Κωνσταντίνος Κανάρης: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

|έναρξη = 16 Φεβρουαρίου 1844

|λήξη5 = 2 Σεπτεμβρίου 1877

Δύο γεγονότα καταδεικνύουν τη συμβολή του Κανάρη ως πολιτικού άνδρα στη Νεώτερη Ελληνική Ιστορία: γίνεται ο πρώτος που συμπληρώνει 4 πρωθυπουργίες (1864) από την πλήρη εφαρμογή Συντάγματος στη χώρα το 1844 (όπως και ο [[Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος|Αλ. Μαυροκορδάτος]] 10 χρόνια νωρίτερα, με τις δύο όμως πρώτες κατά την Απόλυτη Μοναρχία του [[Όθων της Ελλάδας|Όθωνα]]) και βασικά ο μόνος πρωθυπουργός που επί των ημερών του η [[Βουλή των Ελλήνων|Βουλή]] ψηφίζει ή αναθεωρεί το [[Σύνταγμα της Ελλάδας]] δυο φορές, [[Κατάλογος συνταγμάτων της Ελλάδας|το 1844 και το 1864]] (τα δυο δικτατορικά Συντάγματα επί [[Γεώργιος Παπαδόπουλος|Γ. Παπαδόπουλου]] αφενός δεν ψηφίστηκαν από Βουλή -παρά επικυρώθηκαν με τα νόθα δημοψηφίσματα των [[Ελληνικό δημοψήφισμα του 1968|1968]] και [[Ελληνικό δημοψήφισμα του 1973|1973]]-, αφετέρου το τελευταίο έπαψε αυτοδίκαια να ισχύει με την πτώση της [[Χούντα των Συνταγματαρχών|Χούντας των Συνταγματαρχών]]).

== Πρώτα χρόνιαΒιογραφία ==

[[Αρχείο:Konstantinos Kanaris Konstantinosby -Karl Greekvon FighterKrazeisen.JPGpng|μικρογραφία|αριστερά|ΠορτρέτοΚωνσταντίνος τουΚανάρης, Κωνσταντίνουλιθογραφία Κανάρη.του [[Εθνικό ΙστορικόΚαρλ ΜουσείοΚράτσαϊζεν]].]]

Γεννήθηκε το 1793 στα [[Ψαρά]] (αρχεία Ναυτικού) όπου και μεγάλωσε. Ήταν το μικρότερο παιδί του Ψαριανού Δημογέροντα Μιχαήλ Κανάριου και της Μαρώς (το γένος Μπουρέκα) Έμεινε πολύ μικρός ορφανός από πατέρα και έτσι άρχισε να δουλεύει σε πλοία συγγενών του, κυρίως σ' αυτό του θείου του Μπουρέκα. Αρχικά το όνομά του ήταν "«Κανάριος"» και τελικά έγινε Κανάρης. Όταν πέθανε ο θείος του, στου οποίου το μικρό εμπορικό πλοίο εργαζόταν, ανέλαβε καπετάνιος ο ίδιος σε ηλικία 20 ετών. Πήγε στην [[Οδησσός|Οδησσό]] για πρώτη φορά το [[1820]]. Ήξερε για τη [[Φιλική Εταιρεία]] αλλά δεν είχε γίνει μέλος της. Όταν έμαθε ότι ξέσπασε η επανάσταση στη [[Μολδαβία]] από τον [[Αλέξανδρος Υψηλάντης (Φιλικός)|Αλέξανδρο Υψηλάντη]], έσπευσε αυθόρμητα να πάρει μέρος στον πρώτο "«πολεμικό στόλο"» των Ψαριανών υπό τον Ν. Αποστόλη. Από τους πρώτους μήνες ο Κανάρης ξεχώρισε για το θάρρος του και την αποφασιστικότητά του, κάνοντας επιδρομές στα μικρασιατικά παράλια ενώ κατόπιν εντάχθηκε στα [[πυρπολικό|πυρπολικά]].<ref>Woodhouse, σελ. 138</ref> Η ανατίναξη ενός τουρκικού δικρότου στην [[Ερεσός Λέσβου|Ερεσό]] από τον [[Δημήτριος Παπανικολής|Δημήτριο Παπανικολή]] τον παρακίνησε σε ανάλογο εγχείρημα.

