Βικιπαίδεια

Ρεμπέτικο τραγούδι: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Περιήγηση ιστορικού διαδραστικά
← Προηγούμενη διαφοράΕπόμενη διαφορά →
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
ΟπτικήΚώδικας wiki
Vagrand (συζήτηση | συνεισφορές)
75.267 επεξεργασίες
μ προστέθηκε η Κατηγορία:Τέχνες στη Σμύρνη (με το HotCat)
μΧωρίς σύνοψη επεξεργασίας
Γραμμή 5:
 
== Ονομασία ==
Όπως μας πληροφορεί ο ερευνητής του ρεμπέτικου [[Πάνος Σαββόπουλος]], η λέξη ''ρεμπέτικο'' είναι δυσετυμολόγητη (15 ετυμολογικές εκδοχές καταγράφει στο άρθρο του),<ref>[{{Cite web|url=http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/triantafyllides/search.html?lq=%CF%81%CE%B5%CE%BC%CF%80%CE%AD%CF%84%CE%B7%CF%82&dq=|title=ρεμπέτης|last=|first=|date=|website=www.greek-language.gr|publisher=Λεξικό Δεςτης και:κοινής Πύλη για την Ελληνική Γλώσσα]νεοελληνικής|language=el|archiveurl=|archivedate=|accessdate=2018-06-24}}</ref> πάντως πρωτοεμφανίζεται ανάμεσα στα [[1910]] και [[1913]] σε ετικέτες δύο [[δίσκος γραμμοφώνου|δίσκων γραμμοφώνου]]:
* ο ένας εκδόθηκε μάλλον το [[1912]] στην [[Κωνσταντινούπολη]] από τη δισκογραφική εταιρεία ''ORFEON RECORD'' με αριθμό 10188. Στη μια του πλευρά υπάρχει το τραγούδι «Απονιά», αρχικά [[Επιθεώρηση (θέατρο)|επιθεωρησιακό]] που σημείωσε επιτυχία στη [[Σμύρνη]] και έπειτα ηχογραφήθηκε. Στην ετικέτα του δίσκου και δίπλα στον τίτλο, μέσα σε παρένθεση, υπάρχει η ένδειξη ''ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ''.
* Ο άλλος δίσκος ηχογραφήθηκε στην [[Κωνσταντινούπολη]] μάλλον το [[1913]] από τη γερμανική δισκογραφική εταιρεία ''FAVORITE RECORD''. Στη μια πλευρά του δίσκου υπάρχει το γνωστό τραγούδι ''Τίκι τίκι τακ'' άγνωστου δημιουργού με ερμηνευτή τον [[Γιάγκος Ψαμαθιανός|Γιάγκο Ψαμαθιανό]]. Κάτω από τον τίτλο υπάρχει η ένδειξη ''ΡΕΜΠΕΤΙΚΟ''.<ref>Σαββόπουλος Πάνος, ''Περί της λέξεως «ρεμπέτικο» το ανάγνωσμα ...'',περιοδ. «ΟΔΟΣ ΠΑΝΟΣ», τχ. 131, Ιανουάριος – Μάρτιος 2006, σσ. 6-7</ref>
 
Οι ίδιοι οι ρεμπέτες αποκαλούσαν τα τραγούδια τους απλά «λαϊκά τραγούδια». Ο όρος «ρεμπέτικο» καθιερώθηκε στη δεκαετία του '60, κυρίως λόγω της δουλειάς του [[Ηλίας Πετρόπουλος|Ηλία Πετρόπουλου]], για να συμπεριλάβει όλην την προγενέστερη λαϊκή μουσική, αλλά και άλλα είδη όπως τα ''σμυρναίικα'', τα ''πολίτικα'', τα ''μουρμούρικα'' και άλλα αδέσποτα τραγούδια, που δεν έχουν στενή μουσικολογική σχέση μεταξύ τους.
 
Κατά μία άποψη, η χρήση του όρου "«'''ρεμπέτικο'''"» ήταν πιο εύηχη από το "«'''λαϊκό'''"», διότι το λαϊκό παραπέμπει ευθέως στο λαό που γράφει ακούει και εκφράζεται με αυτή τη μουσική (δηλαδή στη συγκεκριμένη περίπτωση τον '''Ελληνικό''' Λαό). Οπότε βόλευε κάποιους ο όρος "«'''ρεμπέτικο'''"» που είναι πιο γενικός. Στην πραγματικότητα ρεμπέτικα και λαϊκά ήταν ακριβώς το ίδιο πράγμα.
 
