Επανάσταση του Φεβρουαρίου: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
μ Αντικατάσταση παρωχημένου προτύπου με references tag |
επικεφαλής |
||
Γραμμή 1:
{{συγχώνευση|Επανάσταση του Φεβρουαρίου}}
Η '''Φεβρουαριανή Επανάσταση''', γνωστή στη σοβιετική ιστοριογραφία ως '''Φεβρουαριανή Αστικο-Δημοκρατική Επανάσταση'''<ref>Aluf, I. A. (1979). [http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/February+Bourgeois+Democratic+Revolution+of+1917/February ''Bourgeois Democratic Revolution of 1917'']. ''The Great Soviet Encyclopedia'' (3rd ed.) (The Gale Group, Inc.).</ref>, ήταν η πρώτη από τις δύο επαναστάσεις στη Ρωσία το 1917. Επικεντρώθηκε στην Πετρούπολη (γνωστή τώρα ως [[Αγία Πετρούπολη | Αγία Πετρούπολη]]), πρωτεύουσα τότε, την [[Παγκόσμια ημέρα της γυναίκας | Ημέρα της Γυναίκας]] τον Μάρτιο (τέλη Φεβρουαρίου με το [[Ιουλιανό ημερολόγιο | Ιουλιανό ημερολόγιο]]).<ref>[http://www.un.org/en/events/womensday/history.shtml/ History of the Women's Day]. United Nations website.</ref> Η επανάσταση περιορίστηκε στην πρωτεύουσα και τα περίχωρά της, και κράτησε λιγότερο από μια εβδομάδα. Έγιναν μαζικές διαδηλώσεις και ένοπλες συγκρούσεις με την αστυνομία και τους στρατοχωροφύλακες, τις τελευταίες αφοσιωμένες δυνάμεις στην Ρωσική μοναρχία. Τις τελευταίες ημέρες δυνάμεις του Ρωσικού Στρατού που είχαν στασιάσει συμμάχησαν με τους επαναστάτες. Το άμεσο αποτέλεσμα της επανάστασης ήταν η παραίτηση του Τσάρου [[Νικόλαος Β΄ της Ρωσίας | Νικόλαου Β΄]], το τέλος της δυναστείας των [[Οίκος των Ρομάνοφ | Ρομανόφ]], και το τέλος της [[Ρωσική Αυτοκρατορία | Ρωσικής Αυτοκρατορίας]]. Ο [[Τσάρος | Τσάρος]] αντικαταστάθηκε από την [[Ρωσική Προσωρινή Κυβέρνηση]] υπό τον Πρίγκιπα [[Γκεόργκι Λβοφ]]. Η Προσωρινή Κυβέρνηση ήταν μια συμμαχία μεταξύ φιλελευθέρων και σοσιαλιστών που ήθελαν πολιτική μεταρρύθμιση. Εγκατέστησαν μια δημοκρατικά εκλεγμένη εκτελεστική και [[Ρωσική Συντακτική Συνέλευση | συντακτική συνέλευση]]. Την ίδια στιγμή, σοσιαλιστές - επίσης - σχημάτιζαν το [[Σοβιέτ του Πέτρογκραντ | Σοβιέτ της Πετρούπολης]], το οποίο κυβερνούσε μαζί με την [[Ρωσική Προσωρινή Κυβέρνηση | Προσωρινή Κυβέρνηση]], μια διευθέτηση που ονομάστηκε [[Δυαδική Εξουσία]]. Τα θύματα, στην Πετρούπολη μόνο, ήταν 1.443 φονευθέντες.<ref>{{cite book
|author = Orlando Figes
|title = A People's Tragedy
|chapter =
|publisher = First
|url = https://books.google.gr/books?id=ety5B4feoDoC&pg=PA321&redir_esc=y
|year = 2008
|
|
|
}}</ref>
Η επανάσταση αυτή φάνηκε ότι ξέσπασε αυθόρμητα, χωρίς κάποια ουσιαστική ηγεσία ή βασικό σχεδιασμό. Η Ρωσία υπέφερε από πολλά οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, τα οποία συνδυάστηκαν από την επίδραση του [[Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος | Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου]]. Διαδηλωτές για το ψωμί και απεργοί των βιομηχανιών ενώθηκαν στους δρόμους με δυσαρεστημένους στρατιώτες από την φρουρά της πόλης. Καθώς όλο και περισσότερα στρατεύματα εγκαταλείπονταν, και με τα πιστά στρατεύματα μακριά στο Μέτωπο, η πόλη έπεσε σε κατάσταση χάους, που οδήγησε στην ανατροπή του Τσάρου.
Την Φεβρουαριανή Επανάσταση ακολούθησε την ίδια χρονιά η [[Οκτωβριανή Επανάσταση]], που έφερε την διακυβέρνηση των [[Μπολσεβίκοι | Μπολσεβίκων]] και μια αλλαγή στην κοινωνική δομή της Ρωσίας, που άνοιξε τον δρόμο για την [[Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών | Σοβιετική Ένωση]].
==Οι αιτίες==
Μια σειρά παράγοντες συνέβαλαν στην πτώση της Αυτοκρατορικής κυβέρνησης την άνοιξη του 1917, τόσο βραχυπρόθεσμοι όσο και μακροπρόθεσμοι. Διάφοροι ιστορικοί δίνουν διαφορετική βαρύτητα στον καθένα: οι φιλελεύθεροι ιστορικοί υπογραμμίζουν την αναταραχή που δημιουργήθηκε από τον πόλεμο, ενώ οι Μαρξιστές έθεσαν την έμφασή τους στο αναπόφευκτο της αλλαγής.<ref name=mprakt>Acton 1990, pp. 107–108.</ref>
Ο [[Ραμπίνοβιτς]] συνοψίζει τα κύρια μακροπρόθεσμα και βραχυπρόθεσμα αίτια:
"''Η επανάσταση του Φεβρουαρίου 1917… δημιουργήθηκε στην προπολεμική πολιτική και οικονομική αστάθεια, την τεχνολογική καθυστέρηση και τις θεμελιώδεις κοινωνικές διαιρέσεις, συνδυασμένα με την κατάφωρη κακοδιαχείριση της πολεμικής προσπάθειας, τις συνεχείς στρατιωτικές ήττες, την εγχώρια οικονομική παράλυση και τα εξωφρενικά σκάνδαλα γύρω από την μοναρχία''".<ref>{{cite book
|author = Alexander Rabinowitch
|title = The Bolsheviks in Power: The First Year of Soviet Rule in Petrograd
|chapter =
|publisher = Indiana UP
|url = https://books.google.gr/books?id=BEoBCGJ4VqYC&pg=PA1&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
|year = 2008
|place =
|pages = 1
|isbn = 0253220424.