=== Η ανατίναξη της τούρκικης ναυαρχίδας ===

Η δράση του βεβαίως συνεχίσθηκε καθώς συνέχισε με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα τον αγώνα. Ο Κακλαμάν Πασάς Μεχμέτ τοποθετήθηκε νέος ναύαρχος στη θέση του Καρά Αλή. Τον Οκτώβριο του [[1822]] βγήκε με το στόλο του στο [[Αιγαίο Πέλαγος|Αιγαίο]] για να ανεφοδιάσει τα τουρκικά φρούρια στην [[Πελοπόννησος|Πελοπόννησο]] και να καταστείλει την Επανάσταση στα νησιά. Αγκυροβόλησε στην [[Τένεδος|Τένεδο]]. Αλλά στις [[29 Οκτωβρίου]] [[1822]], ο Κανάρης, συνοδευόμενος από το [[Δημήτριος Βρατσάνος|Δημήτριο Βρατσάνο]], πέρασε ανάμεσα από τον τουρκικό στόλο και μην μπορώντας να προσεγγίσει το πλοίο του ναυάρχου, την καπουδάνα, κόλλησε το πυρπολικό του στην αντιναυαρχίδα "«''Ρίαλα-Γεμισί''"» και την τίναξε στον αέρα. Έχασαν τη ζωή τους 800 μέλη του πληρώματος, Τούρκοι αλλά και Χριστιανοί ναύτες που υπηρετούσαν στον οθωμανικό στόλο. Ο Κακλαμάν Πασάς Μεχμέτ σήκωσε άγκυρα και κατέφυγε με τη βοήθεια ούριου ανέμου στο Τσανάκ-Καλεσί, στον [[Ελλήσποντος|Ελλήσποντο]].

=== Το εγχείρημα της Αλεξάνδρειας ===

Το καλοκαίρι του [[1825]] ο [[Λάζαρος Κουντουριώτης]] συνέλαβε ένα παράτολμο εγχείρημα, το οποίο, κατόπιν έγκρισης της ελληνικής επαναστατικής διοίκησης, ανέλαβε να φέρει σε πέρας ο Κανάρης<ref>Φύλλο εφημερίδας 'Έθνος' της [[7 Αυγούστου]] του [[1935]], σελ. 5: "«''Προ 110 χρόνων. Ένα μεγάλο ναυτικόν ελληνικόν κατόρθωμα. Θα εκαίετο ο λιμήν και ο στόλος της Αλεξανδρείας αν ο Κανάρης δεν επροδίδετο από τους Γάλλους''"»</ref>. Ο Μωχάμετ Άλη είχε συγκεντρώσει στην [[Αλεξάνδρεια]] περίπου 60 μεγάλα πολεμικά και τριπλάσια φορτηγά πλοία. Μ' αυτά προετοίμαζε το καλοκαίρι του [[1825]] να στείλει στρατό στην επαναστατημένη Ελλάδα (ο οποίος στρατός χρησιμοποιήθηκε αργότερα στην άλωση του [[Μεσολόγγι|Μεσολογγίου]]). Το σχέδιο του Κανάρη προέβλεπε να πάνε κάποια ελληνικά πλοία στην Αλεξάνδρεια και να κάψουν τον αιγυπτιακό στόλο. Έτσι θα σταματούσε και το λαθρεμπόριο που έκαναν [[Γαλλία|Γάλλοι]], φίλοι του Μωχάμετ Άλη, σε βάρος του ελληνικού αγώνα. Το σχέδιο εγκρίθηκε και η αρχηγία του ελληνικού στόλου ανατέθηκε στον πλοίαρχο [[Μανώλης Τομπάζης|Μανόλη Τομπάζη]].

