Ονομασίες της Κωνσταντινούπολης: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Η [[πόλη]] της [[Κωνσταντινούπολη|Κωνσταντινούπολης]] υπήρξε γνωστή με πολλές ονομασίες κατά την πάροδο των [[Αιώνας|αιώνων]]. Οι πλέον γνωστές είναι αυτές της ''Κωνσταντινούπολης'' (διεθνής ονομασία για την ιστορική [[βυζαντινή Κωνσταντινούπολη]] και η ονομασία της σύγχρονης πόλης στην [[ελληνική γλώσσα]]), ''Ιστανμπούλ'' (σε ευρεία χρήση διεθνώς από τα μέσα του 1920 και έπειτα, καθώς και η ονομασία στην [[τουρκική γλώσσα]]), ενώ υπάρχει και πλήθος παραφθορών καθώς και προσωνυμιών της πόλης.

Σύμφωνα με τον [[Πλίνιος ο Πρεσβύτερος|Πλίνιο τον Πρεσβύτερο]], [[Ιστορικός|ιστορικό]] του 1ου αιώνα μ.Χ., η ονομασία του πρώτου οικισμού στην περιοχή ήταν ''Λύγος''.<ref>{{Cite web |url=http://www.masseiana.org/pliny.htm#BOOK%20IV |title=Pliny the Elder, book IV, chapter XI:<br /> "''On leaving the Dardanelles we come to the Bay of Casthenes, ... and the promontory of the Golden Horn, on which is the town of Byzantium, a free state, formerly called Lygos; it is 711 miles from Durazzo,'' ..." |accessdate=2016-05-05 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170101063545/http://www.masseiana.org/pliny.htm#BOOK%20IV |archivedate=2017-01-01 |url-status=dead }}</ref> Πιθανώς αυτή ήταν η ονομασία ενός [[Θράκες|θρακικού]] οικισμού κοντά στη [[Χερσόνησος|χερσόνησο]].<ref name="janin">{{cite book|title=Constantinople byzantine|last=Janin|first=Raymond|authorlink=|publisher=Institut Français d'Études Byzantines|year=1964|page=10f.|place=Paris}}</ref>

Η πόλη του [[Βυζάντιο|Βυζαντίου]] ιδρύθηκε από [[Έλληνες]] άποικους τωναπό τα [[Μέγαρα|Μεγάρων]] το 667 π.Χ., και το όνομα πιθανώς είναι [[Θράκες|θρακικής]] ή [[Ιλλυριοί|ιλλυρικής]] προέλευσηςπροελεύσεως,<ref name="janin" /><ref name="Georgacas1947" /> ενώ σύμφωνα με την παράδοση προέρχεται από την ονομασία του αρχηγού της αποστολής των Μεγαρέων και ιδρυτή της πόλης ο οποίος ονομάζονταν ''Βύζας''.

Πολύ αργότερα, κατά τα μέσα του 16ου αιώνα και έπειτα η ονομασία ''Βυζάντιο'' έγινε συνώνυμη με την [[Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία]] η οποία πλέον έγινε γνωστή και ως ''Βυζαντινή αυτοκρατορίαΑυτοκρατορία'', κυρίως από τα γραπτά του [[Ιερώνυμος Βολφ|Ιερώνυμου Βολφ]], ενώ έως τότε η ονομασία Βυζάντιο χρησιμοποιούνταν μόνο ως αναφορά στην πόλη αντί για όλη την έκταση της αυτοκρατορία.

Η ''Αυγούστα Αντωνινή'' (''Augusta Antonina'') ήταν η επίσημη ονομασία που δόθηκε στην πόλη για λίγες δεκαετίες κατά τον 3ο αιώνα μ.Χ. από τον [[Ρωμαίοι|Ρωμαίο]] αυτοκράτορα [[Σεπτίμιος Σεβήρος|Σεπτήμιο Σεβήρο]] προς τιμή του γιου του Αντωνίνου -ο οποίος μετέπειτα έγινε αυτοκράτορας με το όνομα [[Καρακάλλας]]-.<ref name="IA">Necdet Sakaoğlu (1993/94a): "İstanbul'un adları" ["The names of Istanbul"]. In: 'Dünden bugüne İstanbul ansiklopedisi', ed. Türkiye Kültür Bakanlığı, Istanbul.</ref>