}}</ref>
===Μακροπρόθεσμα αίτια===
Παρά την εμφάνισή της στο αποκορύφωμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, οι ρίζες της Φεβρουαριανής Επανάστασης χρονολογούνται πολύ πιο πίσω. Η σημαντικότερη ανάμεσά τους ήταν η αποτυχία της Αυτοκρατορικής Ρωσίας, σε όλο τον 19ο και τις αρχές του 20ου αιώνα, να εκσυγχρονίσει τις απαρχαιωμένες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές δομές της, ενώ διαφύλαττε την σταθερότητα της πανταχού παρούσας αφοσίωσης σε έναν αυταρχικό μονάρχη. Όπως γράφει ο ιστορικός [[Ρίτσαρντ Πάιπς]], “η αντίθεση του καπιταλισμού και της απολυταρχίας ήρθε στο μυαλό όλων όσων σκέφτηκαν το θέμα”.<ref>Pipes 2008, p. 18.</ref>
Το πρώτο σημαντικό γεγονός της Ρωσικής Επανάστασης ήταν η Φεβρουαριανή Επανάσταση, η οποία ήταν ένα χαοτικό γεγονός, που προκλήθηκε από την κορύφωση της πάνω από έναν αιώνα πολιτικής και στρατιωτικής δυσφορίας. Οι αιτίες αυτής της δυσφορίας των απλών ανθρώπων έναντι του Τσάρου και των αριστοκρατών γαιοκτημόνων είναι πάρα πολλές και περίπλοκες για να τις συνοψίσουμε με τάξη, αλλά οι βασικοί παράγοντες για να εξετάσουμε ήταν η συνεχιζόμενη δυσαρέσκεια στην βάναυση μεταχείριση των αγροτών από τους πατρίκιους, η χαμηλή ποιότητα των συνθηκών εργασίας που βίωναν οι εργάτες της πόλης στην νεοσύστατη βιομηχανική οικονομία και η αυξανόμενη αίσθηση πολιτικής και κοινωνικής συνείδησης των χαμηλότερων βαθμίδων γενικά (οι δημοκρατικές ιδέες έφθαναν στην Ρωσία από την Δύση και διδάσκονταν από πολιτικούς ακτιβιστές). Η δυσαρέσκεια των προλεταρίων συνδυαζόταν επιπρόσθετα με τις ελλείψεις τροφίμων και τις στρατιωτικές αποτυχίες. Το 1905 η Ρωσία βίωσε ταπεινωτικές ήττες στον [[Ρωσοϊαπωνικός Πόλεμος | πόλεμο με την Ιαπωνία]], και στη συνέχεια την [[Ματωμένη Κυριακή]] και την [[Ρωσική επανάσταση του 1905 | Επανάσταση του 1905]], τα Τσαρικά στρατεύματα πυροβόλησαν πάνω στο ειρηνικό, άοπλο πλήθος – διαχωρίζοντας παραπέρα τον [[Νικόλαος Β΄ της Ρωσίας | Νικόλαο Β΄]] από τον λαό του. Ακολούθησαν εκτεταμένες απεργίες, ταραχές και η περίφημη ανταρσία στο [[Θωρηκτό Ποτέμκιν | θωρηκτό Ποτέμκιν]].
Οι συνθήκες αυτές οδήγησαν σε μεγάλη κινητοποίηση μέσα στις νεαρές εργαζόμενες και επαγγελματικές τάξεις. Η ένταση αυτή στη συνέχεια ξέσπασε σαν γενική εξέγερση με την Επανάσταση του 1905, και πάλι κάτω από την ένταση του ολοκληρωτικού πολέμου το 1917, αλλά τη φορά αυτή με διαρκείς συνέπειες.
===Βραχυπρόθεσμα αίτια===
[[Αρχείο:Russian Wounded NGM-v31-p369-B.jpg|200px|μικρογραφία|αριστερά|Τραυματίες Ρώσοι στρατιώτες επιστρέφουν από το μέτωπο]]
Η επανάσταση προκλήθηκε όχι μόνο από τις Ρωσικές στρατιωτικές αποτυχίες κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο,<ref name=argk>Fitzpatrick 2008, p. 38.</ref> αλλά επίσης και από την λαϊκή δυσαρέσκεια για τον τρόπο που κυβερνιόταν η χώρα στο Εσωτερικό Μέτωπο. Οι οικονομικές προκλήσεις που αντιμετώπιζε η Ρωσία διεξάγοντας έναν ολοκληρωτικό πόλεμο συνέβαλαν επίσης.