== Ιστορία ==
Γραμμή 21:
 
=== Προϊστορία ===
Το ρεμπέτικο τραγούδι είναι το ελληνικό αστικό τραγούδι στη απαρχή του. Εξελίχθηκε μέσα από την [[ελληνική μουσική]] παράδοση, του δημοτικού τραγουδιού και των κλέφτικων από τους κατοίκους των ελληνικών πόλεων. Τα πρώτα ρεμπέτικα ακούσματα άρχισαν να σημειώνονται στην Αθήνα στις φυλακές του [[Μεντρεσές|Μεντρεσέ]] το [[1834]] τα λεγόμενα "«μουρμούρικα"». Την ίδια εκείνη εποχή οι Βαυαροί προσπαθούσαν να εισάγουν στη τότε αθηναϊκή κοινωνία τις καντρίλιες και την πόλκα. Αντίθετα στη πλατεία του Ψυρρή τα μουρμούρικα, και τα σεβνταλήτικα άρχισαν να βρίσκουν ανάπτυξη. Στις αρχές του 1900 τα ρεμπέτικα αποτελούσαν το λαϊκό τραγούδι των φτωχών συνοικιών των κυριοτέρων πόλεων. Την ίδια εποχή εμφανίζονται στον [[Πειραιάς|Πειραιά]] ως πρωτορεμπέτικα τα λεγόμενα "«''γιαλάδικα''"», που πήραν τ΄τ' όνομά τους από τη συχνά επαναλαμβανόμενη λέξη "«''γιάλα -γιάλα''"» ή "«αμάν γιάλα"» ή "«''γιαλελέλι''"». Μετά το 1922 έγινε μίξη των τραγουδιών μ΄μ' εκείνα της [[Μικρά Ασία|Μικράς Ασίας]] και του [[Βόσπορος|Βοσπόρου]], με έντονη την εμφάνιση του [[αμανές|αμανετζίδικου]] λαϊκού τραγουδιού. Τότε εμφανίζονται και τα περισπούδαστα του είδους [[Καφέ Αμάν]] όπου το ρεμπέτικο τραγούδι άρχισε ν΄ν' αναπτύσσεται ευρύτατα μέχρι το [[1936]] όταν και απαγορεύτηκαν θεωρούμενα ως τουρκοειδή.
 
Σημειώνεται πως ένα χρόνο πριν το 1935, τα αμανετζίδικα είχαν απαγορευτεί στη Τουρκία θεωρούμενα ως κατάλοιπο ελληνικό μουσικό είδος.
Γραμμή 34:
Το [[1932]] κυκλοφορούν οι πρώτες ηχογραφήσεις τραγουδιών από τον [[Μάρκος Βαμβακάρης|Μάρκο Βαμβακάρη]]. Την επόμενη χρονιά, το 1933, καταγράφονται οι πρώτες ηχογραφήσεις με [[μπουζούκι]] στην [[Ελλάδα]] από τον [[Γιώργος Μπάτης|Γιώργο Μπάτη]] σε δίσκο που δεν κυκλοφόρησε αμέσως και τον [[Μάρκος Βαμβακάρης|Μάρκο Βαμβακάρη]] με το «Να 'ρχόσουνα ρε μάγκα μου». Το 1934 δημιουργείται η πρώτη επίσημη ρεμπέτικη κομπανία με την ονομασία «Τετράς η ξακουστή του Πειραιώς» με τον Μάρκο Βαμβακάρη, τον Γιώργο Μπάτη, τον Στράτο Παγιουμτζή και τον Ανέστο Δελιά.
 
