιουλία. Το [[6 π.Χ.|6 π.Κ.Ε.]], έλαβε την υπατική εξουσία. Το παιδί πέθανε σε βρεφική ηλικία. Όσο μεγάλωναν τα εγγόνια του, ο Αύγουστος έδειχνε φανερά την προτίμησή του σε αυτά, ενώ ο Τιβέριος ζούσε αυτοεξόριστος στη [[Ρόδος|Ρόδο]]. Αλλά και οι δύο εγγονοί του Αυγούστου πέθαναν σε εφηβική ηλικία. Έτσι, ο Τιβέριος ως ο μόνος που είχε αρκετή πείρα για τη διοίκηση του κράτους υιοθετήθηκε το [[4]] μΚ.ΧΕ. από τον Αύγουστο, ο οποίος του παραχώρησε τη δημαρχική εξουσία.

Στις [[13 Αυγούστου]] [[14]] μΚ.ΧΕ. ο Αύγουστος πέθανε και ο Τιβέριος ανέλαβε την εξουσία.

Ορισμένοι αρχαίοι συγγραφείς δε γνώριζαν την ακριβή ημερομηνία ανάρρησης του Τιβέριου στη θέση του princepis, καθώς δεν υπήρχε εμπειρία ανάλογη. Ο Τιβέριος ήδη μοιραζόταν τις εξουσίες με τον Αύγουστο, όντας δήμαρχος από το [[6]] μΚ.ΧΕ., οι οποίες του ήταν νομότυπα παραχωρημένες από το λαό της Ρώμης. Ο [[Τιβέριος Καίσαρας Αύγουστος|Τιβέριος Κλαύδιος Νέρων]] μετονομάστηκε σε Τιβέριο Καίσαρα Αύγουστο. Ήταν ήδη πετυχημένος ως στρατηγός και διοικητής στην Ανατολή και στη [[Γερμανία]].

Ο [[Γάιος Καλιγούλας]] (ονομάστηκε έτσι από τις caligae, τα στρατιωτικού τύπου παπούτσια που συνήθιζε να φορά όταν, νέος, επισκεπτόταν το στρατόπεδο του πατέρα του) Αρχικά, η άνοδός του έγινε δεκτή με ενθουσιασμό. Όλοι νόμιζαν ότι είχαν απαλλαγεί από το στυγνό καθεστώς του καχύποπτου Τιβέριου. Η κατάσταση, όμως, γρήγορα έγινε χειρότερη, με την κατασπατάληση του κεφαλαίου και την αύξηση της φορολογίας. Το χειρότερο, όμως, ήταν ότι τα τέλη του [[37]] μΚ.ΧΕ. ο Γάιος έπεσε βαριά άρρωστος: η ψυχική του υγεία διαταράχθηκε και μετά την ανάρρωσή του ήταν πλέον ένας δεσποτικός και μεγαλομανής τύραννος. Απαιτούσε την απονομή τιμών θεού στο πρόσωπό του και σκόπευε να μετατρέψει το πολίτευμα σε απόλυτη [[μοναρχία]]. Ακόμη, ανέπτυξε αιμομικτικές σχέσεις με την αδελφή του, [[Δρουσίλλα]], την οποία και θεοποίησε μετά το θάνατό της. Εμφανιζόταν δημόσια με σύμβολα θεοτήτων και λάμβανε μέρος σε αγώνες ως [[μονομάχος]] και [[Ιπποδρομία|ιπποδρόμος]]. Στις [[24 Ιανουαρίου]] [[41]] μΚ.ΧΕ. δολοφονήθηκε.

Μετά το θάνατο του Γάιου, η [[Σύγκλητος]] ήθελε να θέσει τέλος στο αυτοκρατορικό σύστημα, αλλά οι πραιτωριανοί επιθυμούσαν τη συνέχιση του καθεστώτος. Έτσι, ανακάλυψαν τον Κλαύδιο, θείο του Γάιου, και τον ανακήρυξαν αυτοκράτορα. Η Σύγκλητος υποχώρησε στην πίεση των πραιτωριανών και τον ανακήρυξε αυτοκράτορα, δημιουργώντας ένα άσχημο προηγούμενο, που θα άνοιγε το δρόμο για τον 3ο αιώνα μΚ.ΧΕ.

