|
'''Ρύπανση (pollution)''' είναι η επιβάρυνση του [[Φυσικό περιβάλλον|περιβάλλοντος]] με κάθε παράγοντα ('''ρύπο''') που έχει βλαπτικές επιδράσεις στους οργανισμούς και στην φύση. Στους ρύπους ανήκουν συγκεκριμένες χημικές ουσίες και διάφορες μορφές ενέργειας όπως η θερμότητα, ο ήχος και οι ακτινοβολίες.
[[File:Health effects of pollution.png|thumb|upright=1.6|Επισκόπηση των κύριων επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία από ορισμένες κοινές μορφές ρύπανσης.]]
Σύμφωνα με την Οδηγία 96/61/ΕΚ: "Ρύπανση" είναι η άμεση ή έμμεση εισαγωγή, στην ατμόσφαιρα, το νερό ή το έδαφος, ως αποτέλεσμα ανθρώπινης δραστηριότητας, ουσιών, κραδασμών, θερμότητας ή θορύβου που ενδέχεται να θίξουν την ανθρώπινη υγεία ή το περιβάλλον, να υποβαθμίσουν υλικά αγαθά, να παραβλάψουν ή να εμποδίσουν τη ψυχαγωγική λειτουργία, καθώς και τις άλλες νόμιμες χρήσεις του περιβάλλοντος.
== Τι είναι η ρύπανση και από που προέρχεται; ==
Η αποδέσμευση στον αέρα, το νερό, το έδαφος και τη τροφή στοιχείων που απειλούν την υγεία, την επιβίωση ή τις δραστηριότητες του ανθρώπου ή άλλων ζώντων οργανισμών, ονομάζεται ρύπανση. Οι περισσότεροι ρύποι είναι στερεά, υγρά ή αέρια υποπροϊόντα ή απόβλητα, τα οποία παράγονται όταν ένας πόρος εξάγεται, υπόκειται σε επεξεργασία, μετατρέπεται σε προϊόν ή χρησιμοποιείται. Η ρύπανση μπορεί επίσης να πάρει τη μορφή αθέλητων εκπομπών ενέργειας, όπως η πλεονάζουσα θερμότητα, οι θόρυβοι ή η ακτινοβολία.
Οι ρύποι μπορούν να εισχωρήσουν στο [[Φυσικό περιβάλλον|περιβάλλον]] και με φυσικές διαδικασίες (π.χ. από ηφαιστειακές εκρήξεις) ή μέσω ανθρώπινων δραστηριοτήτων (π.χ. καύση κάρβουνου). Η μεγαλύτερη ρύπανση που προκαλείται από την ανθρώπινη δραστηριότητα λαμβάνει χώρα κοντά σε αστικές ή βιομηχανικές περιοχές, όπου οι ρύποι βρίσκονται συγκεντρωμένοι. Οι βιομηχανοποιημένες καλλιέργειες αποτελούν επίσης μια σημαντική πηγή ρύπανσης. Κάποιοι ρύποι επιβαρύνουν τη περιοχή στην οποία παράγονται, ενώ κάποιοι άλλοι μεταφέρονται από τους ανέμους ή το τρεχούμενο νερό σε άλλες περιοχές. Η ρύπανση δε σέβεται τοπικά ή διεθνή σύνορα.
[[File:Litter.JPG|thumb|upright=1.4|Το πρόβλημα των απορριμμάτων στις ακτές της Γουιάνας, 2010]]
Κάποιοι ρύποι προέρχονται από μια μοναδική, αναγνωρίσιμη πηγή, όπως η καπνοδόχος εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, ο αγωγός αποχέτευσης ενός εργοστασίου συσκευασίας κρέατος ή η εξάτμιση ενός αυτοκινήτου. Αυτές ονομάζονται σημειακές πηγές. Άλλοι ρύποι προέρχονται από διασπαρμένες (που προσδιορίζονται δύσκολα) μη σημειακές πηγές. Παραδείγματα είναι η διαρροή λιπασμάτων και παρασιτοκτόνων (από κτήματα, γήπεδα γκολφ και προαστικές πρασιές και κήπους) σε ποτάμια, ρυάκια και λίμνες καθώς και τα παρασιτοκτόνα που ψεκάζονται στον αέρα ή που παρασύρονται από τους ανέμους στην ατμόσφαιρα. Είναι πολύ ευκολότερος και φθηνότερος ο προσδιορισμός και ο έλεγχος της ρύπανσης από σημειακές πηγές από ότι από ευρέως διασπαρμένες μη σημειακές πηγές.