Τον Αύγουστο του 1914 όλες οι τάξεις στήριξαν<ref>Service 2005, p. 26.</ref> και σχεδόν όλοι οι βουλευτές ψήφισαν υπέρ του πολέμου<ref>f 422, only 21 voted against. Beckett 2007, p. 516.</ref> (παρά τις εκκλήσεις από τους “ηττοπαθείς”, περιλαμβανομένου του [[Βλαντιμίρ Λένιν | Βλαδίμηρου Λένιν]] του κόμματος των [[Μπολσεβίκοι | Μπολσεβίκων]], ότι δεν ήταν ένας πόλεμος που αξίζει μάχη). Η κήρυξη του πολέμου συνοδεύτηκε από ένα κύμα εθνικοφροσύνης και επιδεικτικού πατριωτισμού, που χρησίμευσε για να επιφέρει ένα προσωρινό μορατόριουμ στην εσωτερική διαμάχη.<ref name=argk/> Ο στρατός πέτυχε κάποιες πρόωρες νίκες (όπως στη [[Γαλικία (Ανατολική Ευρώπη) | Γαλικία]] το 1915 και με την Επίθεση [[Αλεξέι Αλεξέγεβιτς Μπρουσίλοφ | Μπρουσίλοφ]] το 1916) αλλά επίσης υπέστη μεγάλες ήττες, κυρίως στο [[Μάχη του Τάνενμπεργκ | Τάνενμπεργκ]] τον Αύγουστο 1914, την Χειμερινή, δεύτερη, Μάχη στις Λίμνες της Μαζουρίας [Πολωνία] τον Φεβρουάριο 1915 και την απώλεια της Ρωσικής Πολωνίας κατά την διάρκεια της [[Μεγάλης Υποχώρησης]] από τον Μάιο ως τον Αύγουστο του 1915. Σχεδόν έξι εκατομμύρια θύματα – νεκροί, τραυματίες και αγνοούμενοι – είχαν συσσωρευτεί έως τον Ιανουάριο του 1917. Οι ανταρσίες εμφανίζονταν πιο συχνά (οι περισσότερες λόγω της εύκολης κούρασης από τον πόλεμο), το ηθικό ήταν στο χαμηλότερό του επίπεδο, και οι (πρόσφατα κληθέντες) αξιωματικοί και διοικητές ήταν μερικές φορές πολύ ανίκανοι. Όπως όλοι οι μεγάλοι στρατοί, οι ένοπλες δυνάμεις της Ρωσίας έπασχαν από ανεπαρκείς προμήθειες.<ref>Beckett 2007, pp. 521–522.</ref> Το προεπαναστατικό ποσοστό λιποταξίας έφτανε περίπου τις 34.000 τον μήνα.<ref>Beckett 2007, p. 525.</ref> Εν τω μεταξύ, η εν καιρώ πολέμου συμμαχία βιομηχανίας, Δούμας και Stavka (Ανωτάτη Στρατιωτική Διοίκηση) άρχισε να λειτουργεί έξω από τον έλεγχο του Τσάρου.<ref>Beckett 2007, p. 518.</ref>
Σε μια προσπάθεια να ανεβάσει το ηθικό και να αποκαταστήσει την φήμη του σαν αδύναμου ηγέτη, ο Νικόλαος Β΄ ανακοίνωσε το καλοκαίρι του 1915 ότι θα γίνει ο νέος Αρχιστράτηγος, σε πείσμα της σχεδόν καθολικής συμβουλής για το αντίθετο.<ref name=mprakt/> Το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό για τρεις λόγους. Κατά πρώτον συνέδεσε την μοναρχία με τον αντιλαϊκό πόλεμο· δεύτερον, αποδείχτηκε στους άνδρες της πρώτης γραμμής του μετώπου ότι ο Νικόλαος ήταν χαμηλής ποιότητας ηγέτης, εξοργίζοντας συχνά τους διοικητές του με τις παρεμβάσεις του·{{πηγή}} και τρίτον, ενόσω ήταν στο μέτωπο, δεν ήταν διαθέσιμος για να κυβερνήσει. Άφησε τα ηνία της εξουσίας στη σύζυγό του, την Γερμανίδα [[Τσαρίνα Αλεξάνδρα]], η οποία δεν ήταν δημοφιλής και την κατηγορούσαν ότι είναι κατάσκοπος και υποχείριο του εμπίστου της [[Γκριγκόρι Ρασπούτιν | Γκριγκόρι Ρασπούτιν]], τον ίδιο τόσο αντιδημοφιλή που δολοφονήθηκε από μέλη της αριστοκρατίας τον Δεκέμβριο 1916.<ref name=argk/> Η Τσαρίνα αποδείχτηκε αναποτελεσματική κυβερνήτης σε καιρό πολέμου, ανακοινώνοντας τη γρήγορη διαδοχή διαφόρων Πρωθυπουργών, και εξαγριώνοντας την [[Κρατική Δούμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας | Δούμα]].<ref name=argk/> Η έλλειψη ισχυρής ηγεσίας απεικονίζεται σε ένα τηλεγράφημα από τον [[Οκτωβριστές | Οκτωβριστή]] πολιτικό [[Μιχαήλ Ροντζιάνκο]] προς τον Τσάρο στις 11 Μαρτίου (26 Φεβρουαρίου) 1917, στο οποίο ο Ροντζιάνκο παρακάλεσε για έναν υπουργό με την “εμπιστοσύνη της χώρας”, να τοποθετηθεί αμέσως. Η καθυστέρηση, έγραψε, θα είναι “ισοδύναμη με θάνατο”.<ref name=Ροντζιάνκο>Browder & Kerensky 1961, p. 40.</ref>
Στο εσωτερικό μέτωπο, η πείνα διαφαινόταν και τα εμπορεύματα γίνονταν σπάνια σαν αποτέλεσμα των προβλημάτων του υπερ-επιμηκυμένου σιδηροδρομικού δικτύου. Εντωμεταξύ, ήρθαν κατά εκατομμύρια πρόσφυγες από τις Γερμανοκρατούμενες περιοχές της Ρωσίας.<ref>Beckett 2007, p. 513.</ref> Η Ρωσική οικονομία, η οποία μόλις είχε δει έναν από τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης στην Ευρώπη, ήταν αποκλεισμένη από τις αγορές της ηπείρου λόγω του πολέμου. Αν και η βιομηχανία δεν κατέρρευσε, ήταν σε μεγάλη πίεση και όταν ο πληθωρισμός ανέβηκε στα ύψη, οι μισθοί δεν μπορούσαν να συγκρατηθούν.<ref>Beckett 2007, p. 516.</ref> Η [[Κρατική Δούμα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας | Δούμα]] (Κάτω Βουλή), αποτελούμενη από φιλελεύθερους βουλευτές, προειδοποίησε τον Τσάρο Νικόλαο Β΄ για τον επικείμενο κίνδυνο και τον συμβούλευσε να σχηματίσει νέα συνταγματική κυβέρνηση, όπως αυτήν που είχε διαλύσει μετά από κάποιες βραχυπρόθεσμες προσπάθειες στον απόηχο της [[Ρωσική επανάσταση του 1905 | Επανάστασης του 1905]].