Το [[66]] μΚ.ΧΕ. μετά από μία πετυχημένη περιοδεία στην Ελλάδα με νίκες σε αρματοδρομίες και θεατρικούς αγώνες, το πιο εντυπωσιακό γεγονός της βασιλείας του ήταν η [[Μεγάλη πυρκαγιά της Ρώμης|πυρκαγιά]] που έπληξε τη Ρώμη το [[64]] μΚ.ΧΕ. Η πιθανή εμπλοκή του Νέρωνα σ’ αυτήν της έδωσε μυθικές διαστάσεις. Η πυρκαγιά άρχισε μια νύχτα του Ιουλίου του [[64]] μΚ.ΧΕ. και γρήγορα εξαπλώθηκε στα οικήματα. Από τα δεκατέσσερα διαμερίσματα μόνο τα τέσσερα έμειναν ανεπηρέαστα από την πυρκαγιά. Οι απώλειες σε έργα τέχνης, παρμένα από τον ελληνιστικό κόσμο της Ανατολής, και σε κτήρια ήταν μεγάλες. Ο [[Γάιος Κορνήλιος Τάκιτος|Τάκιτος]], στα Annales, αναφέρει ότι η αιτία της πυρκαγιάς ήταν αμφίβολη. Όλοι οι υπόλοιποι ιστορικοί, όμως, συμφωνούν ότι ήταν έργο του Νέρωνα.

Μετά την επιστροφή του από το ταξίδι στην [[Αρχαία Ελλάδα|Ελλάδα]], το 67 μΚ.ΧΕ., ο Νέρων βρέθηκε αντιμέτωπος με πολλά προβλήματα και επαναστάσεις. Ο Ιούλιος Βίντεξ, νικητής της [[Γαλατία]]ς, θανατώθηκε. Η σύγκλητος στράφηκε στο διοικητή της [[Ισπανία]]ς, [[Γάλβας|Γάλβα]], για να διώξει το Νέρωνα. Οι πραιτωριανοί τον εγκατέλειψαν, η σύγκλητος ανακήρυξε αυτοκράτορα το Γάλβα και ο Νέρων αυτοκτόνησε τον Ιούλιο του 68 μΚ.ΧΕ.

Ο γιος του Βεσπασιανού, [[Τίτος]], κυβέρνησε ένα σύντομο διάστημα που χαρακτηρίστηκε από μία φοβερή φυσική καταστροφή που έπληξε την [[Ιταλία]], την έκρηξη του [[Βεζούβιος|Βεζούβιου]] το [[79]] μΚ.ΧΕ., η οποία έθαψε κάτω από στρώματα τέφρας δύο πόλεις την [[Πομπηία]] και το Ηράκλειο.

Τον Τίτο διαδέχθηκε ο αδελφός του, [[Δομιτιανός]], που δε διέθετε ούτε την πείρα ούτε τη σύνεση του Τίτου. Λειτούργησε ως απόλυτος μονάρχης που στηριζόταν στους στρατιώτες της πραιτωριανής του φρουράς. Εισήγαγε νέους επαρχιώτες στη Σύγκλητο ή προήγε ιππείς στην τάξη των Συγκλητικών, προκαλώντας το μίσος των παλαιότερων μελών της συγκλήτου. Ο Δομιτιανός εκτέλεσε, εξόρισε. Άλλοι απομακρύνθηκαν λόγω αυτού του κύματος τρομοκρατίας. Προήγαγε τους καταδότες σε κρατικούς αξιωματούχους και όσοι φιλόσοφοι ή διανοούμενοι τηρούσαν κριτική στάση απέναντί του εξορίστηκαν. Η δεσποτική του συμπεριφορά και οι συνεχείς συνωμοσίες οδήγησαν στη δολοφονία του το [[96]] μΚ.ΧΕ.