== Ποιες μορφές καταστροφής προκαλούν τα ρυπαντικά στοιχεία; ==
Οι ανεπιθύμητες επιπτώσεις των ρυπαντικών στοιχείων περιλαμβάνουν την αποδιοργάνωση των υποστηρικτικών συστημάτων της ζωής για τους ανθρώπους και τα άλλα είδη, καταστροφή της άγριας ζωής, βλάβες στην υγεία των ανθρώπων, βλάβες στην ιδιοκτησία και ενοχλήσεις όπως ο θόρυβος και οι δυσάρεστες οσμές, γεύσεις και θεάματα.
Τρεις παράγοντες καθορίζουν τη σοβαρότητα των επιβλαβών επιπτώσεων ενός ρύπου. Ένας παράγοντας είναι η χημική φύση του: πόσο ενεργή και επιβλαβής είναι για τους ζωντανούς οργανισμούς. Ένας άλλος παράγοντας είναι η συγκέντρωσή του: το μέγεθος της συγκέντρωσης ανά μονάδα όγκου ή βάρους του αέρα, του νερού, του εδάφους ή του σωματικού βάρους. Η συγκέντρωση μερικές φορές εκφράζεται σε μέρη ανά εκατομμύριο (ppm), με το 1 ppm να αντιστοιχεί στο ένα μέρος ρύπου ανά ένα εκατομμύριο μέρη αέριου, υγρού και στερεού μείγματος στο οποίο βρίσκεται ο ρύπος. Μικρότερες μονάδες συγκέντρωσης είναι τα μέρη ανά δισεκατομμύριο (ppb) και τα μέρη ανά τρισεκατομμύριο (ppt).
Τα μέρη ανά εκατομμύριο, δισεκατομμύριο ή τρισεκατομμύριο ίσως φαίνονται σαν αμελητέες ποσότητες ρύπανσης. Παρ' όλα αυτά, η συγκέντρωση ορισμένων ρύπων σε τέτοια χαμηλά επίπεδα μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στον άνθρωπο, στα άλλα ζώα και στα φυτά.
Ένας τρόπος μείωσης της συγκέντρωσης ενός ρύπου είναι διάλυσή του σε μια μεγάλη ποσότητα αέρα ή νερού. Μέχρι να αρχίσουμε να κατακλύζουμε τον αέρα ή και τους υδροφόρους ορίζοντες με ρυπογόνες ουσίες, η διάλυση ήταν η λύση για τη ρύπανση. Τώρα είναι μόνο μια μερική λύση.
Ο τρίτος παράγοντας είναι η ανθεκτικότητα ενός ρύπου: πόσο καιρό μένει στον αέρα, το νερό, το έδαφος ή το σώμα. Οι διασπώμενοι ή μη ανθεκτικοί ρύποι διασπώνται πλήρως ή μειώνονται σε ανεκτά επίπεδα με φυσικές, χημικές και βιολογικές διαδικασίες. Πολύπλοκοι χημικοί ρύποι, οι οποίοι διασπώνται (μεταβολίζονται) σε απλούστερα χημικά στοιχεία από ζωντανούς οργανισμούς (συνήθως με εξειδικευμένα βακτήρια), ονομάζονται βιοδιασπώμενοι ρύποι. Τα απόβλητα των ανθρώπων σε ένα ποτάμι, για παράδειγμα, βιοδιασπώνται εξαιρετικά γρήγορα από βακτήρια αν τα απόβλητα δεν προστίθενται γρηγορότερα από ότι διασπώνται.
Πολλές από τις ουσίες που εισάγουμε στο περιβάλλον απαιτούν δεκαετίες ή και περισσότερο, για να διασπαστούν. Παραδείγματα αυτών των αργά διασπώμενων ρύπων αποτελούν το [[DDT|εντομοκτόνο DDT]] και τα περισσότερα πλαστικά.