Πριν η πόλη γίνει η ανατολική πρωτεύουσα της [[Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία|Ρωμαϊκής αυτοκρατορίαςΑυτοκρατορίας]] από τον [[Κωνσταντίνος Α΄|Κωνσταντίνο Α´]], είχε προηγηθεί ένα εξαετές πρόγραμμα έντονης οικοδομικής δραστηριότητας και επέκτασης της πόλης, κατά τα πρότυπα της [[Αρχαία Ρώμη|αρχαίας Ρώμης]]. Οι ονομασίες αυτής της περιόδου ήταν {{lang|grc|ἡ Νέα, δευτέρα Ῥώμη}},<ref>According to the ''Reallexikon für Antike und Christentum'', vol. 164 (Stuttgart 2005), column 442, there is no evidence for the tradition that Constantine officially dubbed the city "New Rome" (''Nova Roma'' or ''Nea Rhome''). Commemorative coins that were issued during the 330s already refer to the city as ''Constantinopolis'' (see, ''e.g.'', Michael Grant, ''The climax of Rome'' (London 1968), p. 133).</ref> ''Alma Roma /''&nbsp; {{lang|grc|Ἄλμα Ῥώμα}}, {{lang|grc|Βυζαντιάς Ῥώμη}}, {{lang|grc|ἑῴα Ῥώμη}} (ανατολική Ρώμη), ''Roma Constantinopolitana''.<ref name="Georgacas1947">{{Cite journal |author=Georgacas, Demetrius John |year=1947 |title=The Names of Constantinople |journal=Transactions and Proceedings of the American Philological Association |volume=78 |pages=347–67 |doi=10.2307/283503 |publisher=The Johns Hopkins University Press |jstor=283503 }}</ref>{{rp|354}}

Η ''Κωνσταντινούπολη'' (δηλ. πόλη του Κωνσταντίνου, ''Constantinopolis'' στα [[Λατινική γλώσσα|λατινικά]]) ήταν η ονομασία με την οποία η πόλη έγινε ευρύτερα γνωστή σε όλον τον κόσμο, προς τιμή του ιδρυτή της. Συναντάται για πρώτη φορά ως επίσημη ονομασία κατά την περίοδο του αυτοκράτορα [[Θεοδόσιος Β´|Θεοδοσίου Β´]] (408–450).<ref name="IA" />

Στον [[Ισλάμ|μουσουλμανικό]] κόσμο και τις γλώσσες που χρησιμοποιούσαν την [[Αραβικό αλφάβητο|αραβική γραφή]], όπως τα [[Περσική γλώσσα|περσικά]], [[αραβικά]] και οθωμανικά [[τουρκικά]], η πόλη ήταν γνωστή ως ''Κωνσταντινίγια'' (αραβικά: {{lang|ar|القسطنطينية}}, οθωμανικά τουρκικά {{lang|osm|قسطنطينيه}}), η οποία είναι η εφάμιλλη ονομασία της Κωνσταντινούπολης και ετυμολογικά σημαίνει ''μέρος του Κωνσταντίνου'' αντί για ''πόλη του Κωνσταντίνου''. Μετά την [[Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453)|οθωμανική κατάκτηση του 1453]] αυτή ήταν και η επίσημη ονομασία της πόλης από τους [[Οθωμανική Αυτοκρατορία|Οθωμανούς]], ενώ οι άλλες χώρες συνέχισαν να αναφέρονται στην πόλη ως Κωνσταντινούπολη.<ref>G. Necipoğlu. "From Byzantine Constantinople to Ottoman Kostantiniyye: Creation of a Cosmopolitan Capital and Visual Culture under Sultan Mehmed II" Ex. cat. "From Byzantion to Istanbul: 8000 Years of a Capital", June 5 - September 4, 2010, Sabanci University Sakip Sabanci Museum, Istanbul. Istanbul: Sakip Sabanci Museum, 2010 p. 262</ref>