Η μεγάλη κρίση μετά το θάνατό του (π.χΚ.Ε. εμφύλιοι πόλεμοι) αποφεύχθηκε με την υιοθεσία του [[Τραϊανός|Τραϊανού]], του διοικητή του στρατού του [[Ρήνος|Ρήνου]]. Το γεγονός αυτό δείχνει τη σημασία του επαρχιακού στοιχείου στη διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας. Η πλειοψηφία των Ιταλιωτών συγκλητικών περιορίστηκε και οι σχέσεις της συγκλήτου με τον αυτοκράτορα λίγοι περισσότερο επιτυχείς. Οι σωζόμενες επιστολές του Τραϊανού προς τον Πλίνιο το Νεότερο, διοικητή Βιθυνίας και Πόντου, δείχνουν τη λεπτότητα και την ευγένεια του αυτοκράτορα. Κατέκτησε νέα και πλούσια εδάφη στην περιοχή της [[Δακία]]ς με τους δύο δακικούς πολέμους (101-106) και διεξήγαγε εκστρατεία εναντίον των [[Παρθία|Πάρθων]], χωρίς να ενσωματώσει περιοχές. Το [[117]] μΚ.ΧΕ. πέθανε κατά τη διάρκειά τους.

Όσον αφορά την οικονομική του πολιτική, ελάττωσε τους φόρους, ενίσχυσε το σύστημα δωρεάν παροχής σιτηρών (alimenta). Με τα χρήματα από τα πλούσια λάφυρα των Δακικών πολέμων βελτίωσε τα οικονομικά των επαρχιακών πόλεων, αύξησε την κρατική παρέμβαση στη διοίκηση διορίζοντας λογιστές που επέβλεπαν τα οικονομικά των πόλεων. Ίσως ήταν η καλύτερη περίοδος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, αφού η ακμή της έφτασε στο απόγειό της. Το [[104]] μΚ.ΧΕ. του απονεμήθηκε ο τίτλος του ‘optimus princeps’. Οι αρχαίοι συγγραφείς εκφράζουν για το πρόσωπό του θαυμασμό που ξεπερνά οποιοδήποτε άλλο πρόσωπο. Έκδηλη ήταν η δημοτικότητά του, σε αντίθεση με τα αισθήματα απέχθειας για το Δομιτιανό, και η συμφιλιωτική και μετριοπαθής πολιτική του προς τη Σύγκλητο. Μοναδική είναι η γοητεία της προσωπικότητάς του. Οι στρατιώτες ήταν αφοσιωμένοι στον αυτοκράτορα που μοιραζόταν μαζί τους τα λάφυρα του πολέμου και έσχιζε τα ρούχα του για να δέσει τις πληγές τους. Προσέφερε άφθονα θεάματα ([[άρτος και θεάματα|panem et circenses]]) και ήξερε να ανεβάζει το ηθικό του λαού με τις νίκες του.

Σε αντίθεση με τον Αδριανό, ο Αντωνίνος δεν ταξίδευσε σχεδόν καθόλου και παρέμεινε ως επί το πλείστον εντός των ορίων της Ιταλίας. Το [[148]] μΚ.ΧΕ. γιόρτασε τα 900 χρόνια από την κτίση της Ρώμης. Οι άριστες σχέσεις της συγκλήτου με τον αυτοκράτορα υποδηλώνονταν με την concordia και την tranquilitas, που αναγράφονται σε νομίσματα της εποχής καθώς είχαν ουσιαστικό νόημα και δεν ήταν κενό γράμμα. Προώθησε τα σύνορα στη Δακία, την περιοχή του Ρήνου και τη Βρετανία. Προσπάθησε, ακόμη, να προετοιμάσει το διάδοχό του [[Μάρκος Αυρήλιος|Μάρκο Αυρήλιο]]. Στη διοίκηση και τη νομοθεσία ακολούθησε την πολιτική του Αδριανού χωρίς μεγάλες αλλαγές. Εμφανής ήταν η διάκριση των πολιτών σε humiliores (πολίτες των λαϊκών τάξεων) και honestiores (πολίτες αριστοκρατικής καταγωγής), αφού σε περίπτωση παραπτωμάτων στις προβλεπόμενες ποινές συμπεριλαμβάνονταν η μαστίγωση και τα βασανιστήρια, ποινές που εφαρμόζονταν μόνο σε δούλους την περίοδο της [[ρωμαϊκή δημοκρατία|res publica]].