Οι μη διασπώμενοι ρύποι δε μπορούν να διασπαστούν με τις φυσικές διεργασίες. Παραδείγματα τέτοιων ρύπων είναι τα τοξικά στοιχεία μόλυβδος και υδράργυρος. Οι καλύτεροι τρόποι αντιμετώπισης των μη διασπώμενων ρύπων είναι η αποφυγή της απελευθέρωσής τους στο περιβάλλον, η [[Ανακύκλωση|ανακύκλωσή]] τους ή η επαναχρησιμοποίησή τους. Η αφαίρεση τους από ρυπασμένο αέρα, νερό ή έδαφος έχει μεγάλο κόστος και μερικές φορές είναι αδύνατη.
Γνωρίζουμε λίγα πράγματα σχετικά με τις πιθανές επιβλαβείς επιδράσεις του 90% των 72.000 συνθετικών χημικών ουσιών που βρίσκονται σε εμπορική χρήση και των περίπου 1.000 καινούργιων ουσιών που προστίθενται κάθε χρόνο. Οι γνώσεις μας σχετικά με τις επιδράσεις του υπόλοιπου 10% αυτών των χημικών ουσιών είναι περιορισμένες, κυρίως επειδή η απόκτηση αυτών των πληροφοριών είναι αρκετά δύσκολη, χρονοβόρα και έχει μεγάλο κόστος. Ακόμη κι αν προσδιορίσουμε τους βασικούς κινδύνους για την υγεία και το περιβάλλον που σχετίζονται με μια συγκεκριμένη χημική ουσία, γνωρίζουμε ελάχιστα σχετικά με την αλληλεπίδρασή της με άλλες χημικές ουσίες ή σχετικά με τα αποτελέσματα τέτοιων αλληλεπιδράσεων στην υγεία του ανθρώπου, στους άλλους οργανισμούς και στις διαδικασίες υποστήριξης της ζωής.
Το [[Πεκίνο]], το [[Παρίσι]], αλλά και η [[Αθήνα]] είναι παραδείγματα μεγαλουπόλεων όπου το βιοτικό επίπεδο υποβαθμίζεται σημαντικά λόγω της ατμοσφαιρικής ρύπανσης.
== Λύσεις: Τι μπορούμε να κάνουμε για τη ρύπανση ==
Υπάρχουν δύο βασικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση της ρύπανσης: να την εμποδίσουμε να φτάσει στο [[Φυσικό περιβάλλον|περιβάλλον]] ή να την εξαλείψουμε, αν γίνεται. Η πρόληψη της ρύπανσης ή ο έλεγχος των συντελεστών πρόκλησης της ρύπανσης αποτελεί μια αποδοτική λύση. Καθυστερεί ή περιορίζει τη παραγωγή ρύπων, συχνά μετατρέποντάς τους σε λιγότερο επιβλαβή χημικά ή διεργασίες. Η ρύπανση μπορεί να αποτραπεί (ή τουλάχιστον να περιοριστεί) με τέσσερις τρόπους χρήσης του φυσικού πόρου: άρνηση (μη χρησιμοποίηση), περιορισμός, επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση.
Η απορρύπανση ή ο έλεγχος της παραγόμενης ρύπανσης περιλαμβάνει τον καθορισμό των ρύπων μετά τη παραγωγή τους. Ωστόσο, οι περιβαλλοντολόγοι έχουν εντοπίσει τρία κύρια προβλήματα στο να βασιζόμαστε κυρίως στη μείωση της ρύπανσης.
* Πρώτον, αποτελεί συχνά μόνο μια προσωρινή λύση, καθώς ο πληθυσμός και τα επίπεδα κατανάλωσης συνεχίζουν να αυξάνονται, χωρίς να παρατηρούνται βελτιώσεις στη τεχνολογία ελέγχου της ρύπανσης. Για παράδειγμα, οι καταλυτικοί μετατροπείς στα αυτοκίνητα έχουν μειώσει τη ρύπανση του αέρα, αλλά η αύξηση στον αριθμό των αυτοκινήτων και στη συνολική απόσταση που διανύει το καθένα (αυξημένη παραγωγή), έχει περιορίσει την αποτελεσματικότητα αυτής της προσέγγισης.