Το [[1936]] ξεκινάει η [[Δικτατορία του Μεταξά|δικτατορία]] του [[Ιωάννης Μεταξάς|Μεταξά]] και επιβάλλεται [[λογοκρισία]]<ref>[{{Cite news|url=http://www.diethni.gr/tsitsanis-didnt-like-weed/ Diethni.gr, |title=Τσιτσάνης, Μεταξάς και 'άγιο χασισάκι'...]|last=|first=|work=diethni.gr {{!}} Ειδήσεις και απόψεις από τον κόσμο|date=18/01/2013|page=|language=|archive-url=|archive-date=|accessdate=2018-06-24|via=}}</ref>. Αναγκαστικά η [[δισκογραφία]] προσαρμόζεται και οι αναφορές σε [[ναρκωτικά]], [[τεκές|τεκέδες]] κ.λ.π. εκλείπουν από τις ηχογραφήσεις. Πάντως, μέχρι το 1941 εμφανίζονται οι περισσότεροι από τους κλασικούς συνθέτες και τραγουδιστές του ρεμπέτικου τραγουδιού στη [[δισκογραφία]], όπως ο [[Στράτος Παγιουμτζής]], ο [[Δημήτρης Γκόγκος|Μπαγιαντέρας]], ο [[Γιάννης Παπαϊωάννου]], ο [[Απόστολος Χατζηχρήστος]], ο [[Βασίλης Τσιτσάνης]], ο [[Μανώλης Χιώτης]], ο [[Στελλάκης Περπινιάδης]], η [[Ρόζα Εσκενάζυ]] και πολλοί άλλοι. <br />Με τη κήρυξη του [[Ελληνοϊταλικός πόλεμος του 1940-1941|πολέμου το 1940]] γράφτηκαν αρκετά ρεμπέτικα τραγούδια για τον πόλεμο, όπως χαρακτηριστικά τέτοια ήταν "«Ο Μάρκος φαντάρος"» (Μ. Βαμβακάρη), "«Τους Κενταύρους δεν φοβάμαι"», "«Στης Πίνδου τα βουνά"», "«Γλυκό νά 'ναι το βόλι"», (και τα τρία του Μπαγιαντέρα), "«Τον πόλεμο μας κήρυξες"» (του Καρίπη), "«Θα πάρω το τουφέκι μου"» (του Κηρομύτη), κ.ά. Με την [[γερμανική κατοχή]]ς το [[1941]], τα εργοστάσια των δισκογραφικών εταιρειών κλείνουν και οι ηχογραφήσεις σταματούν έως το [[1946]].
 
=== Εποχή της μαζικής αποδοχής ===
Κορυφαία προσωπικότητα του ρεμπέτικου αναδεικνύεται αυτή την περίοδο ο [[Βασίλης Τσιτσάνης]]. Μετά την απελευθέρωση το ρεμπέτικο αρχίζει να καταξιώνεται ως λαϊκή μουσική ευρείας αποδοχής και βγαίνει από το περιθώριο. Εμφανίζονται νέοι τραγουδιστές όπως η [[Σωτηρία Μπέλλου]] και ο [[Πρόδρομος Τσαουσάκης]]. Οι περισσότεροι μελετητές θεωρούν ότι μέχρι τα μέσα της [[δεκαετία 1950|δεκαετίας του '50]] το ρεμπέτικο, στη γνήσιά του μορφή, πεθαίνει και δίνει τη θέση του σε μια νεώτερη μορφή του ρεμπέτικου το λεγόμενο [[αρχοντορεμπέτικο]] το οποίο και άνοιξε το δρόμο της ευρύτερης πλέον αποδοχής του μουσικού είδους<ref>[http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathglobal_3_23/10/2005_1284688 Καθημερινή, Στις στροφές του αρχοντορεμπέτικου...]</ref> και του μεταγενέστερου [[Λαϊκό τραγούδι|λαϊκού]] τραγουδιού. Γνωστοί καλλιτέχνες του είδους είναι οι: [[Ζακ Ιακωβίδης]], [[Κώστας Καπνίσης]], Tάκης Mωράκης, [[Γιώργος Μουζάκης]] και άλλοι.
 
