Νεάπολη Λασιθίου: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

ΗἩ '''ΝεάποληΝεάπολις''' είναιεἶναι κωμόποληκωμόπολις στηνστίν [[νομός Λασιθίου|περιφερική ενότηταἑνότητα (πρώην νομός) Λασιθίου]], στηνστήν ανατολικήἀνατολική [[Κρήτη]], καικαί είναιεἶναι ηἡ ιστορικήἱστορική έδραἔδρα τουτοῦ [[Δήμος Αγίου Νικολάου|δήμου Αγίου Νικολάου]]. Σύμφωνα με τηντήν απογραφήἀπογραφή τουτοῦ 2011 έχειἔχει 2.683 κατοίκους. ΗἩ ΝεάποληΝεάπολις είναι έδρα της δημοτικής κοινότητας Νεαπόλεως (2.838 κάτοικοι) και της δημότικης ενότηταςἑνότητας Νεαπόλεως, στο δήμο Αγίου Νικολάου, του οποίου είναι η ιστορικήἱστορική έδρα. ΗἩ ΝεάποληΝεάπολις βρίσκεται σε μια κοιλάδα, γνωστή ως Σκάφη του Μεραμπέλου, σε υψόμετρο 270 μέτρων, στο δρόμο που ενώνειἑνώνει τοτό [[Ηράκλειο Κρήτης|ΗράκλειοἩράκλειον]] μεμέ τοντόν [[Άγιος Νικόλαος Λασιθίου|ΆγιοἍγιο Νικόλαο]], 54 χιλιόμετρα απόἀπό τοτό ΗράκλειοἩράκλειον καικαί 15 απόἀπό τοντόν ΆγιοἍγιο Νικόλαο.

== ΙστορίαἹστορία ==

Στο όρος Καδηστός, δύο χιλιόμετρα βορειοανατολικά τηςτῆς σημερινής ΝεάποληςΝεαπόλεως, βρισκόταν ηἡ αρχαίαἀρχαῖα πόληπόλις [[Δρήρος]]. ΗἩ πόληπόλις ιδρύθηκε το 12ο αιώνα π.Χ. και άκμασε από τους [[Γεωμετρική εποχή|γεωμετρικούς χρόνους]] μέχρι τους [[Ελληνιστική περίοδος|ελληνιστικούς χρόνους]], όταν το 220 π.Χ. καταστράφηκε κατά τη διάρκεια εμφυλίου πολέμου. Η πόλη έγινε γνωστή το 1855, όταν ανακαλύφθηκε από χωρικούς πεσσός με επιγραφή και συστηματικές ανασκαφές έλαβαν χώρα το 1917 και το 1932.<ref>[http://www.cretanbeaches.com/arhai%CE%BFl%CE%BFgik%CE%BFi-hor%CE%BFi/ellinistiki-ep%CE%BFhi/arxaia-driros/ Αρχαία Δρήρος] www.cretanbeaches.com</ref><ref>[http://www.clab.edc.uoc.gr/seminar/heraklio/lasithi/DRIROS.htm Δρήρος] Σεμινάριο Ανάπτυξης Ιστοσελίδων, Πανεπιστήμιο Κρήτης</ref>