* Δεύτερον, με την προσπάθεια εξάλειψης της ρύπανσης συχνά ένας ρύπος μεταφέρεται από ένα μέρος του περιβάλλοντος σε ένα άλλο, προκαλώντας ρύπανση στο δεύτερο. Μπορούμε να συλλέξουμε τα απορρίμματα, αλλά αργότερα τα απορρίμματα είτε καίγονται (προκαλώντας πιθανόν ρύπανση του αέρα και αφήνοντας μια τοξική τέφρα που πρέπει να τοποθετηθεί κάπου) είτε πετιούνται στα ποτάμια, τις λίμνες και τους [[Ωκεανός|ωκεανούς]] (πιθανόν προκαλώντας [[ρύπανση των υδάτων]]) είτε θάβονται (πιθανόν προκαλώντας ρύπανση του εδάφους και των υπόγειων υδάτων).
* Τρίτον, από τη στιγμή που οι ρύποι έχουν εισέλθει και διασκορπιστεί στον αέρα και το [[νερό]] (και σε μερικές περιπτώσεις, στο έδαφος) σε βλαβερά επίπεδα, συνήθως το κόστος της μείωσής τους σε αποδεκτές συγκεντρώσεις είναι πολύ υψηλό.
Χρειάζονται και η πρόληψη της ρύπανσης και η απορρύπανση, αλλά οι [[Περιβαλλοντολόγος|περιβαλλοντολόγοι]] και κάποιοι οικονομολόγοι μας προτρέπουν να δώσουμε έμφαση στη πρόληψη, διότι είναι φθηνότερη και πιο αποτελεσματική από ότι ο καθαρισμός. Για την ευρέως διασπαρμένη και δύσκολα ανιχνεύσιμη μη σημειακή ρύπανση, τα επικίνδυνα απόβλητα και τους αργά διασπώμενους ρύπους, η πρόληψη της ρύπανσης είναι η πιο αποτελεσματική (ίσως η μόνη) προσέγγιση. Όπως ο [[Βενιαμίν Φραγκλίνος|Βενιαμίν Φράνκλιν]] μας θύμισε χρόνια πριν, ότι "ένα γραμμάριο πρόληψης αξίζει όσο ένα κιλό θεραπείας".
Ένας αυξανόμενος αριθμός επιχειρήσεων έχει ανακαλύψει ότι η πρόληψη της ρύπανσης αποφέρει κέρδη. Ωστόσο, μέχρι τώρα το 99% του προϋπολογισμού για το περιβάλλον στις Ηνωμένες Πολιτείες (και τις περισσότερες άλλες χώρες) είναι αφιερωμένο στην απορρύπανση και μόνο το 1% στη πρόληψή της, μια κατάσταση για την οποία οι [[Περιβαλλοντολόγος|περιβαλλοντολόγοι]] επιστήμονες και κάποιοι οικονομολόγοι πιστεύουν ότι πρέπει να αναστραφεί το συντομότερο δυνατό.
Μπορούμε να ενθαρρύνουμε και τη πρόληψη της ρύπανσης και την απορρύπανση είτε με τη μέθοδο του καρότου, δίνοντας κίνητρα όπως επιχορηγήσεις και μειώσεις φόρων ή με τη μέθοδο της ράβδου, με την επιβολή νόμων και φορολογίας. Οι περισσότεροι αναλυτές πιστεύουν ότι ο συνδυασμός και των δύο μεθόδων είναι πιθανώς η καλύτερη λύση, επειδή η υπερβολική νομοθεσία και η πολύ μεγάλη φορολογία μπορούν να προκαλέσουν αντιδράσεις και πολιτικό αντίκτυπο. Το να επιτευχθεί η σωστή ισορροπία είναι μια δύσκολη υπόθεση.
== Μορφές ρύπανσης ==
*[[Ρύπανση των υδάτων]]
* Ηχητική ρύπανση
Η [[Μόλυνση|'''μόλυνση''']] '''(infection)''' είναι μια '''μορφή ρύπανσης'''. Συγκεκριμένα, «μόλυνση» ονομάζεται η μορφή ρύπανσης που χαρακτηρίζεται αποκλειστικά από τη '''παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών''' στο περιβάλλον ή δεικτών που υποδηλώνουν τη πιθανότητα παρουσίας τέτοιων μικροοργανισμών.
<br />
== Βιβλιογραφία ==
| 