[[Αρχείο:Konstantinos Kanaris byKonstantinos Karl- vonGreek KrazeisenFighter.pngJPG|μικρογραφία|ΚωνσταντίνοςΠορτρέτο Κανάρης,του λιθογραφίαΚωνσταντίνου τουΚανάρη. [[ΚαρλΕθνικό ΚράτσαϊζενΙστορικό Μουσείο]], Αθήνα.]]

Ο Κανάρης θεώρησε ότι έπρεπε να επιτεθεί άμεσα γιατί ήταν τέτοια η διάταξη των αιγυπτιακών πλοίων που με τον άνεμο ο οποίος φυσούσε, θα υφίσταντο πανωλεθρία σε μια επίθεση με πυρπολικά. Εξαπατώντας τον πιλότο, ύψωσε [[Ρωσία|ρωσική]] σημαία και μπήκε μόνος του στο λιμάνι. Προσπάθησε να πλησιάσει τον εχθρικό στόλο αλλά ο άνεμος έπεσε ξαφνικά, οπότε άρχισε να κόβει βόλτες μέσα στο λιμάνι, προσπαθώντας να φθάσει στον μυχό. Όταν βρέθηκε δίπλα στο γαλλικό πολεμικό "«Μέλισσα"», κατάλαβε ότι είχε γίνει αντιληπτός. Έβαλε λοιπόν φωτιά στο πυρπολικό, μπήκε με τους ναύτες του στη βάρκα διαφυγής και προσπάθησε να βγει απ' το λιμάνι. Το πλήρωμα της "«Μέλισσας"» άρχισε να πυροβολεί και το πυρπολικό και τη βάρκα του Κανάρη. Ο άνεμος δυνάμωσε και το πυρπολικό, καιόμενο, πλησίασε τον αιγυπτιακό στόλο απειλητικά. Ο πλοίαρχος Αργκύς, κυβερνήτης της "«Μέλισσας"» έγραψε στην έκθεσή του: "«''Εάν το πλοίον αυτό προσκολλάτε κατά κακήν μοίραν εις την φρεγάταν της πρωτοπορίας, η σύγχυσις ήθελε εμπέσει εις τον υπόλοιπον στόλον, τα δε άλλα δύο πυρπολικά ήθελον προσδράμει, προσβάλλοντα έτερα πλοία. Η καταστροφή θα ήτο τρομερά, ολοκληρωτική δε η νίκη των Ελλήνων. Αλλ' η Μέλισσα κατά κάποιον τρόπο τους παρημπόδισε''"». Ο Κανάρης, ενώ έβαλλαν εναντίον του και από τα πλοία και από παράκτια πυροβολεία, κατάφερε να διαφύγει και να φθάσει στον ελληνικό στόλο, ο οποίος είχε ήδη υψώσει ελληνική σημαία. Ο Μωχάμετ Άλη πήρε μερικά πλοία και κυνήγησε τους Έλληνες μέχρι τις ακτές της Καραμανίας χωρίς αποτέλεσμα.

Το ότι ο στόχος δεν επετεύχθη δεν οφείλεται σε λάθος του Κανάρη και ούτε μειώνει το μεγαλείο του εγχειρήματος. Οι επαναστατημένοι Έλληνες θεώρησαν την πράξη του Κανάρη πλήρη τόλμης και πατριωτισμού αλλά κάποιοι Ευρωπαίοι δυσαρεστήθηκαν και την είδαν σαν αχαρακτήριστη πειρατική πράξη λόγω της χρήσης ξένης σημαίας υπό επισήμου καταδρομέως. Η αγγλόφιλη "«Εφημερίς της Ύδρας"», σε μια εποχή που υπήρχαν διαμάχες για το ζήτημα της βασιλικής υποψηφιότητας (κάθε μεγάλη δύναμη ήθελε ο νέος βασιλιάς των Ελλήνων να προέρχεται από τον δικό της βασιλικό οίκο) κατηγόρησε τους Γάλλους επειδή ο φιλοτουρκισμός τους έγινε αιτία να ματαιωθεί ένα μεγάλο απελευθερωτικό εγχείρημα.