Ο ''Πολίτης'' με την έννοια του κάτοικου της Κωνσταντινούπολης εμφανίζεται για πρώτη φορά σε ποιήμα του [[Γεώργιος Πισίδης|Γεωργίου Πισίδη]] τον 7ο αιώνα, και μετέπειτα το ''Πολίτης'' εξελίχθηκε σε αρκετά κοινό ελληνικό επώνυμο.<ref>Georgakas Demetrius (1947), [http://www.constantinethegreatcoins.com/articles/Georgacas_The_Names_of_Constantinople.pdf The Names of Constantinople,] Transactions and Proceedings of the American Philological Association, The Johns Hopkins University Press, vol. 78, σ. 358 και υποσημ. 75, σ. 366.]</ref>

Η ονομασία αυτή έγινε η κυρίαρχη κατά τις αρχές του 20ού αιώνα, ωστόσο η πόλη εξακολουθούσε να γράφεται ως Κωνσταντινούπολη (Constantinople) στο [[λατινικό αλφάβητο]]. Το 1928, ο πρόεδρος και ιδρυτής της σύγχρονης Τουρκίας [[Κεμάλ Ατατούρκ|Μουσταφά Κεμάλ]] εισήγαγε εκτεταμένες μεταρρυθμίσεις όπου αρχικά αντικατέστησε το οθωμανικό αλφάβητο με το λατινικό, και κατόπιν μετονόμασε επίσημα την πόλη σε ''Ιστανμπούλ''. Μετά τη δράση αυτή, ξεκίνησε μια διεθνή εκστρατεία ζητώντας από άλλες χώρες να χρησιμοποιούν τουρκικές ονομασίες για τις τουρκικές πόλεις, αντί για μεταγραφές στο λατινικό αλφάβητο παλαιών ονομασιών που ήταν σε χρήση κατά την οθωμανική περίοδο.<ref>Stanford and Ezel Shaw (1977): History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. Cambridge: Cambridge University Press. Vol II, p. 386; Robinson (1965), The First Turkish Republic, p. 298</ref> ΟιΧαρακτηριστικό είναι το γεγονός πως οι τουρκικές αρχές δεν παρελάμβαναν γράμματα, τηλεγραφήματα, και εμπορεύματα τα οποία στέλνονταν στην πόλη και ανέγραφαν ''Constantinople'' αντί για ''Istanbul'', κάτι που συνεισέφερε σημαντικά στην τελική υιοθεσία της ονομασίας Ίστανμπουλ από τις περισσότερες ξένες χώρες σε βάθος χρόνου.<ref>{{Cite web|url=http://graybit.com/istanbul-not-constantinople-a-city-by-any-other-name/|title=Istanbul, Not Constantinople — A City by Any Other Name|date=2013-09-05|website=Graybit|language=en-US|accessdate=2016-05-05}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://books.google.co.uk/books?id=QcflCgAAQBAJ&pg=PA165&lpg=PA165&dq=Turkish+Postal+Service+Law+Istanbul+Constantinople&source=bl&ots=johYm7sVXN&sig=bsC_nCU8QND21HYaT480uFlcvgo&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwj_tofh18LMAhUdM8AKHVvMDFA4ChDoAQgpMAM#v=onepage&q=Turkish%20Postal%20Service%20Law%20Istanbul%20Constantinople&f=false|title=Recovering Armenia: The Limits of Belonging in Post-Genocide Turkey|last=Ekmekcioglu|first=Lerna|date=2016|website=|publisher=Stanford University Press|page=165|accessdate=}}</ref>

[[File:Constantinople late 19th century.jpg|thumb|150px|Κάρτα του 1905 όπου η περιοχή είναι ''Κωνσταντινούπολη'' και η παλιά πόλη ''Σταμπούλ'']]Άλλη μια παραφθορά ονομασίας της πόλης είναι και αυτή της ''Σταμπούλ'', η οποία επίσης συναντάται για πρώτη φορά σε αραβικές πηγές κατά τον 10ο αιώνα<ref>Necipoĝlu (2010) p. 262</ref> και Αρμενικές κατά τον 12ο. Σε κάποιες άλλες πηγές συναντάται και ως Μπουλίν ''(Bulin)'' από τον Άραβα γεωγράφο του 10ου αιώνα, [[Αλ Μασουντί]] , εκδοχή η οποία θεωρείται πως είναι παραφθορά του ''Πόλιν'', ενώ στη σύγχρονη [[αρμενική γλώσσα]] χρησιμοποιείται το ''Μπόλις'' (από το ''Πόλις'').