{{πηγή}} Ο Τσάρος αγνόησε την συμβουλή της Δούμας. Ο Ιστορικός [[Έντουαρντ Άκτον]] ισχυρίζεται ότι “με το να αρνείται με πείσμα να φτάσει σε οποιοδήποτε modus vivendi με το [[Προοδευτικό Μπλοκ (Ρωσία) | Προοδευτικό Μπλοκ]] της Δούμας… ο Νικόλαος υπονόμευσε την αφοσίωση ακόμη και των πιο κοντά στον θρόνο [και] άνοιξε αγεφύρωτο ρήγμα μεταξύ του ιδίου και της κοινής γνώμης”.<ref name=mprakt/> Εν ολίγοις, ο Τσάρος δεν είχε πια την στήριξη του στρατού, της αριστοκρατίας ή της Δούμας (συλλογικά οι ''ελίτ''), την ίδια στιγμή που η νομιμότητα της μοναρχίας για τον Ρωσικό λαό ήταν σε χαμηλό επίπεδο. Το αποτέλεσμα ήταν επανάσταση.<ref>Fitzpatrick 2008, pp. 39–40.</ref>
==Τα γεγονότα==
===Διαμαρτυρίες===
[[Αρχείο:Демострация работниц Путиловского завода в первый день Февральской революции 1917.jpg|μικρογραφία|δεξιά|Εργάτριες του εργοστασίου Πουτίλοφ διαμαρτυρόμενες στους δρόμους]]
Η πρώτη μεγάλη διαμαρτυρία της Φεβρουαριανής Επανάστασης συνέβη στις 7 Μαρτίου (22 Φεβρουαρίου, [[Ιουλιανό ημερολόγιο | παλαιό ημερολόγιο]]) όταν οι εργάτες του [[εργοστασίου Πουτίλοφ]] (λεγόταν επίσης [[Εργοστάσιο Κίροφ]]), η μεγαλύτερη βιομηχανική μονάδα της Πετρούπολης, ανακοίνωσαν απεργία για να διαδηλώσουν κατά της κυβέρνησης.<ref>Curtis 1957, p. 30.</ref> Μέχρι το 1917, η πλειοψηφία των Ρώσων είχε χάσει την πίστη του στο Τσαρικό καθεστώς.<ref>February Revolution Begins in Russia.</ref> Η διαφθορά της Κυβέρνησης ήταν ανεξέλεγκτη, και ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ είχε αγνοήσει συχνά τις Δούμες.<ref>February Revolution Begins in Russia.</ref> Χιλιάδες εργάτες πλημμύρισαν τους δρόμους της Πετρούπολης για να δείξουν την δυσαρέσκειά τους.<ref>Curtis 1957, p. 1.</ref>
Στις 8 Μαρτίου (23 Φεβρουαρίου), οι διαδηλωτές του Πουτίλοφ ενώθηκαν σε εξέγερση με εκείνους που γιόρταζαν την Διεθνή Ημέρα της Γυναίκας και διαμαρτύρονταν κατά της εφαρμογής δελτίου στα τρόφιμα από την κυβέρνηση.<ref>Williams 1987, p. 9.</ref> Καθώς η Ρωσική κυβέρνηση άρχισε το δελτίο στο αλεύρι και το ψωμί, κυκλοφόρησαν φήμες για ελλείψεις στα τρόφιμα και ξέσπασαν ταραχές για το ψωμί σε όλη την πόλη της Πετρούπολης.<ref>Williams 1987, p. 9.</ref> Οι γυναίκες, ιδιαίτερα, ήταν παθιασμένες να δείξουν την δυσαρέσκειά τους για την εφαρμογή του συστήματος του δελτίου, και οι εργάτριες διαδήλωσαν προς τα κοντινά εργοστάσια για να εντάξουν πάνω από 50.000 εργάτες στην απεργία.<ref>When women set Russia ablaze 2007.</ref> Τόσο οι άντρες, όσο και οι γυναίκες πλημμύρισαν τους δρόμους της Πετρούπολης με κόκκινες σημαίες και πανό που έγραφαν “Κάτω η Απολυταρχία !” για να δείξουν την πολιτική τους δυσφορία.<ref>Curtis 1957, p. 1.</ref> Ως την επόμενη ημέρα (24 Φεβρουαρίου), σχεδόν 200.000 διαδηλωτές γέμισαν τους δρόμους, απαιτώντας την αντικατάσταση του Τσάρου από έναν πιο προοδευτικό πολιτικό ηγέτη.<ref>Curtis 1957, p. 1.</ref> Ο διαμαρτυρόμενος όχλος ζήτησε να τελειώσει ο πόλεμος και να ανατραπεί η Ρωσική μοναρχία.<ref>Williams 1987, p. 9.</ref> Μέχρι τις 10 Μαρτίου (25 Φεβρουαρίου), η εξέγερση είχε κλιμακωθεί τόσο πολύ που σχεδόν κάθε βιομηχανική επιχείρηση στην Πετρούπολη είχε κλείσει.<ref>Curtis 1957, p. 30.</ref>
Ο Τσάρος ανέλαβε δράση για να αντιμετωπίσει τις ταραχές στις 10 Μαρτίου (25 Φεβρουαρίου) τηλεγραφώντας στον διοικητή της φρουράς Στρατηγό Καμπάλοφ να διαλύσει τα πλήθη με πυρά τυφεκιοφόρων.<ref>Curtis 1957, p. 30.</ref> Τουλάχιστον 180.000 στρατιώτες ήταν διαθέσιμοι στην πρωτεύουσα, αλλά οι περισσότεροι ήταν είτε μερικώς εκπαιδευμένοι νεοσύλλεκτοι είτε ηλικιωμένοι έφεδροι εργάτες από την περιοχή της Πετρούπολης που ανακλήθηκαν στην υπηρεσία. Υπήρχε σοβαρή έλλειψη αξιωματικών στα τάγματα των εφέδρων της Αυτοκρατορικής Φρουράς, τα οποία αποτελούσαν το μεγαλύτερο μέρος της φρουράς της Πετρούπολης, και το ηθικό και η πειθαρχία αυτών των μονάδων ήταν χαμηλά. Ο Ιστορικός Ίαν Μπέκετ έχει την άποψη ότι περίπου 12.000 από αυτούς τους στρατιώτες θα μπορούσαν να θεωρηθούν έμπιστοι, αλλά ακόμη κι αυτοί αποδείχθηκαν απρόθυμοι να πυροβολήσουν κατά των διαδηλωτών, πέραν της συμπόνιας και λόγω του ότι στα πλήθη ήταν τόσες πολλές γυναίκες. Κυκλοφόρησαν φήμες ότι η αστυνομία είχε οπλιστεί με πολυβόλα και ήταν τοποθετημένη στα ανώτερα πατώματα των κτιρίων σε όλη την πόλη. Αν και χωρίς εμφανή βάση,<ref>{{cite book
|author = Harrison E.