Στην περιοχή τηςτῆς σημερινήςσημερινῆς κωμόποληςκωμοπόλεως, στηνστήν «Απάνω Γειτονιά», βρισκόταν επί ενετικών χρόνων έναἕνα μικρόμικρόν χωριόχωρίον το οποίο ονομαζόταν Καρές. Σε αυτόν τον οικισμό γεννήθηκε το 1340 ο [[Αντίπαπας Αλέξανδρος Ε΄|Πέτρος Φίλαργος ή Φιλάρετος]], ο οποίος έγινε Πάπας της Ρώμης από το 1409 μέχρι το θάνατό του το 1410. Σύμφωνα με τον Ερρίκο Δάνδολο, οι Βενετοί κατέστρεψαν τις Καρές στην επανάσταση των Ψαρομηλίγγων<ref name=clabuocNEAPOLI>[http://www.clab.edc.uoc.gr/seminar/heraklio/lasithi/NEAPOLI.htm Νεάπολη] Σεμινάριο Ανάπτυξης Ιστοσελίδων, Πανεπιστήμιο Κρήτης</ref> το 1347 αλλά είναι πιθανόν ο οικισμός να ερήμωσε εξαιτίας κάποιας [[επιδημία]]ς. Στη συνέχεια οι Βενετοί τις ξαναέχτισαν, με τον οικισμό να παίρνει το όνομα Καινούργιο Χωριό ή Καινό Χωριό, όπως αναφέρεται σε συμβόλαιο του 1631 από την μονή Αρετίου κ.ά.. Η χρονολογία της επανεγκατάστασης δεν είναι γνωστή αλλά μπορεί να είναι το Chenuriogorio που αναφέρεται ως φέουδο κατά τα 3/4 του Ιωάννη Ιαλλινά σε έγγραφο του Δουκικού Αρχείου του Χάνδακα το 1387. Ο Ερ. Μοάτσος αναφέρει ότι σε αυτό εγκαταστάθηκαν Ρεθυμνιώτες μετά την κατάκτηση του [[Ρέθυμνο|Ρεθύμνου]] από τους Τούρκους το 1646. Το Καινούργιο Χωριό αναφέρεται to 1583 στην απογραφή του Καστροφύλακα (Κ97) ως Chienurio Coriò και είχε 1.272 κατοίκους και ήταν ο δεύτερος μεγαλύτερος οικισμός στην επαρχία Μεραμπέλου μετά τα [[Κριτσά Λασιθίου|Κριτσά]] που είχαν τότε 1.625 κατοίκους.<ref name=sp578>{{harvnb|Σπανάκης|1993|p=578}}</ref>

Το Καινούργιο Χωριό αναπτύχθηκε πολύ κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας λόγω της θέσης του στο πέρασμα ανάμεσα στο Ηράκλειο και στο Λασίθι. Το 1868 το Καινούργιο Χωριό ορίζεται πρωτεύουσα του λιβά (νομού) Λασιθίου και μετονομάζεται σε Νεάπολη<ref name=clabuocNEAPOLI/>. Η Νεαπόλη σε μεγάλο βαθμό αναμορφώθηκε από τον [[Κωνσταντίνος Αδοσίδης πασάς|Κώστα Αδοσίδη Πασά]], ο οποίος άλλαξε τη ρυμοτομία της πόλης και έχτισε διοικητήριο (σημερινό πρωτοδικείο) και νοσοκομείο. Το πρώτο γυμνάσιο στο νομό Λασιθίου ιδρύθηκε στη ΝεάποληΝεάπολιν<ref>{{harvnb|Σπανάκης|1993|p=527}}</ref>. ΗἩ ΝεάποληΝεάπολις γίνεται έδρα της [[Ιερά Μητρόπολις Πέτρας και Χερρονήσου|μητρόπολης Πέτρας]] της οποίας η προηγούμενη έδρα ήταν [[Μονή Αρετίου]]. ΗἩ ΝεάποληΝεάπολις παρέμεινε πρωτεύουσα του Λασιθίου μέχρι το 1904, όταν η έδρα του νομού μεταφέρθηκε στον [[Άγιος Νικόλαος Λασιθίου|Άγιο Νικόλαο]].<ref name=dimos>[http://www.aghiosnikolaos.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=48&Itemid=75&lang=el Νεάπολη] Δήμος Αγίου Νικολάου</ref> Στην απογραφή του 1881 ηἡ ΝεάποληΝεάπολις είχεεἶχε 2.208 Χριστιανούς κατοίκους και 80 Τούρκους.<ref name=sp578/>