Τον Αντωνίνο διαδέχθηκε ο [[Μάρκος Αυρήλιος]], που γεννήθηκε στη [[Αρχαία Ρώμη|Ρώμη]] από οικογένεια καταγόμενη από την [[Ισπανία]]. Υπήρξε μία πολύ ξεχωριστή προσωπικότητα, με γερή φιλολογική και φιλοσοφική μόρφωση και μεγάλη κλίση στη [[φιλοσοφία]]. Ως αυτοκράτορας θέλησε να αφοσιωθεί στην [[ιστορική φιλοσοφία]] και συνέγραψε τα ‘εις εαυτόν’. Τα πρώτα χρόνια ήταν συναυτοκράτορας με το Λεύκιο Αυρήλιο Ουήρο, ενώ από το [[169]] μΚ.ΧΕ. κατείχε μόνος τον αυτοκρατορικό θρόνο. Δεν ήταν τυχερός, όμως, για να αφεθεί ανενόχλητος να εφαρμόσει το στωικιστικό πρόγραμμά του: όταν ήταν αυτοκράτορας μία σειρά φυσικών καταστροφών έπληξαν το κράτος, πλημμύρες και μία επιδημία [[πανώλη]]ς που έπληξε όλη σχεδόν την αυτοκρατορία.

Μετά το θάνατο του Μάρκου Αυρήλιου, αυτοκράτορας έγινε ο [[Κόμμοδος]], γιος του Μάρκου Αυρήλιου, σε ηλικία 19 ετών. Όπως και οι επίσης νεαροί [[Νέρων]] και [[Καλιγούλας]], ήταν ανίκανος και ματαιόδοξος. Παρ’ όλα αυτά, τα σύνορα έμειναν αλώβητα λόγω των ικανοτήτων των στρατιωτών των λεγεώνων. Εγκατέλειψε τα σχέδια του Μάρκου Αυρήλιου και ανέθεσε τις υποθέσεις του κράτους σε ευνοούμενούς του, που επιδίδονταν σε συνωμοσίες και δημεύσεις περιουσιών. Ο Κόμμοδος δολοφονήθηκε την τελευταία μέρα του [[192|192 μΚ.ΧΕ.]]. Το άδοξο τέλος του Κόμμοδου ακολούθησαν παρόμοια με το έτος των τεσσάρων αυτοκρατόρων γεγονότα μέχρι την άνοδο της δυναστείας των Σεβήρων.

Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία τα τέλη του 2ου αιώνα μΚ.ΧΕ. εκτεινόταν από τη [[Βρετανία]] ως τη [[Σαχάρα]]. Ανάμεσα στα ευαίσθητα σύνορα που εκτείνονταν κατά μήκος του Ρήνου, του Δούναβη και του Ευφράτη, υπήρχε μέχρι και την περίοδο του Μάρκου Αυρηλίου, ένα ομοιογενές κράτος που είχε γνωρίσει μία μακρά περίοδο ειρήνης. Ο Αύγουστος αντικατέστησε το σύστημα διοίκησης της res publica με μία ιδιότυπη μοναρχία, έθεσε τις βάσεις της [[Pax Romana]], ολοκλήρωσε την αναδιάρθρωση της διοίκησης, χωρίζοντας την επικράτεια σε περίπου 30-40 επαρχίες. Η αυτοκρατορία είχε μία καθυστερημένη κοινωνική οργάνωση, αλλά, όπως παρατηρεί ο Gibbon, ουδέποτε πριν δεν έζησε η ανθρωπότητα με περισσότερη ευημερία απ’ ότι το 2ο αιώνα μΚ.ΧΕ.

