Βυζαντινή Αυτοκρατορία: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

{{Ελληνική ιστορία}}

 

Το [[293]] ο Ρωμαίος αυτοκράτορας [[Διοκλητιανός]] εισήγαγε ένα νέο σύστημα διοίκησης της αυτοκρατορίας, την [[τετραρχία]], με το οποίο διαμοιραζόταν η αυτοκρατορική εξουσία σε τέσσερις συναυτοκράτορες, ο καθένας από τους οποίους διοικούσε μία μεγάλη γεωγραφική και διοικητική περιφέρεια, που ονομαζόταν ''υπαρχία''. Στο κάθε τμήμα κυβερνούσε ένας καίσαρας και ένας αύγουστος.Συγκεκριμένα στο ανατολικό τμήμα κυβερνούσε ο [[Διοκλητιανός|Διοκλητιανός Αύγουστος]] μαζί με τον καίσαρα [[Γαλέριος|Γαλέριο]] ενώ αντίθετα στο δυτικό κυβερνούσαν ο [[Κωνστάντιος Α΄ Χλωρός|Κωνστάντιος Χλωρός]] καίσαρας και ο [[Μαξιμιανός|Μαξιμιανός αύγουστος]]. Διαμάχες ξέσπασαν ανάμεσα στους διαδόχους του Διοκλητιανού και του Μαξιμιανού.Ο γιος του Κωνστάντιου Χλωρού Κωνσταντίνος, αφού νίκησε τον Μαξέντιο έξω από τη Ρώμη το 312, κυριαρχεί στο δυτικό τμήμα της αυτοκρατορίας μαζί με τον Λικίνιο στο ανατολικό. Μαζί με τον Λικίνιο εκδίδουν το διάταγμα των Μεδιολάνων (313), το οποίο θέσπιζε την ανεξιθρησκία. Με αυτό, σταμάτησαν οι διωγμοί των χριστιανών και αναγνωρίστηκε ο χριστιανισμός ως θρησκεία. Τέλος ο Κωνσταντίνος νικά τον Λικίνιο το 324 και γίνεται μονοκράτορας. Ο, μονοκράτορας πλέον, Κωνσταντίνος ιδρύει ένα νέο διοικητικό κέντρο στην ανατολή μεταφέροντας την πρωτεύουσα από τη Ρώμη στο Βυζάντιο,που μετονομάστηκε σε Κωνσταντινούπολη. Τα εγκαίνια της νέας πόλης έγιναν στις 11 Μαΐου 330. Επίσης διακρίνει την πολιτική από την στρατιωτική εξουσία στη διοίκηση των επαρχιών. Κόβει σταθερό χρυσό νόμισμα (solidus) και δείχνει ευνοϊκή μεταχείριση και ενισχύει τον Χριστιανισμό. Το 325 συγκαλεί ο ίδιος την [[Πρώτη Σύνοδος της Νίκαιας|Α' Οικουμενική Σύνοδο]] στην Νίκαια της Βιθυνίας, για την ειρήνευση της Εκκλησίας. Οι λόγοι μεταφοράς της πρωτεύουσας ήταν τρεις. Πρώτον, το ανατολικό τμήμα της αυτοκρατορίας διέθετε ακμαίο πληθυσμό και οικονομία. Δεύτερον, η γεωγραφική θέση της Κωνσταντινούπολης ήταν ιδανική, αφού είχε φυσική οχύρωση και ήταν κοντά στα σημεία των συγκρούσεων με τους Πέρσες στην ανατολή και με τα γερμανικά φύλα-[[Γότθοι|Γότθους]] στον Βορρά, στο σύνορο του [[Δούναβης|Δούναβη.]]

 

Μεγάλη προσπάθεια για να ανακτηθούν τα χαμένα εδάφη κατέβαλε ο αυτοκράτορας [[Ιουστινιανός Α'|Ιουστινιανός]] (527-565). Η εξωτερική πολιτική του ήταν σύμφωνη με τη ρωμαϊκή παράδοση και πολύ φιλόδοξη, αλλά ξεπερνούσε τις δυνατότητες του κράτους. Αν και η αυτοκρατορία, μετά την ανάκτηση δυτικών περιοχών, περιελάμβανε πλέον την παλαιά υπαρχία Ιταλίας-Αφρικής καθώς και ένα μικρό τμήμα στα νότια της Ιβηρικής χερσονήσου, οι πόλεμοί του σε Δύση και Ανατολή απογύμνωσαν τις ευρωπαϊκές επαρχίες από στρατεύματα και άδειασαν τα κρατικά ταμεία. Η κατάσταση αυτή εξασθένισε τη διεθνή θέση του Βυζαντίου και είχε ολέθριες επιπτώσεις στην εδαφική ακεραιότητα του κράτους επί των διαδόχων του.