Παρά την μετακίνηση της έδρας, ηἡ ΝεάποληΝεάπολις παρέμεινε σημαντικό εμπορικό και πνευματικό κέντρο τηςτῆς επαρχίαςἐπαρχίας και του νομού στο πρώτο μισό του 20ού αιώνααἰώνα. Σε αυτήν την περιόδο έφτασε το ηλεκτρικό ρεύμα, κατασκευάστηκε ο πρώτος κινηματογράφος, λειτουργούν εμπορικά καταστήματα και κατασκευάζεται ο μητροπολιτικός ναός της Μεγάλης Παναγίας. Η ανάπτυξη αυτή ανακόπτεται μετά το [[ΒΠΠ|Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο]] και την [[Κατοχή της Ελλάδας 1941-1944|Κατοχή]], όταν ήταν έδρα ιταλικής μεραρχίας, και οι δεκαετίας του 1960, 1970, 1980 και 1990 σημαδεύτηκαν από μετανάστευση των κατοίκων της Νεάπολης λόγω της οικονομικής στασιμότητας της περιοχής που οδήγησε στην παρακμή.<ref name=dimos/> Η Νεάπολη στις απογραφές είχε 2.391 (1928), 2.770 (1940), 3.078 (1951), 2.955 (1961), 3.070 (1971) και 2.679 (1981).<ref>{{harvnb|Σπανάκης|1993|p=579}}</ref>

Στις 17 Ιανουαρίου 1964 θεμελιώθηκε η Τεχνική Σχολή τηςτῆς ΝεάποληςΝεαπόλεως, από τον υπουργό Παιδείας, καθηγητή [[Γεώργιος Κουρμούλης|Κουρμούλη]].<ref>Ανατολή, φύλλο 18-1-1964, σελ. 1.</ref>

== ΑξιοθέαταἈξιοθέατα - ΜουσείαΜουσεῖα ==

ΗἩ μεγαλύτερη εκκλησίαἐκκλησία του χωριού είναι η Μεγάλη Παναγία. Είναι η έδρα της [[Ιερά Μητρόπολις Πέτρας και Χερρονήσου|Ιεράς Μητρόπολης Πέτρας και Χερρονήσου]] και όταν κτίσθηκε ήταν ο μεγαλύτερος ναός στο νομό Λασιθίου. Ο ναός είναι τρίκλιτη βασιλική σταυροειδής με τρούλο, με το κεντρικό κλίτος αφιερωμένο στην Παναγία να γιορτάζει τις 15 Αυγούστου, το νότιο κλίτος είναι αφιερωμένο στους Άγιους Δέκα και το βόρειο στην Αγία Τριάδα. Ο ναός άρχισε να κατασκευάζεται το 1888 σε σχέδιο του αρχιτέκτονα Κ. Τσαντηράκη και η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1946. Ο ναός εγκαινιάστηκε το 1927. Στο χώρο της εκκλησίας μπορεί να βρισκόταν ενετικό εκκλησάκι το οποίο αναφέρεται σε έγγραφο του 1633, ενώ πριν κατασκευαστεί η εκκλησία στη θέση υπήρχε τζαμί.<ref>[http://new.ims.forth.gr/?q=el/node/2142 Μεγάλη Παναγία] Παρατηρητήριο Πολιτιστικών & Περιβαλλοντικών Πόρων του Δήμου Νεάπολης</ref>

Ο ναός του Αγίου Πνεύματος είναι το μόνο τμήμα ενετικού μοναστηριού που υπήρχε στη ΝεάποληΝεάπολιν και αναφέρεται σε έγγραφα του 17ου αιώνα. Ο ναός είναι μονόχωρος με οξυκόρυφη καμάρα και χρονολογείται από τον 16ο αιώνα.<ref>[http://new.ims.forth.gr/?q=el/node/2042 Άγιο Πνεύμα Νεάπολης] Παρατηρητήριο Πολιτιστικών & Περιβαλλοντικών Πόρων του Δήμου Νεάπολης</ref> Στη θέση Πλατανιάς, δίπλα σε ένα ρέμα νοτιοανατολικά της Νεάπολης σώζεται ο ανακαινισμένος ναός του αγίου Γεώργίου ο οποίος ήταν το καθολικό ενός μοναστηριού το οποίο δε σώζεται μέχρι σήμερα. Η ίδρυση του μοναστηριού χρονολογείται το 1583.<ref>[http://new.ims.forth.gr/?q=el/node/2061 Άγιος Γεώργιος στον Πλατανιά] Παρατηρητήριο Πολιτιστικών & Περιβαλλοντικών Πόρων του Δήμου Νεάπολης</ref> Στα νοτιοανατολικά περίχωρα της Νεάπολης βρίσκεται ο ανακαινισμένος μονόχωρος ναός του Αγίου Γεωργίου Ψάθας, ο οποίος αναφέρεται σε έγγραφο αγοροπωλησίας αμπελιών του 1552.<ref>[http://new.ims.forth.gr/?q=el/node/2117 Άγιος Γεώργιος Ψάθας] Παρατηρητήριο Πολιτιστικών & Περιβαλλοντικών Πόρων του Δήμου Νεάπολης</ref> Στο κέντρο της Νεάπολης βρίσκονται οι ανακαινισμένοι ενετικοί ναοί του Αγίου Σπυρίδωνος (οικοδομήθηκε το 1588)<ref>[http://new.ims.forth.gr/?q=el/node/2149 Άγιος Σπυρίδων - Νεάπολη] Παρατηρητήριο Πολιτιστικών & Περιβαλλοντικών Πόρων του Δήμου Νεάπολης</ref> και του Αγίου Στεφάνου (που αναφέρεται σε έγγραφα του 1546)<ref>[http://new.ims.forth.gr/?q=el/node/2135 Άγιος Στέφανος - Νεάπολη] Παρατηρητήριο Πολιτιστικών & Περιβαλλοντικών Πόρων του Δήμου Νεάπολης</ref>.