Η ανατολική παράδοση εισβάλλει στη [[Αρχαία Ρώμη|Ρώμη]] και κατά τους ύστερους αυτοκρατορικούς χρόνους σχηματίζεται ένα ιδιότυπο πολιτιστικό αμάλγαμα. Ο Σεπτίμιος Σεβήρος υποστήριζε τις διοικητικές συνήθειες και παραδόσεις των Αντωνίνων, των οποίων παρουσιαζόταν πλαστά ως διάδοχος. Επέβαλε μία μορφή απόλυτης μοναρχίας. Στο εξής, οι κάτοικοι της αυτοκρατορίας έπρεπε να συνηθίσουν σε μία βίαιη μορφή φορολόγησης σε χρήμα και σε είδος. Το [[212|212 μΚ.ΧΕ.]] ο αυτοκράτορας [[Καρακάλλας]] εκδίδει διάταγμα με το οποίο όλοι οι ελεύθεροι κάτοικοι της αυτοκρατορίας θεωρούνται Ρωμαίοι πολίτες.

Τα αίτια της κρίσης του αστικού τρόπου ζωής κατά τον Ροστόβτζεφ, πρέπει να αναζητηθούν στη συμμαχία αγροτικού πληθυσμού και στρατού, που, κατά το Ρώσο ιστορικό, δημιουργήθηκε τον 3ο αιώνα μΚ.ΧΕ. εναντίον της εύπορης τάξης των πόλεων. Είναι φανερές οι αναλογίες ανάμεσα στη δράση του [[Κόκκινος Στρατός|Κόκκινου Στρατού]] εναντίον των γαιοκτημόνων και την εναντίωση του ρωμαϊκού στρατού στους εύπορους κατοίκους των πόλεων. Η θεωρία αυτή, όμως, δεν είναι απόλυτα τεκμηριωμένη, αφού, όπως, δείχνουν οι πηγές, ο στρατός καταπίεζε όλους το ίδιο.

Αντιθέτως, σημαντική οικονομική εξέλιξη ήταν η μεταφορά των οικονομικών πόρων από τις περιοχές της [[Μεσόγειος|Μεσογείου]] σε αυτές των βορείων συνόρων, όπου διεξάγονταν οι πολεμικές επιχειρήσεις. Έτσι, οι πόλεις των παραμεθόριων περιοχών γίνονται σημαντικές πόλεις και μόνιμες έδρες αυτοκρατόρων τον 3ο αιώνα μΚ.ΧΕ.

Η πρώτη επαφή με ένα γερμανικό λαό έγινε από τον Μάριο το [[107 π.Χ.|107 π.Κ.Ε.]], περίπου, όταν και νίκησε τους [[Τεύτονες (λαός)|Τεύτονες]] και τους [[Κίμβροι|Κίμβρους]] στη νότιο [[Γαλλία]]. Το [[58 π.Χ.|58 π.Κ.Ε.]], ο [[Ιούλιος Καίσαρ]] κατεδίωξε τους [[Σουηβοί|Σουηβούς]], που κατείχαν ένα μέρος της [[Γαλατία]]ς πέρα από το [[Ρήνος|Ρήνο]].

Αργότερα, ο αυτοκράτορας Αύγουστος ([[30 π.Χ.|30 π.Κ.Ε.]]-[[14]] μΚ.ΧΕ.) προσπάθησε να επεκτείνει τη ρωμαϊκή κυριαρχία στη [[Γερμανία]], σχέδιο που δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει, καθώς οι λεγεώνες του εκεί έπεσαν το 9 μΚ.ΧΕ. [[Μάχη του Τευτοβούργιου Δρυμού|σε ενέδρα γερμανικών φυλών στο Τευτοβούργιο Δρυμό]] και κυριολεκτικά διαλύθηκαν. Αυτό ανάγκασε τους Ρωμαίους να φτιάξουν μία σταθερή συνοριακή γραμμή από οχυρά κατά μήκος του Ρήνου και να μην επιχειρήσουν ποτέ να επιτεθούν ξανά στην κυρίως [[Γερμανία]]. Παρόμοιες συνοριακές γραμμές δημιουργήθηκαν στο [[Δούναβης|Δούναβη]] και στον [[Ευφράτης|Ευφράτη]].