Στη [[δεκαετία του 1960|δεκαετία του '60]], αρχίζει η εποχή της '«πρώτης αναβίωσης'» του ρεμπέτικου, όπου και επανηχογραφούνται παλαιότερες επιτυχίες και εκδίδονται μελέτες πάνω στο θέμα και ανθολογίες τραγουδιών, από συγγραφείς όπως ο [[Ηλίας Πετρόπουλος]] και ο [[Ντίνος Χριστιανόπουλος]],<ref>Παπαδημητρίου Σάκης, ''Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος και το τραγούδι'', στο: Ελένη Λαζαρίδου, «Ντίνος Χριστιανόπουλος – Μικρό πορτραίτο», Θεσσαλονίκη 1987, σελ. 43 – 55</ref><ref>Χριστιανόπουλος Ντίνος, Βιβλιογραφικά στα ρεμπέτικα 1972 - 1975περιοδ1975 περιοδ. «ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ», τχ. 11, Μάιος - Αύγουστος 1975, σελ. 173-175</ref><ref>Χριστιανόπουλος Ντίνος, Δημοσιεύματα για τα ρεμπέτικα (1947 - 1968). Πρώτη καταγραφή -
κριτική επισκόπηση'',περιοδ. «ΔΙΑΓΩΝΙΟΣ», τχ. 2, Μάιος - Αύγουστος 1979, σελ. 174 - 208</ref> βιογραφίες ρεμπετών, ενώ γίνονται και αρκετές νέες ηχογραφήσεις (την πρώτη "«μελέτη"» όμως έχει παρουσιάσει ο [[Μάνος Χατζιδάκις]] ήδη μετά την κατοχή).<ref>Κουνάδης Παναγιώτης, ''Η ... «Ρεμπετολογία» του Μάνου Χατζιδάκι'', περιοδ. «ΚΑΝΟΝΑΚΙ», τχ. 1, Ιανουάριος – Φεβρουάριος 1984, σσ. 42 – 45</ref><ref>Χατζιδάκις Μάνος, Ερμηνεία και θέση του λαϊκού τραγουδιού (ρεμπέτικο) περιοδ. «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ», τχ. 27,(25 Μαρτίου 1949), σελ. 459-462</ref>
Όμως από το [[1944]] ο [[Νίκος Σκαλκώτας]] θα εισάγει τη ρεμπέτικη μουσική στην Ελληνική συμφωνική δημιουργία: πρόκειται για το '''κονσέρτο για δύο βιολιά''' όπου εντάσσει, στο δεύτερό του μέρος, το ''Θα πάω εκεί στην Αραπιά'' του [[Βασίλης Τσιτσάνης|Βασίλη Τσιτσάνη]]<ref>"«Η ΑΡΑΠΙΑ"» ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΣΚΑΛΚΩΤΑ [https://www.youtube.com/watch?v=FwaCrLdtc5s]</ref>. Τον επόμενο χρόνο ο συνθέτης [[Γιάννης Α. Παπαϊωάννου]] θα χρησιμοποιήσει σε δικό του συμφωνικό έργο, τον ΄΄Βασίλη«Βασίλη Αρβανίτη»,΄΄ ένα ζεϊμπέκικο.<ref>*[http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:U4SgDy1KZfkJ:www.eclassical.com/shop/art60/BIS-CD-1554_booklet.pdf-6b2d8f.pdf+%CE%98%CE%91+%CE%A0%CE%91%CE%A9+%CE%95%CE%9A%CE%95%CE%99+%CE%A3%CE%A4%CE%97+%CE%91%CE%A1%CE%91%CE%A0%CE%99%CE%91+%CE%A3%CE%9A%CE%91%CE%9B%CE%9A%CE%A9%CE%A4%CE%91%CE%A3&hl=el&gl=gr&pid=bl&srcid=ADGEESiz20Vb19pvAHl6FaOCCmtl8Q3HHGvT8RbWSaO1d-aIJS5d7mjhR83jJdz8-VuHEUkSbaPjlnwIckajIIBA9n5hVAdRt_m9xaj7qjTGIxqXm-TZhXSrYDWxmb2JdLDtHE7PFggw&sig=AHIEtbRL2sKfhN3-il11htIF2QgayERMvQ Κονσέρτο για δύο βιολιά (σύνθεση:1944-το πρώτο έργο Νεοελληνικής κλασικής μουσικής που χρησιμοποιεί το ρεμπέτικο τραγούδι ''Θα πάω εκεί στη αραπιά'' του Βασίλη Τσιτσάνη]
</ref>
 
Γραμμή 47:
Τα χρόνια που ακολούθησαν τη [[Μικρασιατική καταστροφή]], αλλά και πριν από αυτήν, μεγάλος αριθμός Ελλήνων μετανάστευσε στις [[Η.Π.Α.]], μεταφέροντας εκεί την ελληνική μουσική παράδοση, αλλά και το ρεμπέτικο. Ήδη από τις αρχές του [[20ος αιώνας|20ου αιώνα]] ηχογραφούνται από αμερικάνικες εταιρείες σμυρναίικα και δημοτικά τραγούδια.
 
