Μπουζούκι: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Το '''Μπουζούκι''' είναι λαουτοειδές έγχορδο λαϊκό μουσικό όργανο, με αχλαδόσχημο [[αντηχείο]] (σκάφος) από επιμήκεις ξύλινες λουρίδες, τις [[ντούγιες]], και μακρύ βραχίονα, το μπράτσο ή [[μάνικο]] με κλειδιά στην άκρη για το χόρδισμα (κούρδισμα). Κατά μήκος του βραχίονα υπάρχουν λεπτά μεταλλικά ελάσματα, κάθετα προς τον επιμήκη άξονα του βραχίονα, που σφηνώνονται σε μία λεπτή σχισμή και λέγονται ''τάστα''. Τα διαστήματα ανάμεσα στα τάστα, οριοθετούν την απόσταση του ''ημιτονίου''.

Η καταγωγή του μπουζουκιού σαν όργανο είναι [[Ελλάδα|ελληνική]], ενώ θεωρείται όπως κι όλα τα λαούτα, σαν ένα είδος μετεξέλιξης της αρχαιοελληνικής [[πανδούρα]]ς.<ref>[http://stringedinstrumentdatabase.110mb.com/b.htm Μπουζούκι, απόγονος της αρχαιοελληνικής πανδούρας]</ref> Η καταγωγή του μπουζουκιού, ως απόγονος της αρχαίας ελληνικής μουσικής, τοποθετείται στην [[αρχαία Ελλάδα]],<ref>[http://www.greekfolkmusicanddance.com/instruments.php Μπουζούκι, απόγονος των αρχαιοελληνικών οργάνων]</ref> όπου υπήρχε το αντίστοιχο αρχαιοελληνικό όργανο γνωστό κι ως "Πανδουρίδιον" ή αλλιώς "τρίχορδο" επειδή είχε τρεις χορδές.

Έντονος υποστηρικτής της πηγής αυτής είναι τα μάρμαρα της εποχής, με γνωστότερο αυτό της [[Μαντίνεια Αρκαδίας|Μαντινείας]] (4ος αιώνας π.Χ.), που σήμερα εκτίθεται στο [[Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο]] της [[Αθήνα]]ς, κι απεικονίζει το μυθικό αγώνα, μεταξύ [[Απόλλων]]ος και [[Μαρσύας|Μαρσύα]], όπου η αρχαιοελληνική πανδούρα παίζεται από μια [[Μούσες|μούσα]] κάθισμένη πάνω σε έναν βράχο.<ref>[http://homoecumenicus.com/ancient_instruments.htm Αρχαία Ελληνικά Όργανα], Πανδούρα.</ref>

Ορισμένοι δέχονται την τουρκική προέλευση μόνο στην ονομασία του (buzuq), αν και είναι πιθανόν η λέξη να προέρχεται από τη περσική λέξη "tambur-e bozorg" που σημαίνει "μεγάλος ταμπουράς" με μετατροπή του ήχου "rg" σε "k" στην Ελληνική και την Τουρκική. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, το μπουζούκι που κατέχει πρωταγωνιστικό ρόλο στη λαϊκή ορχήστρα, έχει σχήμα, διαστάσεις και διάταξη χορδών, ίδια περίπου εδώ και χιλιάδες χρόνια.

Πέρασε από τους αρχαίους Έλληνες στους Βυζαντινούς, επέζησε στην Τουρκοκρατία και η άνθησή του στις μέρες μας πέρασε πρώτα από μια περίοδο αμφισβήτησης στις αρχές του αιώνα. Οι παραλλαγές αυτού του αρχαίου οργάνου ήταν αρκετές μέσα στα χρόνια της ζωής του και είχε τα ονόματα πανδούρα ή πανδουρίδα, τρίχορδον, ταμπουράς, θαμπούρα, ταμπούριν, ψαλτήριον, μπουζούκι και πολλά άλλα ακόμη με τα οποία ονομάζονταν και άλλα μικρότερα ή μεγαλύτερα όργανα της ίδιας οικογένειας, των ταμπουράδων.

Στην πραγματικότητα ήταν απλώς μικροτροποποιήσεις και παραλλαγές του ίδιου βασικού οργάνου, του ταμπουρά. Ο μουσικολόγος και κριτικός [[Φοίβος Άνωγειανάκης]] περιγράφει την πορεία του ταμπουρά και την ιστορία του ονόματός του ως τις μέρες μας.

Στο 2ο μισό του 19ου αιώνα ανιχνεύονται οι ρίζες του ρεμπέτικου τραγουδιού, το οποίο άρχισε να αποδίδεται με τη συνοδεία μπουζουκιού, αλλά όχι αποκλειστικά, όπως έγινε αργότερα. To 1935 σχηματίσθηκε η πρώτη επαγγελματική ρεμπέτικη κομπανία (το συνηθισμένο σχήμα με δύο μπουζούκια, μια κιθάρα κι ένα μπαγλαμά ή και παραλλαγές).

Στην κομπανία συμμετείχαν ο [[Μάρκος Βαμβακάρης]],που έπαιζε μπουζούκι και τραγουδούσε, ο [[Στράτος Παγιουμτζής]] που τραγουδούσε κυρίως, ο [[Ανέστης Δελιάς]] που έπαιζε μπουζούκια, κιθάρα και τραγουδούσε, και ο [[Γιώργος Μπάτης]] που έπαιζε μπαγλαμά και τραγουδούσε.

Το ρεμπέτικο, αυτό το μουσικό είδος ταυτίσθηκε με το μπουζούκι και το όργανο αυτό τελειοποιήθηκε και αξιοποιήθηκε στα χέρια μεγάλων εκτελεστών ανάμεσα στους οποίους ήταν οι Βαμβακάρης, Τσιτσάνης, Παπαϊωάννου, Χιώτης, Μητσάκης και πολλοί άλλοι.