Οι βάρβαροι είχαν συγκροτήσει τις δικές τους κοινωνίες και ήταν πολύ καλοί τεχνίτες, αλλά οι Ρωμαίοι, επειδή ο τρόπος ζωής τους διέφερε ριζικά από εκείνο των βαρβάρων, τους θεωρούσαν αγρίους και απολίτιστους. Σε καιρούς ειρήνης, υπήρχε επαφή και εμπόριο ανάμεσα στους Ρωμαίους και στους γειτονικούς τους λαούς. Όμως η αυτοκρατορία αποδυναμώνεται και μαζί της αποδυναμώνονται και τα σύνορά της. Οι [[Γότθοι]] έκαναν επιδρομές ως το [[Αιγαίο Πέλαγος|Αιγαίο]] μέχρι το [[269]] μΚ.ΧΕ. που ηττήθηκαν σε [[Μάχη της Ναϊσσού|μάχη]] κοντά στη [[Ναϊσσός|Ναϊσσό]]. Οι [[Φράγκοι]] έφτασαν μέχρι τις ακτές της [[Ισπανία]]ς, ενώ στην Ανατολή οι [[Πέρσες]] αρχίζουν να προελαύνουν και το [[260]] μΚ.ΧΕ. αιχμαλωτίζουν τον αυτοκράτορα [[Βαλεριανός|Βαλεριανό]], μετά από μία καταστροφική ήττα των Ρωμαίων. Μεταξύ [[268]] μΚ.ΧΕ. και [[270]] μΚ.ΧΕ. η σύμμαχος της Ρώμης στην ανατολή και βασίλισσα της [[Παλμύρα]]ς, [[Ζηνοβία]], θα φτιάξει ένα εφήμερο κράτος με αρκετές ρωμαϊκές επαρχίες, μέχρι να σταλεί στρατός να την αντιμετωπίσει.

Αυτήν την εποχή, οι αυτοκράτορες είναι στρατιωτικοί που ανεβαίνουν στην εξουσία με τη δύναμη του στρατού που διοικεί ο καθένας, ενώ η [[Σύγκλητος]] βλέπει τη δύναμή της να περιορίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό. Οι περισσότεροι αυτοκράτορες, τώρα, κατάγονται από τις επαρχίες και δεν έχουν ουσιαστικούς δεσμούς με τη Ρώμη, και από αυτούς πάρα πολλοί ήταν από την [[Ιλλυρία]]: γι’ αυτό, αυτή η περίοδος ([[235]] μΚ.ΧΕ. - [[284]] μΚ.ΧΕ.) ονομάζεται περίοδος των Ιλλυριών αυτοκρατόρων.

Ο σημαντικότερος αρχηγός τους ήταν ο [[Αττίλας]]. Με τον Αττίλα, οι Ούννοι φτάνουν στο απόγειο της δύναμής τους. Η ανατολική και η δυτική αυτοκρατορία του πληρώνουν τεράστια ποσά για την ασφάλειά τους και όλοι οι γύρω λαοί τον τρέμουν. Το [[451]], ο Αττίλας εισβάλει στη [[Γαλατία]], όπου ένας συνασπισμός Ρωμαίων και Βησιγότθων και άλλων Γερμανών, υπό το στρατηγό [[Φλάβιος Αέτιος|Αέτιο]], καταφέρνει να τον αναχαιτίσει στα ''Καταλαυνικά πεδία''. Όμως, τον επόμενο χρόνο, ο Αττίλας εισβάλλει στην [[Ιταλία]] και, χωρίς κανείς να μπορεί να τον σταματήσει, κατευθύνεται προς τη Ρώμη. Όλα έδειχναν ότι η αιώνια πόλη θα καταστρεφόταν αλλά μετά από μία συνάντηση με τον πάπα και ίσως επειδή τα στρατεύματά του είχαν προσβληθεί από επιδημίες, ή και γιατί δεν ήθελε να αποκλειστεί στην Ιταλία, ο Αττίλας αποφασίζει να επιστρέψει στο στρατόπεδό του στην [[Ουγγαρία]] χωρίς να φτάσει στη Ρώμη. Το [[453]] μΚ.ΧΕ. πεθαίνει και η αυτοκρατορία των Ούννων διαλύεται. Το [[455]] μΚ.ΧΕ. οι [[Βάνδαλοι]] με αρχηγό το [[Γιζέριχος|Γιζέριχο]] καταλαμβάνουν και, με τη σειρά τους, λεηλατούν τη Ρώμη.