 

{{κύριο|Μεσοβυζαντινή περίοδος}}

Στη λεγόμενη ''«Μεσοβυζαντινή περίοδο»'', κατά τον 6ο και 7ο αιώνα, οι εγκαταστάσεις των εχθρών στα βυζαντινά εδάφη αλλάζουν και πάλι τη γεωγραφική όψη της αυτοκρατορίας. Οι [[Λογγοβάρδοι]] εισβάλλουν και εγκαθίστανται στη βόρεια [[Ιταλία]] και οι [[Σλάβοι]] στη βορειοδυτική και βόρεια βαλκανική περιοχή. Το κράτος υφίσταται πολύ βαριές εδαφικές απώλειες και το έτος [[642]], με την αποχώρηση του βυζαντινού στόλου από την [[Αλεξάνδρεια]], οριστικοποιείται η απώλεια των πέρα από τη [[Μικρά Ασία]] ανατολικών επαρχιών, της ελληνιστικής Ανατολής, κάτω από την πίεση της κατακτητικής ορμής των [[Άραβες|Αράβων]] που αποσπούν τη [[Συρία]], την [[Παλαιστίνη (ιστορική περιοχή)|Παλαιστίνη]], την [[Αίγυπτος|Αίγυπτο]] και τις βορειοαφρικανικές περιοχές της αυτοκρατορίας.

Οι αμφίρροποι αγώνες του 8ου και του 9ου αιώνα έφεραν ελάχιστες μόνο αλλαγές στην εδαφική όψη του κράτους, όμως επί [[Μακεδονική δυναστεία|Μακεδονικής δυναστείας]], στα χρόνια των τελευταίων Μακεδόνων, η αυτοκρατορία πέτυχε σημαντικές επεκτάσεις και στην ανατολή και στην δύση. Πρώτα ο αυτοκράτορας [[Νικηφόρος Β´ Φωκάς]] (963-969 μ.Χ) που κατέλαβε την Κρήτη και την Κύπρο. Έπειτα ο [[Ιωάννης Α΄ Τσιμισκής]] ([[969]]-[[976]]), που κατάφερε να απωθήσει τους Ρως του Κιέβου μέχρι τον Δούναβη και με τα στρατεύματα του κατάφερε να νικήσει τους Άραβες κατακτώντας τα Ιεροσόλυμα και την Μεσοποταμία, ενώ ετοίμαζε να διαλύσει το Αραβικό Χαλιφάτο δολοφονήθηκε και έτσι οι Άραβες κατάφεραν να ανακτήσουν την Μεσοποταμία και τα Ιεροσόλυμα ([[977]]). Τον Τσιμισκή διαδέχτηκε ο περίφημος [[Βασίλειος Β´|Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος]] ([[976]]-[[1025]]) ο οποίος κατάφερε να νικήσει τους επαναστάτες Βάρδα Σκληρό και Φωκά και κυνήγησε όλους όσους ήθελαν να τον εκθρονίσουν και δήμευσε τεράστια ποσά. Το ετήσιο εισόδημα της αυτοκρατορίας επί Βασιλείου Β ήταν 100 τόνοι χρυσού, αφού ο ιστορικός Μιχαήλ Ψελλός αναφέρει πως οι Βυζαντινοί, για να χωρέσουν το χρυσό έσκαψαν μεγαλύτερες στοές στο θησαυροφυλάκιο. Έτσι αμέσως ασχολήθηκε με τα εξωτερικά θέματα·αν και ηττήθηκε από τους Βούλγαρους στην αρχή, εξ αιτίας της προδοσίας του στρατηγού Κοντοστέφανου, ο οποίος μετά εκτελέστηκε, κατάφερε να νικήσει τους Γερμανούς (Αγία Ρωμαϊκή αυτοκρατορία) στην μάχη του Μπάρι ([[987]]) και της Ρώμης ([[989]]) και έτσι τα Παπικά Κράτη έγιναν υποτελείς στο Βυζάντιο, παραχωρώντας στον Βασίλειο τον πλήρη έλεγχο του Παπικού θρόνου κάτι το οποίο δεν συγχώρεσαν ποτέ οι Δυτικοί. Επίσης κατάφερε να καταλάβει την [[Κριμαία]] ([[990]]). Έπειτα, μετά από αρκετές νίκες εναντίον των Βουλγάρων την περίοδο [[990]]-[[994]], μαθαίνει πως ο ανίκανος διοικητής Βούρτζης έχασε μία μάχη εναντίον των Αράβων στην [[Αντιόχεια]] και έσπευσε να βοηθήσει. Έτσι μάζεψε ένα στρατό με 40.000 άνδρες και 80.000 μουλάρια, διέσχισε την Μικρά Ασία σε 15 ημέρες και έφτασε στην Αντιόχεια το 994 και σε ένα διάστημα 6 χρόνων ο Βασίλειος Β' κατέλαβε το Αραβικό Χαλιφάτο κατακτώντας τα Ιεροσόλυμα, την Μεσοποταμία, την Μέση Ανατολή και την Αραβική χερσόνησο. Εν τω μεταξύ στα Βαλκάνια οι Βούλγαροι εκμεταλλεύτηκαν την απουσία του Βασιλείου Β και λεηλάτησαν όλη την Ελλάδα μέχρι την Αθήνα αλλά απέτυχαν να καταλάβουν την Θεσσαλονίκη. Έτσι ο στρατηγός Νικηφόρος Ουρανός τους διέλυσε στην μάχη του Σπερχειού και ανέκτησε σχεδόν όλη την Ελλάδα. Έτσι αναγκάστηκε ο Βασίλειος να διακόψει τον πόλεμο που άρχισε με την Περσία επεκτείνοντας την αυτοκρατορία μέχρι την Τεχεράνη και επιστρέφει στα Βαλκάνια για να νικήσει τους Βούλγαρους όπου και μετά από 18 συνεχόμενα χρόνια πολέμου το κάνει το 1018 επεκτείνοντας την αυτοκρατορία μέχρι την Σλοβενία. Αμέσως την ίδια χρονιά ο Βασίλειος νικά τους Χαζάρους και τους Αρμένιους κατακτώντας τον Καύκασο και την σημερινή Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν και Γεωργία. Αμέσως ξεκινά πόλεμο με το Αιγυπτιακό Χαλιφάτο όπου και το καταλύει το 1023 μ.Χ. Έτσι κατάφερε να εδραιώσει μια κοσμοκρατορία οι οποία αποτελούταν από την Νότια Ιταλία μέχρι την Ρώμη που ήταν υποτελείς στο Βυζάντιο, τα Βαλκάνια μέχρι τον ποταμό Δούναβη, την Ελλάδα, την Μικρά Ασία, Καύκασο, Αρμενία, Αζερμπαϊτζάν, Γεωργία, Μεσοποταμία, όλη την Μέση Ανατολή, την Αραβική χερσόνησο την δυτική Περσία μέχρι την Τεχεράνη, την Αίγυπτο, την Βόρεια Αφρική και λίγες παραθαλάσσιες περιοχές της Ισπανίας και την ανατολική Σικελία. Όμως 35 χρόνια μετά τον θάνατο του πολλά από αυτά τα εδάφη χάθηκαν. Επίσης εκχριστιάνισε τους Ρώσους.