Το [[1919]] ιδρύονται οι πρώτες ελληνικές δισκογραφικές εταιρείες και από τα μέσα της [[δεκαετία 1920|δεκαετίας του '20]] υπάρχουν ηχογραφήσεις τραγουδιών τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ρεμπέτικα, πριν ακόμα αρχίσουν οι ηχογραφήσεις στην Ελλάδα. Μέχρι και το [[Β'Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος|Β'Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο]] γράφονται και ηχογραφούνται αρκετά πολύ αξιόλογα κομμάτια, ενώ η συνεργασία ελλήνων με ξένους μουσικούς δίνει πολύ ενδιαφέροντα αποτελέσματα.
 
== Μουσικά όργανα και ορχήστρα ==
Γραμμή 58:
Η θεματολογία των ρεμπέτικων τραγουδιών κινείται σε χώρους συνηθισμένους σε κάθε είδος μουσικής, π.χ. [[έρωτας]], αλλά και στο χώρο της μαγκιάς. Αρχικά κυριαρχούσε το ερωτικό στοιχείο και η θεματολογία ναρκωτικά - φυλακή - παρανομία. Σταδιακά και με την εξάπλωση του ρεμπέτικου σε ευρύτερες μάζες η τα μάγκικα τραγούδια πέρασαν στο περιθώριο, και αναδεικνύονται πολλά κοινωνικά θέματα χωρίς βέβαια να χάσει τη πρωτοκαθεδρία του ο έρωτας.
 
Έχουν γραφτεί ρεμπέτικα τραγούδια για θέματα όπως ο έρωτας, τα ναρκωτικά ([[χασίς]], [[κοκαΐνη]] κ.α.) και οι τεκέδες, η φυλακή, για συγγενικά πρόσωπα (π.χ. η μητέρα), ο [[θάνατος]], η ξενιτιά, [[Σάτιρα|σατιρικά]], για τον [[στρατός|στρατό]] και τον [[πόλεμος|πόλεμο]], για «μικρά» θέματα της καθημερινής ζωής, για εξωτικούς τόπους, για τη φτώχεια, για πρόσωπα, για την εργασία, την [[ασθένεια]], την [[πορνεία]], για τις μικρές λύπες και καημούς των ανθρώπων, και άλλα.
 
Ειδικότερα για τους ρεμπέτες χαρακτηριστικοί υπήρξαν οι "«αισιόδοξοι"» στίχοι δύο κλασικών ρεμπέτικων τραγουδιών:
 
:::::::''Όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά εμένα μ΄μ' αγαπούνε,''
:::::::''μόλις θα μ΄μ' αντικρύσουνε θυσία θα γενούνε.'' (στίχοι, σύνθεση Μ. Βαμβακάρη)
:::::::--------------------------------------------------------------------
:::::::''Εβίβα ρεμπέτες εβίβα παιδιά, μες΄μες' τη ρεμπέτικη τούτη βραδιά.''
:::::::''Παίξε μπουζούκι μου κι όχι πολλά, λίγα χρόνια και καλά.'' (στίχοι σύνθεση Απ. Καλδάρα)
 
Γραμμή 78:
| valign="top" |
=== Α ===
* [[Ανέστης Αθανασίου]] (ή "«Γύφτος"»)
* [[Ρίτα Αμπατζή]]
* [[Σοφία Αμπατζή]] ή Καρύβαλη
Γραμμή 85:
 
=== Β ===
* [[Αργύρης Βαμβακάρης]] (ή "«Κοιλιάς"»)
* [[Μάρκος Βαμβακάρης]] ("«Ρόκος"» ή "«Φράγκος"»)
* [[Στέλιος Βαμβακάρης]]
* [[Χαράλαμπος Βασιλειάδης]] (ή "«Τσάντας"»)
* [[Κώστας Βίρβος]]
 
=== Γ ===
* [[Σωτήρης Γαβαλάς]] (ή "«Μεμέτης"»)
* [[Πάνος Γαβαλάς]] (ή Πίτουρας"»)
* [[Μιχάλης Γενίτσαρης]]
* [[Δημήτρης Γκόγκος|Δημήτρης Γκόγκος (ή "«Μπαγιαντέρας"»)]]
* [[Μπάμπης Γκολές]]
* [[Καίτη Γκρέι]]
Γραμμή 102:
 
=== Δ ===
* [[Ανέστης Δελιάς]] (ή "«Αρτέμης"»)
* [[Αντώνης Διαμαντίδης (μουσ.)|Αντώνης Διαμαντίδης]] (ή "«Νταλγκάς"»)
* [[Ογδοντάκης (Γιάννης Δραγάτσης)|Γιάννης Δραγάτσης]] (ή "«Ογδοντάκης"»)
* [[Θεόδωρος Δερβενιώτης]]
 