|title = Black Night White Snow
|chapter =
|publisher = Salisbury
|url =
|year =
|place =
|pages = 372
|isbn = 0-306-80154-X.}}</ref> οι αναφορές αυτές είχαν αποτέλεσμα τις επιθέσεις σε μεμονωμένους αστυνομικούς σε όλη την πόλη. Εντωμεταξύ, εμφανίστηκαν περιστατικά ανταρσίας μέσα στους στρατιώτες.<ref>Curtis 1957, p. 30.</ref> Αυτός ήταν ο λόγος που, στις 11 Μαρτίου (26 Φεβρουαρίου), όταν ο Τσάρος διέταξε τον στρατό να καταστείλει την εξέγερση με την βία, οι στρατιώτες άρχισαν να στασιάζουν και να ενώνονται με τους διαδηλωτές.<ref name=Τσάρο>Beckett 2007, p. 523.</ref> Το πρωί της 12ης Μαρτίου (27 Φεβρουαρίου), στασιαστές στρατιώτες του τέταρτου λόχου του εφεδρικού συντάγματος Παβλόφσκι αρνήθηκαν να προελάσουν όταν διατάχθηκαν, πυροβόλησαν κατά του διοικητή και ενώθηκαν με τους διαδηλωτές στους δρόμους.<ref>Wildman 1970, p. 8.</ref> Άλλα συντάγματα γρήγορα πήραν μέρος στην ανταρσία, με αποτέλεσμα την καταδίωξη των αστυνομικών και την συγκέντρωση 40.000 τυφεκίων, τα οποία ήταν διασκορπισμένα ανάμεσα στους εργάτες.<ref>Curtis 1957, p. 30.</ref>
Με το σούρουπο της 12ης Μαρτίου (27 Φεβρουαρίου), ο Στρατηγός Καμπάλοφ και οι δυνάμεις του είδαν την πρωτεύουσα να ελέγχεται από τους επαναστάτες.<ref>Wildman 1970, p. 8.</ref> Οι διαδηλωτές της Πετρούπολης έκαψαν κυβερνητικά κτίρια, κατέλαβαν το οπλοστάσιο, και απελευθέρωσαν φυλακισμένους στην πόλη.<ref>Wildman 1970, p. 8.</ref> Οι αξιωματικοί κρύφτηκαν και βρήκαν καταφύγιο στο κτίριο του Ναυαρχείου της Πετρούπολης. Συνολικά, πάνω από 1.300 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους στις διαδηλώσεις του Μαρτίου (Φεβρουαρίου) 1917.<ref>Curtis 1957, p. 30.</ref>
===Επιστροφή του Τσάρου και παραίτηση===
[[Αρχείο:RJB23 – Friede 1917 1.jpg|μικρογραφία|δεξιά|Συνάντηση με Γερμανούς στην "Γη του Κανενός"]]
[[Αρχείο:RJB23 – Friede 1917 2.jpg|μικρογραφία|δεξιά|Συνάντηση στο Ρωσικό συρματόπλεγμα]]
Ο Τσάρος είχε επιστρέψει στην βάση του στην πρώτη γραμμή, στην Στάβκα, στις 7 Μαρτίου (22 Φεβρουαρίου). Αφού ξέσπασε η βία, εν τούτοις, ο [[Μιχαήλ Ροντζιάνκο]], Πρόεδρος της Δούμας, έστειλε στον Τσάρο μια έκθεση για το χάος με τηλεγράφημα (η ακριβής διατύπωση και μεταφράσεις διαφέρουν, αλλά κάθε μια διατηρεί παρόμοια λογική<ref name=Ροντζιάνκο/>):
"''Η κατάσταση είναι σοβαρή. Η πρωτεύουσα είναι σε κατάσταση αναρχίας. Η Κυβέρνηση έχει παραλύσει. Οι Μεταφορές και ο εφοδιασμός με τρόφιμα και καύσιμα έχει πλήρως διακοπεί. Η γενική δυσαρέσκεια αυξάνεται… Δεν πρέπει να υπάρξει καθυστέρηση. Κάθε αναβολή ισοδυναμεί με θάνατο''".
-Το πρώτο τηλεγράφημα του Ροντζιάνκο στον Τσάρο, 11 Μαρτίου (26 Φεβρουαρίου) 1917.<ref name=Ροντζιάνκο/>
Η αντίδραση του Νικόλαου στις 12 Μαρτίου (27 Φεβρουαρίου), ίσως βασισμένη σε προηγούμενη επιστολή της Αυτοκράτειρας προς αυτόν ότι η ανησυχία για την Πετρούπολη ήταν υπερβολική αντίδραση, ήταν εκνευρισμός ότι “πάλι, αυτός ο χοντρός Ροντζιάνκο μου έγραψε πολλές ανοησίες, στις οποίες απαξιώ ακόμη και να απαντήσω”.<ref>Wade 2005, p. 37.</ref> Εντωμεταξύ, τα γεγονότα εκτυλίσσονταν στην Πετρούπολη. Το μεγαλύτερο μέρος της φρουράς στασίασε, αρχίζοντας με τους [[Σωματοφύλακες του Συντάγματος Βολίνσκι]]. Επιπλέον, οι μονάδες των Κοζάκων στις οποίες η κυβέρνηση έφτασε να στηρίζεται για έλεγχο του πλήθους, άρχισαν να δείχνουν σημάδια ότι υποστήριζαν τον λαό. Αν και ελάχιστοι εντάχθηκαν ενεργά στην εξέγερση, πολλοί αξιωματικοί είτε εκτελέστηκαν είτε κρύφτηκαν· η ικανότητα της φρουράς να συγκρατήσει τις διαδηλώσεις αχρηστεύτηκε, τα σύμβολα του τσαρικού