 

{{κύριο|Υστεροβυζαντινή περίοδος}}

Οι εδαφικές κατακτήσεις επί [[Μακεδονική Δυναστεία|Μακεδονικής δυναστείας]] διατηρήθηκαν για μεγάλο χρονικό διάστημα, αλλά από τον 11ο αιώνα άρχισε η συρρίκνωση. Το [[1071]] ο βυζαντινός στρατός υπέστη μεγάλη ήττα από τους [[Σελτζούκοι Τούρκοι|Σελτζούκους Τούρκους]] στο [[Μάχη του Μαντζικέρτ|Ματζικέρτ]] και σε ελάχιστο χρόνο το Βυζάντιο έχασε το μεγαλύτερο μέρος της Μικρας Ασίας. Το ίδιο έτος καταλήφθηκε η Βάρη (''[[Μπάρι]]''), το τελευταίο βυζαντινό έρεισμα στην [[Ιταλία]], από τους [[Νορμανδοί|Νορμανδούς]]. Η ήττα στο Μαντζικέρτ έβλαψε κυρίως το γόητρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, καθώς διέψευσε τη φήμη της πανίσχυρης και κραταιάς Αυτοκρατορίας, με τον Αυτοκράτορα αιχμάλωτο και με το πολιτικο-στρατιωτικό χάος που ακολούθησε,<ref>(Αγγλικά) Paul Markham, ''[https://deremilitari.org/2013/09/the-battle-of-manzikert-military-disaster-or-political-failure/ The Battle of Manzikert: Military Disaster or Political Failure?]'', 1 Αυγ. 2005. [https://web.archive.org/web/20170303032528/https://deremilitari.org/2013/09/the-battle-of-manzikert-military-disaster-or-political-failure/ Αρχειοθέτηση] 3/3/2017. Ανακτήθηκε 1/2/2018.</ref><ref>Julius Norwich, ''Σύντομη ιστορία του Βυζαντίου'', 1988, μτφρ. Δ. Κωστελένου, Γκοβόστης, Αθήνα 1999, σελ. 378-379</ref> αποτέλεσε τη «''θανάσιμη στιγμή της Μεγάλης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας''»<ref>Vasiliev 1954, σελ. 442</ref>. Η επακόλουθη απώλεια του μεγαλύτερου μέρους της [[Μικρά Ασία|Μικράς Ασίας]], η οποία αποτελούσε το σπουδαιότερο τμήμα της Αυτοκρατορίας, ήταν ένα ισχυρό χτύπημα για την αυτοκρατορία. Η Αρμενία και η [[Καππαδοκία]], οι επαρχίες από τις οποίες είχαν προέλθει πολλοί αυτοκράτορες και πολεμιστές, χάθηκαν οριστικά.