=== Η πολιτική σταδιοδρομία ===

Ο Κανάρης φαίνεται πως δεν έβλεπε τους Γάλλους ως εχθρούς. Αντιθέτως, έστειλε τον γιο του, τον Θεμιστοκλή, να εκπαιδευθεί στο [[Παρίσι]] υπό την επίβλεψη τού εκεί [[Φιλέλληνας|Φιλελληνικού Κομιτάτου]], το οποίο άλλωστε τον είχε προσκαλέσει. Το [[1826]] τοποθετήθηκε κυβερνήτης του νέου πλοίου "«''Ελλάς''"» και το [[1827]] εξελέγη πληρεξούσιος των Ψαρών στη [[Γ΄ Εθνοσυνέλευση Τροιζήνας|Εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας]].

Ο Κανάρης προσχώρησε στην αντιπολίτευση και μετά την έξωση του Όθωνα έγινε μέλος τής υπό τον [[Δημήτριος Βούλγαρης|Δημήτριο Βούλγαρη]] τριανδρίας (μαζί και με τον [[Μπενιζέλος Ρούφος|Μπενιζέλο Ρούφο]]) που σχημάτισε [[Προσωρινή Κυβέρνησις της Ελλάδος (1862)|προσωρινή κυβέρνηση]]. Ο ίδιος πήγε ως επικεφαλής επιτροπής στη [[Δανία]] για να προσφέρει το θρόνο στον μετέπειτα βασιλιά [[Γεώργιος Α΄ της Ελλάδας|Γεώργιο Α']]. Διετέλεσε υπουργός Ναυτικών στην κυβέρνηση Ρούφου. Κατόπιν το [[1864]] σχημάτισε ο ίδιος κυβέρνηση, μετά από ένα μήνα παραιτήθηκε και σχημάτισε και πάλι κυβέρνηση, η οποία παρέμεινε επί ένα χρόνο στην εξουσία. Κατόπιν παραιτήθηκε οριστικά, θέλοντας να αποσυρθεί από τον δημόσιο βίο καθώς είχε υπερβεί τα 75 χρόνια. Στο σπίτι όπου έμενε, στην οδό [[Κυψέλη]]ς 56<ref>[https://www.google.gr/maps/place/%CE%9A%CF%85%CF%88%CE%AD%CE%BB%CE%B7%CF%82+56,+%CE%91%CE%B8%CE%AE%CE%BD%CE%B1+113+62/@37.9994387,23.7388405,3a,15y,117.66h,93.7t/data=!3m7!1e1!3m5!1sT-AugpNpOR8gugz34ToYoQ!2e0!6s%2F%2Fgeo3.ggpht.com%2Fcbk%3Fpanoid%3DT-AugpNpOR8gugz34ToYoQ%26output%3Dthumbnail%26cb_client%3Dmaps_sv.tactile.gps%26thumb%3D2%26w%3D203%26h%3D100%26yaw%3D119.26884%26pitch%3D0%26thumbfov%3D100!7i13312!8i6656!4m5!3m4!1s0x14a1a2c82f9ede8b:0xfeebb173dd87499!8m2!3d37.9994308!4d23.7389063 Oικία Κανάρη]</ref>, στην Αθήνα, (προς τιμήν του οποίου ονομάστηκε αργότερα "«πλατεία Κανάρη"» η πλατεία Κυψέλης), συνέρρεαν πολίτες από παντού για να δουν τον «Ναύαρχο», όπως τον αποκαλούσαν. Το [[1877]] ετέθη επικεφαλής [[Κυβέρνηση Κωνσταντίνου Κανάρη 1877|οικουμενικής κυβέρνησης]] για να αντιμετωπιστούν οι δύσκολες για τη χώρα περιστάσεις που δημιούργησε ο [[Ρωσοτουρκικός πόλεμος]].

