|
Στη Νορβηγία ο Χανς Νήλσεν Χάουγκε, ένας λαϊκός ιεροκήρυκας του δρόμου, τόνισε την πνευματική πειθαρχία και πυροδότησε το Χαουγκενικό κίνημα<ref name= Gritsch183>Gritsch, Eric W. [https://books.google.com/books?id=fIhb4-iBk6EC&pg=PA183 A History of Lutheranism]. Minneapolis: Fortress Press, 2002. p. 183.</ref> , που το ακολούθησε η ''Γιονσονιακή Αφύπνιση'' μέσα στην κρατική εκκλησία. <ref>[https://books.google.com/books?id=6QszAQAAQBAJ&pg=PA22&dq=%22usually+referred+to+as+the+%27Johnsonian+awakening%27%22&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjSiZam6OffAhULCawKHYOvBGYQ6AEIKDAA#v=onepage&q=%22usually%20referred%20to%20as%20the%20'Johnsonian%20awakening'%22&f=false Building God’s Kingdom: Norwegian Missionaries in Highland Madagascar 1866–1903] by Karina Hestad Skeie, p. 22</ref> Η ''Αφύπνιση'' οδήγησε στην ανάπτυξη ιεραποστολών από τη Νορβηγία στο εξωτερικό σε μη Χριστιανούς σε μέγεθος, που δεν έχει επιτευχθεί ποτέ από τότε <ref name="Latourette p.165"/>. Στη Σουηδία ο Λαρς Λέβι Λαιστάντιους ξεκίνησε το Λαισταντιανό κίνημα, που έδινε έμφαση στην ηθική μεταμόρφωση. .<ref name=Gritsch183 /> Στη Φινλανδία ένας αγρότης, ο Πάαβο Ρουοτσαλάινεν, ξεκίνησε τη ''Φινλανδική Αφύπνιση'' όταν ανέλαβε το κήρυγμα για μετάνοια και προσευχή. .<ref name=Gritsch183 />
[[File:Olbers.jpg|thumb|left|Το '' Olbers '', ένα από τα πλοία που μετέφεραν τους ''Παλαιούς Λουθηρανούς'' στο Δυτικό Ημισφαίριο.]]
Το 1817 ο [[Φρειδερίκος Γουλιέλμος Γ΄ της Πρωσίας]] διέταξε τις Λουθηρανικές και τις [[Μεταρρυθμισμένες εκκλησίες]] της επικράτειάς του να ενωθούν, σχηματίζοντας την Πρωσική Ένωση Εκκλησιών. Η ενοποίηση των δύο κλάδων του Γερμανικού Προτεσταντισμού πυροδότησε το Σχίσμα των Παλαιών Λουθηρανών. Πολλοί Λουθηρανοί, που ονομάστηκαν "Παλαιού Λουθηρανοί", επέλεξαν να εγκαταλείψουν τις κρατικές εκκλησίες παρά τη φυλάκιση και τη στρατιωτική βία. [25]<ref name = Gritsch180 /> Κάποιοι σχημάτισαν ανεξάρτητα εκκλησιαστικά σώματα ή «ελεύθερες εκκλησίες» στην πατρίδα, ενώ άλλοι έφυγαν για τις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά και την Αυστραλία. Μια παρόμοια νομοθετική συγχώνευση στη [[Σιλεσία]] ώθησε χιλιάδες να ενταχθούν στο κίνημα των Παλαιών Λουθηρανών. Η διαμάχη για τον οικουμενισμό επισκίασε άλλες αντιπαραθέσεις μέσα στο Γερμανικό Λουθηρανισμό [32].<ref>{{Cite book | year=1974 | contribution=Lutheran Churches | editor-last=Benton | editor-first=William | editor-link=William Benton (senator) | title=Encyclopædia Britannica | edition=15 | place=Chicago | publisher=Encyclopædia Britannica, Inc. | publication-date= | volume=11 | page=198 | isbn=978-0-85229-290-7 }}</ref>.
Παρά την πολιτική εμπλοκή στην εκκλησιαστική ζωή οι τοπικοί και εθνικοί ηγέτες επεδίωξαν να αποκαταστήσουν και να ανανεώσουν το Χριστιανισμό. Τόσο ο Νεολουθηρανός [[Γιόχαν Λέε|Γιόχαν Κόνραντ Βίλχελμ Λέε]] όσο και ο ηγέτης Παλαιολουθηρανικής ελεύθερης εκκλησίας Φρήντριχ Αουγκουστ Μπρυν <ref>[33http://www.lcms.org/ca/www/cyclopedia/02/display.asp?t1=b&word=BRUNN.FRIEDRICHAUGUST Christian Cyclopedia article on Brünn]</ref> έστειλαν νέους στο εξωτερικό για να υπηρετήσουν ως πάστορες σε Γερμανοαμερικανούς, ενώ η ''Εσωτερική Ιεραποστολή'' επικεντρώθηκε στην ανανέωση της κατάστασης στην πατρίδα.<ref name=Gritsch184>Gritsch, Eric W. [https://books.google.com/books?id=fIhb4-iBk6EC&pg=PA184 A History of Lutheranism]. Minneapolis: Fortress Press, 2002. p. 184.</ref> Ο [[Γιόχαν Γκότφριντ Χέρντερ]], εκκλησιαστικός επιθεωρητής στη [[Βαϊμάρη]] και μέλος του κινήματος ''Εσωτερική Ιεραποστολή'', συνδέθηκε με το κίνημα του Ρομαντισμού στην προσπάθειά του να διασώσει το ανθρώπινο συναίσθημα και την εμπειρία από το Ρασιοναλισμό <ref name=Gritsch187>Gritsch, Eric W. [35https://books.google.com/books?id=fIhb4-iBk6EC&pg=PA187 A History of Lutheranism]. Minneapolis: Fortress Press, 2002. p. 187.</ref>.