Η μεγάλη αλλαγή στην τεχνική του μπουζουκιού έγινε από το Μανώλη Χιώτη, που είχε την ιδέα να προσθέσει μια ακόμη διπλή χορδή και να το κουρδίσει στη λογική της κιθάρας. Κατασκευαστές του τετράχορδου μπουζουκιού οι οργανοποιοί αδελφοί Παναγή<ref>{{cite web|last=Καγιάφας|first=Παναγιώτης|title=Ο Μανώλης Χιώτης, το τετράχορδο και οι Αφοί Παναγή|url=http://greekluthiers.wordpress.com/2009/04/28/ο-μανώλης-χιώτης-το-τετράχορδο-και-οι-α/|accessdate=26 December 2013}}</ref> .

Το τετράχορδο, ως πιο πολυφωνικό, έδινε τη δυνατότητα για περισσότερες και πιο περίπλοκες συγχορδίες ενώ, επειδή έχει περισσότερες χορδές, διευκόλυνε τον εκτελεστή να παίζει τις κλίμακες κάνοντας μικρότερες διαδρομές στην [[ταστιέρα]] με τα δάχτυλα του αριστερού χεριού.

Το μέγεθος και το είδος του ηχείου παίζουν ρόλο στην τονικότητα του οργάνου ενώ το μήκος του μάνικου, και κατ' επέκταση των χορδών, δίνουν τη διαφορά στην τονικότητα του οργάνου. Εννοείται ότι κάθε μήκος μάνικου έχει διαφορετικό πλάτος τάστων αφού όλα τα μπουζούκια έχουν τον ίδιο αριθμό τάστων. Μεγάλη σημασία στον ήχο έχει και η ποιότητα των ξύλων από τα οποία είναι κατασκευασμένο το όργανο.

Για την κατασκευή του σκάφους θεωρείται ότι καλύτερα ξύλα είναι της μουριάς, της απιδιάς, της κερασιάς, της ακακίας, της φτελιάς κι ακολουθούν της καρυδιάς, του πλάτανου, της καστανιάς. Το ξύλο του σκάφους πρέπει να είναι συμπαγές, ιδιότητα που έχουν εκείνα τα ξύλα που προέρχονται από δέντρα βραδείας ανάπτυξης. Το [[καπάκι]] του σκάφους πρέπει να είναι από κέδρο ή έλατο (κατά προτίμηση ερυθρελάτη) αν είναι δυνατό, μονοκόμματο. Το καπάκι είναι που παίζει τον κύριο ρόλο στον ήχο γιατί αυτό πάλλεται και ενισχύει και παρατείνει τους παλμούς των χορδών.
[[Αρχείο:Theodorakis Kaisaria 70s Mordo Avrahmov.jpg|μικρογραφία|[[Μίκης Θεοδωράκης]]]]
Στην ποιότητα του ήχου παίζει ρόλο ο λούστρος και η επεξεργασία του λουστραρίσματος. Καλύτερος είναι ο φυσικός λούστρος από γομμαλάκκα που είναι περασμένος με το χέρι σε πολλά στρώματα, με τον παραδοσιακό τρόπο. Έτσι οι επιφάνειες των ξύλων γίνονται πιο συμπαγείς και πιο ανακλαστικές, πέρα από το καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα.

Το μάνικο πρέπει να είναι από πολύ ξερό και σκληρό ξύλο για να μη σκεβρώσει κι απομακρύνει τις χορδές από την ταστιέρα, οπότε το όργανο γίνεται φάλτσο και δυσκολόπαιχτο. Για να το πετύχουν αυτό οι οργανοκατασκευαστές χρησιμοποιούν διάφορες τεχνικές κι ο καθένας έχει τα δικά του μυστικά.

Μπορεί κανείς να βάλει μέσα στο μάνικο μια μεταλλική βέργα που αυξάνει την αντοχή στο σκεύρωμα αλλά προσθέτει πολύ βάρος. Τέτοιας κατασκευής είναι τα λεγόμενα "βιομηχανικά" μπουζούκια. Το καλύτερο ξύλο για μάνικο είναι το σφενδάμι, η φτελιά και η καρυδιά. Η πλάκα που κάθεται πάνω στο μάνικο και σ' αυτήν σφηνώνονται τα συρμάτινα τάστα πρέπει να είναι πολύ σκληρό, συμπαγές, ανθεκτικό ξύλο αλλά και όμορφο.

Τα καλύτερα για αυτή τη θέση είναι ο έβενος, ο παλίσανδρος, το πυξάρι και η τριανταφυλιά, ανάλογα με το χρώμα που θέλουμε να έχει η ταστιέρα (ο έβενος μαύρο, ο παλίσανδρος κοκκινιάρικο σκούρο, η τριανταφυλλιά καστανοκόκκινο με όμορφα νερά και το πυξάρι ανοιχτόχρωμο). Τέλος έρχονται τα διακοσμητικά στοιχεία που προσθέτουμε στο μπουζούκι. Αυτά, όσο πιο πολλά είναι, τόσο ο ήχος γίνεται πιο μουντός.

Γι' αυτό θα ακούσετε τον καλύτερο ήχο από τα λιτά μπουζούκια, πιο καθαρό και πιο "καμπανάτο". Μπορεί, βέβαια, ένα μπουζούκι να έχει διακοσμητικά από φυσικά υλικά (ξύλο, σεντέφι, ελεφαντόδοντο, ταρταρούγα) και να είναι και "πλουμιστό" και καθαρόηχο. Αυτό έγκειται στη μαστοριά του κατασκευαστή.