=== Το τέλος ===

Tο πραγματικό όνομα του Κανάρη ήταν Κωνσταντής Νικολάου Σπηλιωτέας.<ref name=gatopoulos>Δημήτριος Γατόπουλος, ''Τα απομνημονεύματα του Κανάρη'' (1937)</ref> Η ετυμολογία του ονόματός του κατά μίαν άποψη προέρχεται από τη λέξη ''καρνάγιο'' (ιταλικά carenaggio = ναυπηγείο).<ref>Με την ίδια μέθοδο, στα Ψαρά «''«μετωνομάσθη ο γνωστός πυρπολητής Ιωάννης Δημουλίτσας εις Πατατούκον»''» (Δημήτριος Γατόπουλος, 1937)</ref> Υπάρχει όμως και δεύτερη εκδοχή. Κατά το ημερολόγιο του γιου του, πυρπολητή Αριστείδη Κ. Κανάρη, «''«…απεκλήθη ο πατήρ μου Κάν-Άρης ή Κανάρης, λόγω του μειλιχίου και σώφρονος χαρακτήρος του, διότι αν και ριψοκίνδυνος, πολεμικός και αποφασιστικός, ενήργει πάντοτε κατόπιν περισκέψεως…»''». Η τρίτη εκδοχή, είναι να προέρχεται το επώνυμο από το καναρίνι, λόγω του μειλίχιου χαρακτήρα του.

Ως προς τη χρονολογία και τον τόπο γέννησης του Κανάρη, υφίστανται σημαντικές διαφορές. Κατά μία εκδοχή γεννήθηκε στα Ψαρά το [[1793]]<ref>Εγκυκλοπαίδεια Δομή, τ. 7, λήμμα ''Κανάρης''</ref> ή το [[1790]]. Κατ' άλλους γεννήθηκε στην [[Πάργα]]<ref>Εγκυκλοπαιδικό λεξικό ''Ήλιος'', τόμοςτ. ΙΑ, σελίδασελ. 271</ref> γύρω στο 1790.<ref>Εγκυκλοπαίδεια ''Υδρία'', τ. 30, σελίδασελ. 358-361</ref> OΟ ίδιος ο Κωνσταντίνος Κανάρης στα απομνημονεύματά του αναφέρει «''τώρα περνάμε από τη γενέτειρά μου την Πάργα''». Ο ιστορικός Δημήτριος Γατόπουλος (1891-1956) μελέτησε τα οικογενειακά αρχεία της οικογένειας Κανάρη και δημοσίευσε ιστορική μελέτη στην εφημερίδα ''Εστία'', στο φύλλο της [[14 Ιουλίου|14ης Ιουλίου]] [[1937]]. Στα οικογενειακά αυτά αρχεία περιλαμβάνεται και το μυστικό ημερολόγιο του Κωνσταντίνου Κανάρη το οποίο άνοιξε ο δισέγγονός του, συνταγματάρχης Κωνσταντίνος Θεμ. Κανάρης. Από αυτά ο συγγραφέας συμπεραίνει πως ο Κωνσταντίνος Κανάρης δεν είχε γεννηθεί στα Ψαρά αλλά στην Πάργα, το Σεπτέμβριο του 1790 και εγκαταστάθηκε, κατά τους προεπαναστατικούς χρόνους, στο νησί των Ψαρών.<ref>Γρηγόρης Κομπίλας, ''Ο Πυρπολητής Κανάρης, ένας Ψαριανός από την Πάργα'' σελ. 32, Ιωάννινα (1993)</ref>

Ως προπάππος του πυρπολητού Κ. Κανάρη φέρεται ο Νικόλαος Σπηλιωτέας, παππούς του ο Θεμιστοκλής και πατέρας του ο Νικόλαος Σπηλιωτέας.<ref>Γρηγόρης Κομπίλας:, ''Ο Πυρπολητής Κανάρης, ένας Ψαριανός από την Πάργα'' σελ. 32, Ιωάννινα (1993)</ref><ref>Δημήτριος Γατόπουλος: ''Το προσωπικόν ημερολόγιον του Κωνσταντίνου Κανάρη'', Εφημερίδα Εστία, (14 Ιουλίου 1937)</ref> Από τη μελέτη των ημερολογίων της οικογένειας Κανάρη, «''«διευκρινίζεται ότι η νεοελληνική οικογένεια Κανάρη υπήρξε συνέχεια της παλαιοελληνικής οικογενείας Σπηλιωτέα, κλάδου της οποίας τα μέλη, τιτλούχοι των Βενετών και Γενουησίων αρχόντων απαντώνται εν δράσει περί το 1200.''»<ref name=kompilas>Γρηγόρης Κομπίλας, ''Ο Πυρπολητής Κανάρης, ένας Ψαριανός από την Πάργα'', Ιωάννινα (1993)</ref>