=== Ε ===
* [[Γιοβάν Τσαούς|Γιάννης Εϊτζιρίδης ή Ετσειρίδης]] ("«Γιοβάν Τσαούς"»)
* [[Ρόζα Εσκενάζυ]] (Σάρα Σκενάζι)
* [[Τόλης Εσδράς]] (ή "«Εβραίος"»)
* [[Δημήτρης Ευσταθίου]]
* [[Σπύρος Ευσταθίου]] (ή "«Μπουμπούνας"»)
* [[Αθανάσιος Ευγενικός]] (ή "«Σαμιώτης"»)
 
=== Ζ ===
Γραμμή 126:
* [[Γεράσιμος Κλουβάτος]]
* [[Γιώργος Κάβουρας]]
* [[Στέλιος Καζαντζίδης]] (ή "«Στελάρας"»)
* [[Απόστολος Καλδάρας]]
* [[Μαρίκα Καναροπούλου]] (ή "«Τουρκαλίτσα"»)
* [[Κώστας Καπλάνης]] (ή "«Κεφαλάς"»)
* [[Κώστας Καρίπης|Κώστας Καρυπόπουλος ("«Καρίπης"»)]]
* [[Μήτσος Καρυδάκης]] (ή "«Καρυδάκιας"»)
* [[Γιώργος Κατσαρός (ρεμπέτης)]]
* [[Στέλιος Κερομύτης]] (ή "«Μπούμπης"»)
* [[Γιώργος Κωνσταντινίδης (ή Μακαρόνας")|Γιώργος Κωνσταντινίδης (ή Μακαρόνας»)]]
* [[Σούλα Καλφοπούλου]]
* [[Ζαχαρίας Κασιμάτης]]
Γραμμή 142:
 
=== Λ ===
* [[Στέλιος Λαζάρου]] (ή "«Θηβαίος"»)
* [[Ελένη Λαμπίρη]] ("«Έλσα Λάμπο"»)
* [[Μαίρη Λίντα]]
* [[Χαρούλα Λαμπράκη]]
Γραμμή 151:
 
=== Μ ===
* [[Στέλιος Μακρυδάκης]] (ή "«Κουφός"»)
* [[Γιώργος Μανησαλής]]
* [[Μανώλης Μαργαρώνης]] (ή το "«Μανωλάκι"»)
* [[Μαρινέλλα]] (Κυριακή Παπαδοπούλου)
* [[Γιώργος Μητσάκης]] (ή "«Καραντουζένι"»)
* [[Βαγγέλης Μουστακίδης]] (ή "«Τυρόπιτας"»)
* [[Μπάμπης Μπακάλης]] (ή "«Κουβάς"»)
* [[Δημήτρης Μπαρούσης]] (ή "«Μπαρούς"»)
| valign=top |
* [[Σωτηρία Μπέλλου]]
Γραμμή 173:
=== Ν ===
* [[Μαρίκα Νίνου]]
* [[Απόστολος Νικολαΐδης]] (μουσικός)|Απόστολος Νικολαΐδης]]
* [[Ευαγγελία Νικολαΐδου]]
* [[Ζωή Νάχη]]
Γραμμή 180:
 