καθεστώτος κατεδαφίστηκαν γρήγορα ανά την πόλη και η κυβερνητική εξουσία στην πρωτεύουσα κατέρρευσε – αφού δεν την βοήθησε το γεγονός ότι ο Νικόλαος είχε διαλύσει την Δούμα εκείνο το πρωί, αφήνοντάς την χωρίς καμία νομική εξουσία για να δράσει. Η αντίδραση της Δούμας, παρακινημένης από το φιλελεύθερο μπλοκ, ήταν να δημιουργήσει μια [[Προσωρινή Επιτροπή της Κρατικής Δούμας|Προσωρινή Επιτροπή]] για να αποκαταστήσει τον νόμο και την τάξη· εντωμεταξύ, τα σοσιαλιστικά κόμματα ξαναδημιούργησαν το [[Σοβιέτ]] της Πετρούπολης, που δημιουργήθηκε για πρώτη φορά κατά την επανάσταση του 1905, για να εκπροσωπεί εργάτες και αγρότες. Οι υπόλοιπες πιστές μονάδες μετέβαλαν πίστη την επόμενη ημέρα.<ref>Wade 2005, pp. 40–43.</ref>
Οι Αρχηγοί του Στρατού και οι υπουργοί που είχαν έρθει να συμβουλεύσουν τον Τσάρο, του πρότειναν να παραιτηθεί του θρόνου.{{πηγή}} Το έπραξε στις 15 Μαρτίου (2 Μαρτίου), για λογαριασμό του ιδίου και του γιού του, [[Αλεξέι Νικολάγιεβιτς, Τσάρεβιτς της Ρωσίας|Τσάρεβιτς Αλεξέι]].<ref name=Τσάρο/> Ο Νικόλαος όρισε τον αδελφό του, Μέγα Δούκα Μιχαήλ Αλεξανδρόβιτς, να τον διαδεχθεί. Αλλά ο Μέγας Δούκας συνειδητοποίησε ότι θα είχε λίγη στήριξη ως κυβερνήτης, κι έτσι αρνήθηκε το στέμμα στις 16 Μαρτίου (3 Μαρτίου),<ref name=Τσάρο/> δηλώνοντας ότι θα αναλάμβανε μόνο αν αυτή ήταν η συναίνεση δημοκρατικής πράξης της Ρωσικής Συντακτικής Συνέλευσης, η οποία θα καθορίσει την μορφή της κυβέρνησης για την Ρωσία.<ref>Browder & Kerensky 1961, p. 116.</ref> Έξι ημέρες αργότερα, ο Νικόλαος, όχι πια Τσάρος και προσφωνούμενος με περιφρόνηση από τους φρουρούς “Νικόλαος Ρομανόφ”, επανενώθηκε με την οικογένειά του στο Ανάκτορο Αλεξάνδρου στο Τσαρσκόγιε Σελό.<ref>Tames 1972, p.</ref> Αυτός και η οικογένειά του και οι πιστοί υπηρέτες τέθηκαν υπό προστατευτική επιτήρηση από την Προσωρινή Κυβέρνηση.<ref>Service 1986, p.</ref>
== Η Προσωρινή Κυβέρνηση και το Σοβιέτ της Πετρούπολης μοιράζονται την εξουσία==
[[Αρχείο:Georgy Lvov, 1906 drawing.png|μικρογραφία|δεξιά|Πρίγκιπας Γκεόργκι Λβοβ, πρώτος πρωθυπουργός της Προσωρινής Κυβέρνησης]]
[[Αρχείο:Nikolay ('Karlo') Chkheidze (1864-1926), Georgian Menshevik politician (small).jpg|μικρογραφία|δεξιά|Νικολάι Τσχέιτζε, πρώτος Πρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής του Σοβιέτ της Πετρούπολης]]
Το άμεσο αποτέλεσμα της Επανάστασης του Φεβρουαρίου ήταν ένα γενικό κλίμα αγαλλίασης και ενθουσιασμού στην Πετρούπολή.<ref>Malone 2004, p. 92.</ref> Στις 16 Μαρτίου (3 Μαρτίου), ανακοινώθηκε η [[Ρωσική Προσωρινή Κυβέρνηση | Προσωρινή Κυβέρνηση]]. Η κεντρο-αριστερά εκπροσωπήθηκε ικανοποιητικά, και στην κυβέρνηση αρχικά προήδρευε ένας φιλελεύθερος αριστοκράτης, ο Πρίγκιπας [[Γκεόργκι Λβοφ|Γκεόργκι Γιεβγιένεβιτς Λβοφ]], ένας άνθρωπος χωρίς δεσμούς με οποιοδήποτε επίσημο κόμμα.<ref>Service 2005, p. 34.</ref> Οι σοσιαλιστές είχαν σχηματίσει το δικό τους αντίπαλο όργανο, το [[Σοβιέτ του Πέτρογκραντ |Σοβιέτ της Πετρούπολης]] (ή συμβούλιο εργατών) τέσσερις ημέρες νωρίτερα. Το Σοβιέτ της Πετρούπολης και η Προσωρινή Κυβέρνηση μοιράστηκαν την δυαδική εξουσία στην Ρωσία. Το [[Σοβιέτ του Πέτρογκραντ |Σοβιέτ της Πετρούπολης]] είχε την πιο ισχυρή συνηγορία για την εξουσία καθώς έλεγχε τους εργάτες και τους στρατιώτες, αλλά δεν ήθελε να συμμετάσχει στην διακυβέρνηση και την γραφειοκρατία. Από την άλλη πλευρά, η Προσωρινή Κυβέρνηση εφθάρη μη έχοντας απόλυτο έλεγχο σε όλες τις πλευρές της κυβέρνησης, και έκανε πολλές προσπάθειες να πείσει το Σοβιέτ της Πετρούπολης να ενταχθεί στην προσωρινή Κυβέρνηση.