Βόρεια τηςτῆς ΝεάποληςΝεαπόλεως, στις βόρειες πλαγιές της κοιλάδας βρίσκεται δίκλιτος ναός, αφιερωμένος στην Μεταμόρφωση του Σωτήρα και στους Άγιος Πάντες. Το νότιο κλίτος είναι μεταγενέστερο και σε αυτό στηριγμένο με αντιρρίδες βρίσκεται το κωδωνοστάιο. Βόρεια του ναού βρίσκεται δεξαμενή. Έχει μία είσοδο δυτικά και μία νότια. Οι τοιχογραφίες του ναού χρονολογούνται από τον 13ο-14ο αιώνα. Είναι ο νεκροταφικός ναός της Νεάπολης. Πιθανολογείται ότι ήταν καθολικό μονής, αλλά ούτε ο ναός ούτε η μονή αναφέρονται σε ενετικές και οθωμανικές πηγές.<ref>[http://new.ims.forth.gr/?q=el/node/2044 Μεταμόρφωση Σωτήρα - Αφέντης Χριστός και Άγιοι Πάντες] Παρατηρητήριο Πολιτιστικών & Περιβαλλοντικών Πόρων του Δήμου Νεάπολης</ref> Στη περιοχή Νήσπιτα, νοτιοδυτικά της Νεάπολης βρίσκεται ο μονόχωρος ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρα ή Αφέντη Χριστού, τμήμα μοναστηριού του 16ου αιώνα.<ref>[http://new.ims.forth.gr/?q=el/node/2045 Μεταμορφώση του Σωτήρα ή Αφέντης Χριστός στο Νήσπιτα] Παρατηρητήριο Πολιτιστικών & Περιβαλλοντικών Πόρων του Δήμου Νεάπολης</ref>

Πέντε χιλιόμετρα νότια τηςτῆς ΝεάποληςΝεαπόλεως βρίσκεται το γυναικείο μοναστήρι της Παναγίας στην Κουφή Πέτρα, το οποίο φαίνεται ότι ιδρύθηκε το 1866. Είναι άγνωστο αν παλαιότερα υπήρχε μοναστήρι στην περιοχή. Το καθολικό ήταν αρχικά μονόκλιτο, αλλά με την επέκταση της μονής τα τελευταία χρόνια έγινε δίκλιτο. Το νότιο κλίτος είναι αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και φαίνεται να βρίσκεται σε θέση παλαιότερου ναού.<ref>[http://new.ims.forth.gr/?q=el/node/2043 Μονή Κουφής Πέτρας - Παναγιάς] Παρατηρητήριο Πολιτιστικών & Περιβαλλοντικών Πόρων του Δήμου Νεάπολης</ref> Κοντά βρίσκεται η Μονή Κρεμαστών, αφιερωμένη στους Ταξιάρχες Αρχαγγέλους Μιχαήλ και Γαβριήλ. Είναι γυναικείο συνόβιο. Η μονή χωρίζεται σε δύο επίπεδα, με τα κελιά και το καθολικό να βρίσκεται στο πάνω επίπεδο και το ελαιοτριβείο, σταύλοι και σύγχρονος ναός στο κάτω. Στο υπέρθυρο του μονόχωρου καθολικού υπάρχει επιγραφή που αναφέρει τη χρονολογία του 1593, πιθανόν έτος ίδρυσης του ναού.<ref>[http://new.ims.forth.gr/?q=el/node/2064 Μονή Κρεμαστών - Μιχαήλ Αρχάγγελος] Παρατηρητήριο Πολιτιστικών & Περιβαλλοντικών Πόρων του Δήμου Νεάπολης</ref>