=== Π ===
* [[Στράτος Παγιουμτζής]] (ή "«Τεμπέλης"»)
* [[Πόλυ Πάνου]] (Πολυτίμη Κολοπάνου)
* [[Βαγγέλης Παπάζογλου]] (ή Αγγούρης)
* [[Γιάννης Παπαϊωάννου]] (ή "«Πατσάς"»)
* [[Σπύρος Περιστέρης (μουσικός)|Σπύρος Περιστέρης]]
* [[Στέλιος Περπινιάδης]] (ή "«Στελλάκης"»)
* [[Πάνος Πετσάς]]
* [[Ηλίας Ποτοσίδης]] (ή "«Πανωβλέπας"»)
* [[Άκης Πάνου]]
* [[Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου]] ( ή "«Γριά" »)
* [[Βαγγέλης Περπινιάδης]]
* [[Δημήτρης Περδικόπουλος]]
* [[Σεβαστή Παπαδοπούλου]] ( Σεβάς Χανούμ)
* [[Θόδωρος Πολυκανδριώτης]]
* [[Μαρίκα Παπαγκίκα]]
=== Ρ ===
* [[Κώστας Ρούκουνας]] (ή "«Σαμιωτάκι"»)
* [[Αντώνης Ρεπάνης]]
=== Σ ===
* [[Δημήτρης Σέμσης]] (ή "«Σαλονικιός)
* [[Κώστας Σκαρβέλης]] (ή "«Παστουρμάς"»)
* [[Γιάννης Σταματίου]] (ή "«Σπόρος"»)
* [[Γιάννης Σταμούλης (τραγουδιστής)]] (ή "«Μπιρ Αλλάχ"»)
* [[Νταίζη Σταυροπούλου]]
* [[Δημήτρης Στεργίου]] (ή "«Μπέμπης"»)
* [[Βαγγέλης Σωφρονίου]] (ή "«Βιβλιοδέτης"»)
* [[Γιάννης Σαλασίδης]]
* [[Γιάννης Σπαχάνης]]
* [[Χρήστος Σύρπος]] ( ή "«Χρηστάκης"»)
* [[Ρένα Στάμου]]
* [[Δήμητρα Σκαρβέλη]]
=== Τ ===
* [[Σταύρος Τζουανάκος]]
* [[Αγάπιος Τομπούλης]] (ή "«Μπουλμπούλ"»)
* [[Παναγιώτης Τούντας]]
* [[Λευτέρης Τσαγγάρης]] (ή "«Ψυχούλας"»)
* [[Πρόδρομος Τσαουσάκης]]
* [[Βασίλης Τσιτσάνης]] (ή "«Βλάχος"»)
* [[Γιώργος Τσουμπαριώτης]] (ή "«Σμυρνιός"»)
* [[Γιώργος Μπάτης|Γιώργος Τσώρος]] ("«Μπάτης"» ή "«Αμπάτης"»)
* [[Γιάννης Τατασόπουλος]]
* [[Ιορδάνης Τσομίδης]]
Γραμμή 225:
=== Υ ===
===Φ===
* [[Κώστας Φλώρος]] (ή "«Ψευτο-Νούρος"»)
* [[Μαρίκα Φραντζεσκοπούλου]] (Μαρίκα η Πολίτισσα)
 
Γραμμή 233:
* [[Τόλης Χαρμαντάς]]
* [[Στέλλα Χασκήλ]]
* [[Απόστολος Χατζηχρήστος]] (ή "«Σμυρνιωτάκι"»)
* [[Μανώλης Χιώτης]]
* [[Άννα Χρυσάφη]]
* [[Στέλιος Χρυσίνης]]
* [[Μανώλης Χρυσοφάκης]] (ή "«Φυστιξής"»)
|}
 