Ο Μέγας Κωνσταντίνος ήταν ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας που είδε ευνοϊκά την εξάπλωση του χριστιανισμού και που φρόντισε για την αύξηση της δύναμής του. Ο Κωνσταντίνος αποφασίζει ότι η ανανέωση που χρειαζόταν η αυτοκρατορία και η νέα θρησκεία που εξαπλωνόταν ταχύτατα είχαν ανάγκη από μία νέα [[πρωτεύουσα]] και το [[330]] μΚ.ΧΕ. μετέφερε την έδρα της αυτοκρατορίας στην πόλη που εκείνος έκτισε, τη Νέα Ρώμη ή [[Κωνσταντινούπολη]]. Μετά το θάνατο του Κωνσταντίνου, οι περισσότεροι αυτοκράτορες ήταν χριστιανοί, ή τουλάχιστον ήταν ευνοϊκοί απέναντι στο χριστιανισμό εκτός από τον [[Ιουλιανός ο Αποστάτης|Ιουλιανό]] ([[361]]-[[363]]) που προσπάθησε να σταματήσει την εξάπλωση του χριστιανισμού και να αναβιώσει την [[αρχαία ελληνική θρησκεία]], προσπάθεια που εγκαταλείφθηκε μετά το θάνατό του σε εκστρατεία κατά των [[πέρσες|Περσών]]. Τελικά, ο [[Θεοδόσιος Α']] αναγνώρισε το χριστιανισμό ως την επίσημη θρησκεία του κράτους.

== Οριστική διαίρεση (395 μΚ.ΧΕ.) και κατάλυση της αυτοκρατορίας (476 μΚ.ΧΕ.) ==

[[Αρχείο:The Roman Empire ca 400 AD.png|thumb|right|250px|Η διοικητική διαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας περί το 395 μΚ.ΧΕ. Δεν απεικονίζονται οι τέσσερις [[υπαρχία του πραιτωρίου|υπαρχίες του πραιτωρίου]].]]

Το [[395]] μΚ.ΧΕ. ο [[Θεοδόσιος Α']] πέθανε και όρισε στη διαθήκη του τη διαίρεση της αυτοκρατορίας σε δύο τμήματα, ανατολικό και δυτικό.

Το δυτικό μέρος, που έχανε ταχύτατα την μία μετά την άλλη τις επαρχίες του ([[Φράγκοι]] στη βόρειο [[Γαλλία]], [[Βησιγότθοι]] στη νότιο [[Γαλλία]] και στην [[Ισπανία]], [[Οστρογότθοι]] στην [[Ιλλυρία]], [[Βάνδαλοι]] στην [[Αφρική]], [[Άγγλοι]], [[Σάξονες]] και [[Ιούτοι]] στη [[Βρετανία]]), καταλύθηκε τελικά το [[476]] μΚ.ΧΕ. από τον [[Οδόακρος|Οδόακρο]], αρχηγό των βαρβάρων μισθοφόρων των Ρωμαίων, ενώ το ανατολικό μέρος έζησε για χίλια χρόνια ακόμη ως η γνωστή [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία]].

Ο τελευταίος αυτοκράτορας του δυτικού τμήματος της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που η έδρα του από τη Ρώμη είχε μεταφερθεί στην πόλη [[Ραβένα]] της [[Ιταλία]]ς, Ρωμύλος, με το υποτιμητικό παρωνύμιο αυγουστύλος από το αύγουστος, δεν πέθανε μαζί με την αυτοκρατορία του. Ο Οδόακρος του έδωσε μία βίλα στην [[Καμπανία (Ιταλία)|Καμπανία]] και ένα ετήσιο εισόδημα μέχρι το τέλος της ζωής του. Το [[488]] μΚ.ΧΕ. ο αρχηγός των Οστρογότθων, [[Θευδέριχος ο Μέγας]], νίκησε τον Οδόακρο και κατάκτησε την [[Ιταλία]].

== Μετά το 476 μΚ.ΧΕ. ==