Μεταξύ Φεβρουαρίου και Απριλίου, η Προσωρινή Κυβέρνηση, η οποία αντικατέστησε τον Τσάρο, συνεργάστηκε απρόθυμα με το Σοβιέτ της Πετρούπολης. Η ρύθμιση αυτή έγινε γνωστή σαν η “Δυαδική Αρχή” ή “Δυαδική Εξουσία”. Ωστόσο, η de facto υπεροχή του Σοβιέτ της Πετρούπολης ήταν βέβαιη από τις 14 Μαρτίου (1 Μαρτίου) (πριν από την δημιουργία της ίδιας της Προσωρινής Κυβέρνησης), όταν το Σοβιέτ της Πετρούπολης εξέδωσε το Διάταγμα Νο 1:
{{απόσπασμα|
Οι εντολές της Στρατιωτικής Επιτροπής της Κρατικής Δούμας (μέρος του οργανισμού που έγινε η Προσωρινή Κυβέρνηση) θα εκτελούνται μόνο στις περιπτώσεις που δεν συγκρούονται με τις εντολές και το ψήφισμα του Σοβιέτ των Εργατών και Στρατιωτών Βουλευτών
|Άρθρο 4 του Διατάγματος Νο 1, 1 Μαρτίου 1917.<ref name=Ροντζιάνκο/>
}}
Το Διάταγμα Νο 1 διασφάλιζε έτσι ότι η Δυαδική Εξουσία αναπτύχθηκε με τους όρους των Σοβιέτ. Καθώς η Προσωρινή Κυβέρνηση δεν ήταν ένα εκλεγμένο από τον λαό όργανο (έχοντας αυτό-ανακηρυχθεί από μέλη της επιτροπής της παλιάς Δούμας), δεν είχε την πολιτική νομιμοποίηση να αμφισβητήσει αυτή τη ρύθμιση και αντ’ αυτού κανόνισε οι εκλογές να γίνουν αργότερα.<ref>Service 2005, p. 57.</ref>
==Επακόλουθα==
Ο [[Βλαδίμηρος Λένιν]], εξόριστος στην ουδέτερη Ελβετία, έφτασε στην Πετρούπολη από την Ζυρίχη στις 3 Απριλίου. Αμέσως άρχισε να υπονομεύει την προσωρινή κυβέρνηση, εκδίδοντας τις [[Οι Θέσεις του Απρίλη|Θέσεις του Απρίλη]] τον επόμενο μήνα. Οι θέσεις αυτές ήταν υπέρ της “επαναστατικής ηττοπάθειας”, σε αντιδιαστολή με τον “ιμπεριαλιστικό πόλεμο” (του οποίου η “σχέση με το Κεφάλαιο” πρέπει να εξηγείται στις μάζες) και τους “σοσιαλ-σωβινιστές” (όπως ο [[Γκεόργκι Πλεχάνοφ]], ο παππούς του Ρώσικου σοσιαλισμού), ο οποίος υποστήριζε τον πόλεμο. Ο Λένιν επίσης προσπάθησε να πάρει τον έλεγχο του κινήματος των Μπολσεβίκων και ξεσήκωσε το προλεταριάτο κατά της κυβέρνησης με απλά αλλά ουσιαστικά συνθήματα όπως “Ειρήνη, ψωμί και γη”, “Τέλος του πολέμου χωρίς προσαρτήσεις ή αποζημιώσεις”, “Όλη η εξουσία στα Σοβιέτ” και “Όλη η γη σε εκείνους που την καλλιεργούν”.
[[Αρχείο:19170704 Riot on Nevsky prosp Petrograd.jpg|μικρογραφία|αριστερά|Σκηνή από τις Ημέρες του Ιούλη. Ο στρατός μόλις έχει ανοίξει πυρ κατά των διαδηλωτών]]
Αρχικά, ούτε ο Λένιν ούτε οι ιδέες του είχαν ευρεία υποστήριξη, ακόμη και μέσα στους Μπολσεβίκους.<ref>Beckett 2007, p. 527.</ref> Σε αυτό που έγινε γνωστό σαν οι [[Ημέρες του Ιούλη]], σχεδόν μισό εκατομμύριο βγήκαν στους δρόμους της Πετρούπολης σε ένδειξη διαμαρτυρίας, συμπεριλαμβανομένων στρατιωτών και ναυτών· ο Λένιν αποδείχθηκε ανίκανος να τους κατευθύνει σε ένα οργανωμένο πραξικόπημα. Οι διαδηλωτές, χωρίς ηγεσία, διαλύθηκαν και η κυβέρνηση επέζησε. Η [[Ρωσική Προσωρινή Κυβέρνηση | Προσωρινή Κυβέρνηση]], εν τούτοις, το είδε σαν πραξικόπημα των [[Μπολσεβίκοι | Μπολσεβίκων]] και εξέδωσε εντάλματα σύλληψης για εξέχοντες Μπολσεβίκους. Ο Λένιν κατέφυγε στην Φινλανδία και τα άλλα μέλη του κόμματος των Μπολσεβίκων συνελήφθησαν.<ref>Fitzpatrick 2008, p. 58.</ref> Ο Λβοβ αντικαταστάθηκε από τον Σοσιαλ-Επαναστάτη υπουργό [[Αλέξανδρος Κερένσκι | Αλέξανδρο Κερένσκι]], ως επικεφαλής της κυβέρνησης.
Ο Κερένσκι κήρυξε την ελευθερία του λόγου, έληξε την θανατική ποινή, απελευθέρωσε χιλιάδες πολιτικούς κρατούμενους και έδωσε τον καλύτερο εαυτό του να διατηρήσει την Ρωσική συμμετοχή στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά αντιμετώπισε πολλές προκλήσεις, οι περισσότερες από τις οποίες είχαν σχέση με τον πόλεμο· υπήρξαν κάποιες πολύ βαρειές στρατιωτικές απώλειες που υφίσταντο στο μέτωπο· δυσαρεστημένοι στρατιώτες λιποτακτούσαν σε μεγαλύτερους αριθμούς απ’ ό,τι πριν· οι άλλες πολιτικές ομάδες έκαναν ό,τι μπορούσαν να τον υπονομεύσουν· υπήρχε ένα ισχυρό κίνημα υπέρ του να σταματήσει η εμπλοκή της Ρωσίας στον πόλεμο, ο οποίος φαινόταν να εξαντλεί την χώρα, και πολλοί που αρχικά την είχαν στηρίξει τώρα ήθελαν έξοδο· υπήρχε μεγάλη έλλειψη τροφίμων και προμηθειών, η οποία ήταν πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστεί σε συνθήκες πολέμου. Όλα αυτά είχαν επισημανθεί από τους στρατιώτες, τους εργάτες των αστικών κέντρων και τους αγρότες, που έλεγαν ότι λίγα είχαν επιτευχθεί από την Φεβρουαριανή Επανάσταση. Ο Κερένσκι αναμενόταν να εκπληρώσει τις υποσχέσεις του για την απασχόληση, την γη, και τα τρόφιμα σχεδόν ακαριαία, και είχε αποτύχει να το κάνει.