Γραμμή 249:
* Βλησίδης, Κώστας, ''Για μια βιβλιογραφία του ρεμπέτικου 1873 - 2001'', Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2002.
* Klein, Tony, ''Greek Rhapsody - Instrumental Music from Greece 1905-1956'', DTD-27, 2013 (βιβλίο με 2CD που περιέχει κείμενα και έγγραφα για τη πρώτη ηχογράφηση του μπουζουκιού, και περιέχει αυτή την ηχογράφηση)
* Κουνάδης Π.,'' Η έρευνα για το ρεµπέτικο τραγούδι'', Διαβάζω, τ/χ.362(1996), σελ. 134-136
* Κουρούσης Σ., '' Απο τον τάμπουρα στο μπουζούκι - Η Ιστορία & η Εξελιξη του Μπουζουκιού & Οι Πρώτες του Ηχογραφήσεις (1926-1932)'' Orpheum Phonograph ORPH-01 ISBN 978-618-980538-0-9, Αθήνα, 2013 (βιβλίο που περιέχει και CD με τους πρώτeς εμπορίκες ηχογραφήσεις)
* [[Μάρκος Φ. Δραγούμης|Δραγούμης, Μ.]], ''Το ρεµπέτικο σήµερα: µια επανεκτίµηση'', Διαβάζω,τ/χ 362, (1996), σελ. 116-118
* Παπαζαχαρίου-Ζάχος Ε., ''Ο Μάρκος και η λαϊκότητα. Εθνολογική και ιστορική μελέτη γύρω από την καταγωγή του Ρεμπέτικου Τραγουδιού'', Έκδοση του περιοδικού Λαϊκό Τραγούδι,2005
* [[Μάρκος Φ. Δραγούμης|Δραγούμης Μάρκος]], ''Το ισλαμικό στοιχείο στη μουσική μας παράδοση'', ΑΜΗΤΟΣ ΣΤΗ ΜΝΗΜΗ ΦΩΤΗ ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΥ, Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα, 1984, σσ. 310 – 316
* Σαββόπουλος Πάνος, ''Περί της λέξεως «ρεμπέτικο» το ανάγνωσμα ...'', περιοδ. «ΟΔΟΣ ΠΑΝΟΣ», τχ. 131, Ιανουάριος – Μάρτιος 2006, σσ. 4 – 21 [http://www.ekebi.gr/magazines/ShowImage.asp?file=16225&code=2203]
* Λιάβας Λάμπρος, ''Το Ελληνικό τραγούδι από το 1821 έως τη δεκαετία του 1950'', εκδ. Εμπορική Τράπεζα της Ελλάδος, Αθήνα 2009,
* [[Τάσος Βουρνάς|Βουρνάς Τάσος]], ''Το σύγχρονο λαϊκό τραγούδι. Πρώτη προσπάθεια αναγωγής στις ρίζες του'', περιοδ. «ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ», αρ. 76, Απρίλιος 1961, σελ.σσ. 277 - 285
* [[Σάκης Παπαδημητρίου|Παπαδημητρίου Σάκης]], ''Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος και το τραγούδι'', στο: Ελένη Λαζαρίδου, «Ντίνος Χριστιανόπουλος – Μικρό πορτραίτο», Θεσσαλονίκη 1987, σελ. 43 – 55
* Κουνάδης Παναγιώτης, ''Η ... «Ρεμπετολογία» του Μάνου Χατζιδάκι'', περιοδ. «ΚΑΝΟΝΑΚΙ», τχ. 1, Ιανουάριος – Φεβρουάριος 1984, σσ. 42 – 45
* Καρδάμης Κωνσταντίνος,''Ο Μάνος Χατζηδάκις και το ρεμπέτικο: Απόπειρα ανασύνθεσης ψηφίδων ιστορίας'', Ιστορία Εικονογραφημένη,τ/χ.498(Δεκέμβριος 2009), σελ. 90-102
* Pennanen Risto Pekka, «Η ελληνοποίηση της οθωμανικής λαϊκής μουσικής», Μουσικός Λόγος, τ/χ8.(Χειμώνας 2009), σελ. 119-152
* Pennanen Risto Pekka, «The development of chordal harmony in Greek rebetika and laika music, 1930s-1960s », British Journal of Ethnomusicology, vol.6, (1997), σελ. 65-115
* Smith Ole,'' Research on rebetika: some methodological problems and issues'', Journal of Modern Hellenism'', vol. 6, (1991), σελ. 177-190''
* Smith Ole, ''The chronology of rebetiko –a reconsideration of the evidence'', Byzantine and Modern Greek Studies, 15, (1991), σελ. 318-324
* Paivans D.,'' The translatability and interpretation of rebetika'', Journal of Modern Greek Studies, 11/1 (1993), σελ. 107-131
* Monos D.,'' Rebetico: The Music of the Greek Urban Working Class'', The International Journal of Politics, Culture and Society 1, 2, (1987), σελ. 301-309
* Michael D, '' Tsitsanis and the Birth of New “Laiko«Laiko Tragoudi''. Modern Greek Studies, vol. iv, (1996), σελ. 55-96
* Conway M. R., ''Greek Cafè Music. Journal of the British Institute of Record-ed Sound, 1980, σελ. 79-117''
* Sarbanes Janet, ''Musicking and Communitas: The Aesthetic Mode of Sociality in Rebetika Subculture'', Popular Music and Society, Volume 29 Issue 1, (2006), σελ. 17-35
* Zaimakis Yiannis, ''“Bawdy«Bawdy Songs and Virtuous Politics”Politics»: Ambivalence and Controversy in the Discourse of the Greek Left on rebetiko'', History and Anthropology, Volume 20, Issue 1, 2009, σελ. 15-36
* Gauntlett Στάθης, ''Ρεμπέτικο τραγούδι. Συμβολή στην επιστημονική του προσέγγιση'', εκδ. του Εικοστού Πρώτου, Αθήνα 2001
* Παπαχριστόπουλος Νίκος, ''Ρεμπέτικα τραγούδια. Η τέχνη των σημείων'', εκδ. Opportuna, Αθήνα 2016
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/wiki/Ρεμπέτικο_τραγούδι"