[[Αρχείο:Konstantinos Kanaris heart preserved.jpg|μικρογραφία|Η ασημένια λήκυθος όπου φυλάσσεται η καρδιά του Κανάρη, με επιγραφή "«''Χαίρε καρδία Ναυάρχου Κανάρη''"». ([[Εθνικό Ιστορικό Μουσείο]], Αθήνα).]]

Η '''επικρατούσα''' όμως άποψη θέλει τον Κανάρη γνήσιο Ψαριανό. Υπάρχουν στοιχεία ότι γεννήθηκε και μεγάλωσε στα Ψαρά.<ref>Δημ. Φωτιάδης, "''Κανάρης''" σελ. 18-19</ref> Επιπλέον, ο Κανάρης ήταν παντρεμένος με τη Δ. Μανιάτη, γυναίκα από πλούσια και Ψαριανή οικογένεια. Αυτό, αποτελεί ένα ακόμα στοιχείο για την καταγωγή του Κανάρη αφού οι Ψαριανοί θεωρούσαν κατάντημα και ντροπή να παντρεύονται με ξένους, πόσο μάλλον μία αριστοκρατική οικογένεια των Ψαρών (αυτή της Δ. Μανιάτη).<ref>Δημ. Φωτιάδης, "''Κανάρης''", σελ. 26</ref> Επιπροσθέτως, υπάρχει και το ίδιο το αρχείο της νήσου Ψαρών στο οποίο υπάρχει το όνομα του Κανάρη. Τέλος, δεν υπάρχει καμία μαρτυρία που να αναφέρει τον Κανάρη να ονομάζει την Πάργα γενέτειρά του καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του, αντίθετα η απάντησή του σε ξένους φιλέλληνες που τον ρωτούσαν για την ιστορία του και τα κατορθώματά του ήταν απλή: έδειχνε με το δάχτυλό του το χάρτη των Ψαρών και έλεγε: "«''Αυτά είναι η ιστορία μου, για αυτά να γράψετε!''"». Συμπερασματικά, η καταγωγή του Κανάρη από την Πάργα, συλλογιζόμενοι όλα τα παραπάνω καθώς και τη διατύπωση αυτής της θεωρίας μόλις πριν από 70 περίπου χρόνια, δεν είναι πιθανή. Όσο για το σόι του και την προέλευση της οικογένειάς του από την Ιταλία ο ίδιος ο Κανάρης έδωσε απάντηση σε αυτά τα "παραμύθια" (κατά τον Φωτιάδη) λέγοντας πως το σόι του ξεκινάει από τον ίδιο.<ref>Δημ. Φωτιάδης, "''Κανάρης''" σελ. 18</ref>

Ο Γερμανός ναύαρχος [[Βίλχελμ Κανάρις]] ισχυριζόταν πως ήταν απόγονος του Κωνσταντίνου Κανάρη. Εντούτοις, σύμφωνα με έρευνα που έγινε το 1938 στη γενεαλογική ιστορία της οικογένειάς του, έδειξε ότι η καταγωγή του Κανάρις ήταν από την Ιταλία και δεν σχετιζόταν με τον Κωνσταντίνο Κανάρη.<ref>Richard Bassett, "''Hitler's Spy Chief: The Wilhelm Canaris Mystery''" σελ. 65, Cassell (2005) ISBN 978-0304367184</ref>

* «''"Από τη ζωή του πυρπολητή"''», Κλασσικά Εικονογραφημένα Νο 1029, Εκδόσεις Μ. Πεχλιβανίδη & Σία