Ο Ερνστ Βίλχελμ Χένγκστενμπεργκ, αν και ανατράφηκε ως [[Μεταρρυθμισμένες εκκλησίες|Μεταρρυθμιστής]], νεαρός πλέον πείσθηκε για την αλήθεια του ιστορικού Λουθηρανισμού <ref name=KSL21>[36[Kenneth Scott Latourette|Latourette, Kenneth Scott]]. ''Christianity in a Revolutionary Age, Volume II, The Nineteenth Century in Europe.'' Westport, Connecticut: Greenwood Press, 1959, p. 21.</ref>. Ηγήθηκε της Νεολουθηρανικής θεολογικής ''Προσχωρητικής Σχολής'', που υποστήριζε την επιστροφή στους ορθόδοξους θεολόγους του 17ου αιώνα και ήταν αντίθετη στη σύγχρονη ερμηνεία της Βίβλου. <ref>{{cite encyclopedia |title=Repristination Theology |encyclopedia=[37[Encyclopædia Britannica]] |accessdate=6 Apr 2010 |url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/498536/Repristination-Theology}}</ref> Ως συντάκτης του περιοδικού ''Evangelische Kirchenzeitung'' το κατέστησε μείζονα υποστηρικτή της Νεολουθηρανικής αναγέννησης και το χρησιμοποίησε για να επιτεθεί σε όλες τις μορφές θεολογικού φιλελευθερισμού και ρασιοναλισμού. Παρότι υπέστη μεγάλη συκοφαντία και χλευασμό επί σαράντα χρόνια ως επικεφαλής της αναγέννησης, ποτέ δεν εγκατέλειψε τις θέσεις του. [36]<ref name=KSL21/>
Η θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου του [[Έρλανγκεν]] στη Βαυαρία αποτέλεσε άλλη μία μεταρρυθμιστική δύναμη. [36]<ref name=KSL21/> Εκεί ο καθηγητής Αντολφ φον Χάρλες, αν και προηγουμένως οπαδός του ρασιοναλισμού και του [[Γερμανικός ιδεαλισμός|Γερμανικού ιδεαλισμού]], έκανε το Έρλανγκεν μαγνήτη για τους θεολόγους τους προσανατολισμένους στην αναγέννηση .<ref name=KSL22>[38[Kenneth Scott Latourette|Latourette, Kenneth Scott]]. ''Christianity in a Revolutionary Age, Volume II, The Nineteenth Century in Europe.'' Westport, Connecticut: Greenwood Press. p. 22.</ref>. Ονομαζόμενοι ''Θελογική Σχολή του Έρλανγκεν'', ανέπτυξαν μια νέα εκδοχή της [[ενανθρώπηση]]ς.<ref name=KSL22>[38[Kenneth Scott Latourette|Latourette, Kenneth Scott]]. ''Christianity in a Revolutionary Age, Volume II, The Nineteenth Century in Europe.'' Westport, Connecticut: Greenwood Press. p. 22.</ref>, που αισθάνονταν ότι τόνιζε καλύτερα την ανθρώπινη ουσία του Ιησού καλύτερα από τα [[Σύμβολο της Πίστεως|Σύμβολα της Πίστεως]] [39]<ref name=HJN175>Nichols, James Hastings. History of Christianity 1650–1950: Secularization of the West. New York, Ronald Press, 1956, p. 175.</ref>. Ως θεολόγοι χρησιμοποίησαν τόσο τις σύγχρονές τους ιστορικές κριτικές όσο και τις [[Εγελιανισμός|Εγελιανές]] φιλοσοφικές μεθόδους αντί να προσπαθήσουν να αναβιώσουν την ορθοδοξία του 17ου αιώνα <ref>Gassmann, Günther, et al. [40https://books.google.com/books?id=Htz8M1Xlqi4C&pg=PA32#v=onepage&q&f=false Historical dictionary of Lutheranism]. Augsburg Fortress, Lanham, Maryland: Scarecrow Press, 2001. p. 32.</ref>.
Ο Φρήντριχ Γιούλιους Σταλ ηγήθηκε των ''Λουθηρανών της Ανω Εκκλησίας''. Αν και ανατράφηκε ως Εβραίος, βαφτίστηκε Χριστιανός στην ηλικία των 19 ετών, επηρεασμένος από της Λουθηρανική σχολή που παρακολούθησε. Ως ηγέτης ενός νεοφεουδαρχικού Πρωσικού πολιτικού κόμματος, αγωνίστηκε για το [[ελέω Θεού]] των βασιλιάδων, την εξουσία των ευγενών και την επισκοπική διοίκηση της εκκλησίας. Μαζί με τον Τέοντορ Κλήφοτ και τον Αουγκουστ Φρίντριχ Κρίστιαν Βίλμαρ προώθησε συμφωνία με τη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία όσον αφορά την αυθεντία της θεσμικής εκκλησίας, την ''ex opere operato'' αποτελεσματικότητα των μυστηρίων και τη θεία εξουσία των κληρικών. Αντίθετα από τους Καθολικούς, ωστόσο, απαιτούσαν επίσης την πλήρη συμφωνία με το ''Βιβλίο τουτης Concord [39]Ομόνοιας''.<ref name=HJN175/>
== Λουθηρανικός κόσμος ==
|