Η ονομασία ''Ισλαμπόλ'' (''πολύ [[Ισλάμ]]'') ή ''Ισλαμπούλ'' (''βρες Ισλάμ'') υπήρξαν τουρκικές λαϊκές παραλλαγές της ονομασίας ''Ιστανμπούλ'' μετά την οθωμανική κατάκτηση του 1453 αντικατοπτρίζοντας τον ρόλο της πόλης ως την πρωτεύουσα της μουσουλμανικής οθωμανικήςΟθωμανικής αυτοκρατορίαςΑυτοκρατορίας. Συναντάται για πρώτη φορά μετά την άλωση της πόλης, και έχει υποστηριχτεί πως αυτός που την ανέφερε ήταν ο ίδιος ο [[Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής|Μωάμεθ Β´]].<ref name="IA"/> Υπάρχουν και κάποιες άλλες οθωμανικές πηγές του 17ου αιώνα, κυρίως αυτή του [[Εβλιγιά Τσελεμπή|Εβλιγιά Τσελεμπί]], όπου αναφέρεται πως αυτή ήταν η κοινή ονομασία της πόλης κατά την περίοδο αυτή, ενώ κατά την περίοδο των τελών του 17ου και των τελών του 18ου αιώνα είχε επίσης και επίσημη χρήση. Η πρώτη αναφορά της ονομασίας Ισλαμπόλ σε οθωμανικά νομίσματα υπήρξε το 1703 (1115 μουσουλμανικό έτος) κατά την περίοδο του σουλτάνου [[Αχμέτ Γ΄|Αχμέτ Γ´]].

Πολλοί γειτονικοί λαοί της βυζαντινήςΒυζαντινής αυτοκρατορίαςΑυτοκρατορίας χρησιμοποίησαν ονομασίες οι οποίες υποδηλώναν το μέγεθος της πόλης, όπως ''Μεγάλη Πόλη'', ή ''Πόλη των Αυτοκρατόρων'', ''Πρωτεύουσα των Ρωμαίων'' και άλλες παρόμοιες ονομασίες.

Οι [[Βίκινγκ]] κατά τις επαφές τους με την [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία|βυζαντινή αυτοκρατορία]], κυρίως μέσω της [[Φρουρά των Βάραγγων|φρουράς των Βάραγγων]], ονόμαζαν την πόλη ''Μίκλαγαρδρ'' (''Miklagarðr, μεγάλη πόλη'') και αργότερα ''Μίκλαγκαρντ'' και ''Μίκλεγκαρθ'' (Miklagard, Micklegarth). Η ονομασία αυτή εξακολουθεί να υπάρχει στη σύγχρονη [[Ισλανδική γλώσσα]] ως ''Mikligarður'' και στη γλώσσα των [[Νήσοι Φερόες|νήσων Φερόε]] ως ''Miklagarður''.

Οι [[σλαβικές γλώσσες]] αναφέρονταν στην πόλη ως «[[Τσαργκράντ]]» (Царьград, πόλη του Καίσαρα), πιθανώς σε αντιστοιχία του ελληνικού προσωνυμίου ''Βασιλέως Πόλις''. Ο όρος εξακολουθεί να χρησιμοποιείται περιστασιακά στη [[βουλγαρική γλώσσα]], ενώ αποτελεί ιστορική μορφή της ονομασίας της πόλης στη [[Σερβική γλώσσα|σερβική]] και [[Κροατική γλώσσα|κροατική]] γλώσσα, στα [[Ρωσική γλώσσα|ρωσικά]] και στα [[Σλαβομακεδονική γλώσσα|σλαβομακεδονικήσλαβομακεδονικά]].