Ένα άλλο ζήτημα για τον Κερένσκι, το πραξικόπημα του Κορνίλοφ, προέκυψε όταν ο Αρχιστράτηγος του στρατού, Στρατηγός Λαβρ Κορνίλοφ, διέταξε μια στρατιά υπό τον [[Αλεξάντρ Κρίμοφ]] να βαδίσει κατά της Πετρούπολης με την σύμφωνη γνώμη του Κερένσκι.<ref>Beckett 2007, p. 526.</ref> Αν και οι λεπτομέρειες παραμένουν ελλιπείς, ο Κερένσκι φάνηκε να τρομοκρατείται από την πιθανότητα ενός πραξικοπήματος και η διαταγή ανακλήθηκε (ο ιστορικός Ρίτσαρντ Πάιπς είναι εντελώς ανυποχώρητος ότι το όλο επεισόδιο κατασκευάστηκε από τον ίδιο τον Κερένσκι).<ref>Pipes 1997, p. 51, "There is no evidence of a Kornilov plot, but there is plenty of evidence of Kerensky's duplicity".</ref> Στις 27 Αυγούστου, νιώθοντας προδομένος από την κυβέρνηση Κερένσκι, που είχε προηγουμένως συμφωνήσει με τις απόψεις του σχετικά με το πώς να αποκαταστήσει την τάξη στην Ρωσία, ο Κορνίλοφ προωθήθηκε προς την Πετρούπολη. Με λίγα στρατεύματα να του περισσεύουν στο μέτωπο, ο Κερένσκι αναγκάστηκε να στραφεί στο Σοβιέτ της Πετρούπολης για βοήθεια. Μπολσεβίκοι, Μενσεβίκοι και Σοσιαλ-Επαναστάτες αντιμετώπισαν τον στρατό και τον έπεισαν να αποσυρθεί.<ref>Service 2005, p. 54.</ref> Η ζημιά, όμως, είχε ήδη γίνει. Οι Δεξιοί αισθάνθηκαν προδομένοι, και η αριστερά αναδυόταν. Η πίεση από τους Συμμάχους να συνεχίσουν τον πόλεμο κατά των Γερμανών έβαλε την κυβέρνηση σε αυξανόμενη πίεση. Η σύγκρουση μέσα στη “διαρχία” έγινε φανερή, και, τελικά, το καθεστώς και η δυαδική εξουσία που σχηματίστηκε ανάμεσα στο Σοβιέτ της Πετρούπολης και την Προσωρινή Κυβέρνηση με την υπόθαλψη της Φεβρουαριανής Επανάστασης, αντικαταστάθηκε στην Οκτωβριανή Επανάσταση.
==Παραπομπές==
<references />
==
*{{cite book
|author = Edward Acton
|title = Rethinking the Russian Revolution
|chapter =
|publisher = Oxford University Press US
|url = https://books.google.gr/books?id=FLjQ2-BhdPcC&redir_esc=y
|year = 1990
|place =
|pages =
|isbn = 978-0-7131-6530-2
}}
*{{cite book
|author = Ian Frederick William Beckett
|title = The Great War, 1914-1918 (2 ed.)
|chapter =
|publisher = Pearson Longman
|url = https://books.google.gr/books?id=CMYbKgcAW88C&redir_esc=y
|year = 2007
|place =
|pages =
|isbn = 978-1-4058-1252-8
}}
*{{cite book
|author = Robert Paul Browder, Aleksandr Fyodorovich Kerensky
|title = The Russian Provisional Government, 1917: Documents, Τόμος 1
|chapter =
|publisher = Stanford University Press,
|url = https://books.google.gr/books?id=LzWsAAAAIAAJ&redir_esc=y
|year = 1961
|place =
|pages =
|isbn = 978-0-8047-0023-8.
}}
*{{cite book
|author = Sheila Fitzpatrick
|title = The Russian Revolution
|chapter =
|publisher = OUP Oxford
|url = https://books.google.gr/books?id=v0-1p3thZyMC&redir_esc=y
|year = 28 Φεβ 2008
|place =
|pages =
|isbn = 978-0-19-923767-8
}}
*{{cite book
|author = Malone, Richard
|title = Analysing the Russian Revolution
|chapter =
|publisher = Australia: Cambridge University Press
|url =
|year = 2004
|place =
|pages =
|isbn = 0-521-54141-7.
}}
*{{cite book
|author = Richard Pipes
|title = Three Whys of the Russian Revolution
|chapter =
|publisher = Vintage Books
|url = https://books.google.gr/books?id=mdqtQgAACAAJ&redir_esc=y
|year = 1997
|place =
|pages =
|isbn = 978-0-679-77646-8.
}}
*{{cite book
|author = Richard Pipes
|title = A Concise History of the Russian Revolution
|chapter =
|publisher = Paw Prints
|url = https://books.google.gr/books?id=Ft8dOwAACAAJ&redir_esc=y
|year = 2008
|place =
|pages =
|isbn = 978-1-4395-0680-6.
}}
*{{cite book
|author = Rabinowitch, Alexander
|title = The Bolsheviks in Power: The First Year of Soviet Rule in Petrograd
|chapter =
|publisher = Indiana UP
|url = https://books.google.gr/books?id=BEoBCGJ4VqYC&pg=PA1&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
|year = 2008
|place =
|pages =
|isbn = 0253220424
}}
*{{cite book
|author = Service, Robert
|title = The Russian Revolution
|chapter =
|publisher = Macmillan Education
|url =
|year = 1986
|place =
|pages =
|isbn = 978-0-333-38819-8
}}
*{{cite book
|author = Service, Robert
|title = A History of Modern Russia from Nicholas II to Vladimir Putin
|chapter =
|publisher = Harvard University Press
|url = https://books.google.gr/books?id=eseDgCQK9UkC&redir_esc=y
|year = 2005
|place =
|pages =
|isbn = 978-0-674-01801-3
}}
*{{cite book
|author = Tames, Richard
|title = Last of the Tsars
|chapter =
|publisher = London: Pan Books Ltd
|url =
|year = 1972
|place =
|pages =
|isbn = 978-0-330-02902-5
}}
*{{cite book
|author = Wade, Rex A.
|title = The Russian Revolution, 1917
|chapter =
|publisher = Cambridge University Press
|url = https://books.google.gr/books?id=uBfnjdxFUkUC&redir_esc=y
|year = 2005
|place =
|pages =
|isbn = 978-0-521-84155-9
}}
==Πηγές online==
*{{cite web
|author =
|title = When women set Russia ablaze
|url = http://www.fifthinternational.org/content/when-women-set-russia-ablaze
|publisher = League for the Fifth International
|date = 11 Ιουλίου 2007
|accessdate = 22 Μαρτίου 2016
}}
| |||