Ποντιακή λύρα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Η '''Ποντιακή λύρα''', ήγνωστή οκαι ως '''Ποντιακός Κεμεντζές της Μαύρης Θάλασσας''' (''Karadeniz kemencesi'' στα Τούρκικα) είναι ξύλινοΕλληνικό χορδόφωνοπαραδοσιακό μουσικό όργανο. Ανήκει στην κατηγορία των ([[έγχορδοΈγχορδο|εγχόρδων]] τοξοτών μουσικών οργάνων, δηλαδή που χειρίζονται με [[μουσικό όργανοδοξάρι]]). Έχει συνήθως τρεις χορδές, σεσυνήθως νότεςκουρδισμένη Σι-Μι-Λασε καιτέταρτες παίζεταικαθαρές τρίβονταςμε ένανότες [[δοξάρι]]ΣΙ-ΜΙ-ΛΑ. στιςΗ χορδέςΠοντιακή της.λύρα Είναιείναι το κατ΄ εξοχήν μουσικό λαϊκό όργανο των [[Έλληνες|Ελλήνων]] του [[Πόντος|Πόντου]]. ΤαΦαίνεται μέρηνα μιαςεπινοήθηκε Ποντιακήςκατά λύραςτα είναι συνήθως κατασκευασμένα[[Βυζαντινή απόΑυτοκρατορία|Βυζαντινά διαφορετικούς τύπους ξύλου. Οι χορδές είναι από [[έντεροχρόνια]], μεταξύ [[μετάξι11ος αιώνας|11ου]] ήκαι [[Μέταλλα12ος αιώνας|μέταλλο12ου Αιώνα]].  Το όργανο φτιάχνεται από διάφορα είδη ξύλων.

Τα πρώτα έγχορδα όργανα με χορδές ήταν ως επί το πλείστον νυκτά, (για παράδειγμα, η ελληνική [[λύρα]]) παίζονταν δηλαδή με τα νύχια. Τα δίχορδα, τοξωτά όργανα, που παίζονται σε όρθια θέση και έφεραν δοξάρι από αλογοουρά, μπορεί να προέρχονται από τους νομαδικούς εφίππους πολιτισμούς της [[Κεντρική Ασία|Κεντρικής Ασίας]], σε μορφές που μοιάζουν πολύ με τη σύγχρονη [[Μογγολία|Μογγολική]] Μορίν Χουρ και το [[Καζακστάν|Καζακστανικό]] Κόμπιζ. Παρόμοιοι και διάφοροι τύποι διαδόθηκαν πιθανώς κατά μήκος εμπορικών οδών Ανατολής-Δύσης από την [[Ασία]] στη [[Μέση Ανατολή]]<ref>''The Silk Road: Connecting Cultures, Creating Trust'', Silk Road Story 2: Bowed Instruments, Smithsonian Center for Folk life and Cultural Heritage [http://www.silkroadproject.org/smithsonian/nomads/story.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081013123420/http://www.silkroadproject.org/smithsonian/nomads/story.html |date=2008-10-13 }} (αρχειοθετήθηκε στις 26/9/2008)</ref><ref>{{Cite book|title=The NPR Classical Music Companion: Terms and Concepts from A to Z|first=Miles|last=Hoffman|publisher=[[Houghton Mifflin Harcourt]]|isbn=978-0618619450|year=1997|url=https://books.google.com/books?id=e6GcPB5v0yIC}}</ref> και τη [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία|Βυζαντινή Αυτοκρατορία.]]<ref name="Grillet29">{{harvnb|Grillet|1901|p=29}}</ref><ref>Margaret J. Kartomi: On Concepts and Classifications of Musical Instruments. Chicago Studies in Ethnomusicology, University of Chicago Press, 1990</ref> Ο άμεσος πρόγονος όλων των ευρωπαϊκών τοξωτών οργάνων (άρα πιθανόν και της Ποντιακής λύρας) είναι το αραβικό [[:en:Rebab|ρεμπάμπ]] (ربابة), το οποίο εξελίχθηκε στη [[βυζαντινή λύρα]] τον 9ο αιώνα και αργότερα στο ευρωπαϊκό [[:en:Rebec|ρεμπέκ]].<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/art/rabab|title=Rabab|website=[[Encyclopedia Britannica]]|access-date=6 April 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/art/lira-musical-instrument|title=Lira {{!}} musical instrument|website=[[Encyclopedia Britannica]]|access-date=6 April 2019}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Panum|first=Hortense|author-link=Panum hortense|year=1939|title=The stringed instruments of the Middle Ages, their evolution and development|location=London|publisher=William Reeves|page=434}}</ref> Η Ποντιακή λύρα φαίνεται να δημιουργήθηκε μεταξύ 11ου και 12ου Αιώνα,<ref>During Jean, At ‘Ayan Robert, Spector Johanna, Qassim Hassan Scheherazade, Morris R. Conway, «Kamancheh», Grove Music Online – Oxford Music Online</ref> όταν ο Πόντος ήταν τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ενώ η ονομασία "Κεμεντζές" πρωτοεμφανίστηκε κατά τον [[10ος αιώνας π.Χ.|10ο Αιώνα]].

[[Image:Lyra Measurements.jpg|thumb|572x572px301x301px|Ποντιακή λύρα - Κεμεντσές

Μία Ποντιακή λύρα παίζεται χρησιμοποιώντας ένα δοξάρι (''"τοξάρ"'') που αποτελείται από ένα ραβδί με μια κορδέλα από τρίχα αλόγου που κρέμεται μεταξύ των ακρών. Παραδοσιακά χρησιμοποιείται δοξάρι με ένα κομμάτι πανί από τη μια πλευρά και με ένα κόμπο από την άλλη, δένοντας στο κυρτής μορφής δοξάρι τις τρίχες αλόγου που αποτελούσε την πλευρά που άγγιζαν τις χορδές. Περιστασιακά, ωστόσο, δύναται να χρησιμοποιηθεί και δοξάρι βιολιού.<ref name=":0">Μαρινάκης, Μάρκος, Νίκος Γαγγάδης. "[https://apothesis.lib.hmu.gr/bitstream/handle/20.500.12688/2330/Marinakis_Gangadis_2012.pdf?sequence=1 Στάδια κατασκευής λύρας και λαούτου μέσω οπτικοακουστικής καταγραφής, ιστορική αναφορά αυτών και παρουσίαση μέσω διαδραστικής πολυμεσικής εφαρμογής.]" (2012).</ref>

Η Ποντιακή λύρα παίζεται με τον κεμεντζετζή είτε καθισμένο είτε όρθιο .Όταν αυτός είναι όρθιος, μπορεί να στηρίξει τη λύρα μέσα από μια θηλιά που περνάει από τον αριστερό μηρό του και μια τρύπα στην κεφαλή της λύρας. Η μελωδία παίζεται πιέζοντας με την ψίχα των δακτύλων στις δυο πρώτες υψηλότερες χορδές, πατώντας, δε, ελαφρά και νότες της τρίτης χορδής. Με τον ίδιο τρόπο ενεργεί και το δοξάρι. Υπάρχουν τρεις βασικοί τρόποι παιξίματος:<ref name=":1">Βελησσάρης, Ιωάννης. "[https://apothetirio.lib.uoi.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/10638/Velissaris%2C%20I.%20_TLPM_2020.pdf?sequence=1 Μέθοδοι ποντιακής λύρας. Μια συγκριτική επισκόπηση.]" (2020).</ref>