Δυτικά τηςτῆς ΝεάποληςΝεαπόλεως βρίσκεται το λατινικό φραγκισκανικό μοναστήρι, γνωστό ως μονή Φραρώ ή Άγιος Αντώνιος του Σιμέτι. Ο ναός χρονολογείται τουλάχιστον από το δεύτερο μισό του 14ου αιώνα. Ο ναός βρίσκεται μέσα σε περίβολο, μέσα στον οποίο υπάρχει επίσης ένας φούρνος, πηγάδι και άλλες κατασκευής.<ref>[http://new.ims.forth.gr/?q=el/node/2041 Μονή Φραρώ ή Άγιος Αντώνιος του Σιμέτι] Παρατηρητήριο Πολιτιστικών & Περιβαλλοντικών Πόρων του Δήμου Νεάπολης</ref> Κοντά στο ναό βρίσκεται το δάσος Πασχαλίγο, το οποίο έχει πάρει το όνομά του από τον Ενετό φεουδάρχη του 16ου αιώνα Fillipo Pasqualigo. Ο Πασκαλίγκο με ένα σύστημα ύδρευσης μετέφερε νερό από τη πηγή Βίγλι. Σε αυτά τα αυλάκια στη συνέχεια οι κάτοικοι του Καινούργιου Χωριού κατασκεύασαν νερόμυλους. Η βλάστηση του δάσους περιλαμβάνει [[πλάτανος|πλατάνια]], [[δρυς|δρύες]], [[κυπαρίσσι]]α, [[πουρνάρι]]α, ελαιώνες, οπωροφόρα δέντρα, αλλά και ενδημικά είδη.<ref>[http://www.cretanbeaches.com/hrisimes-plir%CE%BFf%CE%BFries/dasi/dasos-pasxaligo-neapoli/ Δάσος Πασχαλίγο στη Νεάπολη] www.cretanbeaches.com</ref> Ο ίδιος ο Πασκαλίγκο είχε πύργο στο δάσος, ο οποίος σώζεται μέχρι σήμερα.<ref>[http://www.cretanbeaches.com/pyrg%CE%BFi/pyrg%CE%BFi-lasithi%CE%BFy/pirgos-pasqualigo-pasxaligo-neapoli/ Ο πύργος του Pasqualigo στην Νεάπολη] www.cretanbeaches.com</ref>

== ΥποδομέςὙποδομές ==

Στη ΝεάποληΝεάπολιν βρίσκεται πρωτοδικείο, ειρηνοδικείο, κέντρο υγείας, φαρμακείοφαρμακεῖον, αστυνομικό τμήμα και ταχυδρομεία ΕΛΤΑ.<ref>[http://www.diakopes.gr/destinations/kriti/lasithi/neapoli/?cid=42712 Νεάπολη] diakopes.gr</ref> Στη Νεάπολη βρίσκονται υπό κατασκευή νέες φυλακές ενώ λειτουργούν ήδη παλιές. Το έργο δημοπρατήθηκε το 2004 και το 2008 υπογράφηκε η σύμβαση κατασκευής μετά από πιέσεις του δημάρχου και του υφυπουργού δικαιοσύνης, αλλά η ανάδοχος εταιρεία πτώχευσε το 2010 και από τότε το έργο προχώρησε με αργούς ρυθμούς.<ref>{{cite news|url = http://www.neakriti.gr/?page=newsdetail&DocID=902404 |title = Πετραδάκι -πετραδάκι οι νέες φυλακές Νεάπολης |publisher = Νέα Κρήτη|date = }}</ref>