Ποντιακή λύρα: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Περιεχόμενο που διαγράφηκε Περιεχόμενο που προστέθηκε
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας Ετικέτα: επεξεργασία κώδικα 2017 |
Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας |
||
Γραμμή 1:
[[Αρχείο:Kemenche0.jpg|αριστερά|μικρογραφία|268x268εσ|Ποντιακή λύρα με δοξάρι - Παραλαγή που χρησιμοποιείται σήμερα στον Πόντο]]
{{Μουσικό Όργανο|Όνομα=Ποντιακή Λύρα/Κεμεντζές Πόντου|Ξένες Ονομασίες=Karadeniz kemençesi (Τουρκικά)|Εικόνα=Pontianlyra.jpg|Λεζάντα=Ποντιακή λύρα με δοξάρι|Ταξινόμηση=Έγχορδα με δοξάρι|Κατασκευάστηκε=10ος Αιώνας μ.Χ.|Σχετικά Όργανα=[[Κεμανές]], [[Κιτ]]|width=|Μουσικοί=[[ Γώγος Πετρίδης]], [[Ματθαίος Τσαχουρίδης]]}} == Καταγωγή ==
Τα πρώτα έγχορδα όργανα με χορδές ήταν ως επί το πλείστον νυκτά, (για παράδειγμα, η ελληνική [[λύρα]]) παίζονταν δηλαδή με τα νύχια. Τα δίχορδα, τοξωτά όργανα, που παίζονται σε όρθια θέση και έφεραν δοξάρι από αλογοουρά, μπορεί να προέρχονται από τους νομαδικούς εφίππους πολιτισμούς της [[Κεντρική Ασία|Κεντρικής Ασίας]], σε μορφές που μοιάζουν πολύ με τη σύγχρονη [[Μογγολία|Μογγολική]] Μορίν Χουρ και το [[Καζακστάν|Καζακστανικό]] Κόμπιζ. Παρόμοιοι και διάφοροι τύποι διαδόθηκαν πιθανώς κατά μήκος εμπορικών οδών Ανατολής-Δύσης από την [[Ασία]] στη [[Μέση Ανατολή]]<ref>''The Silk Road: Connecting Cultures, Creating Trust'', Silk Road Story 2: Bowed Instruments, Smithsonian Center for Folk life and Cultural Heritage [http://www.silkroadproject.org/smithsonian/nomads/story.html] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081013123420/http://www.silkroadproject.org/smithsonian/nomads/story.html |date=2008-10-13 }} (αρχειοθετήθηκε στις 26/9/2008)</ref><ref>{{Cite book|title=The NPR Classical Music Companion: Terms and Concepts from A to Z|first=Miles|last=Hoffman|publisher=[[Houghton Mifflin Harcourt]]|isbn=978-0618619450|year=1997|url=https://books.google.com/books?id=e6GcPB5v0yIC}}</ref> και τη [[Βυζαντινή Αυτοκρατορία|Βυζαντινή Αυτοκρατορία.]]<ref name="Grillet29">{{harvnb|Grillet|1901|p=29}}</ref><ref>Margaret J. Kartomi: On Concepts and Classifications of Musical Instruments. Chicago Studies in Ethnomusicology, University of Chicago Press, 1990</ref> Ο άμεσος πρόγονος όλων των ευρωπαϊκών τοξωτών οργάνων (άρα πιθανόν και της Ποντιακής λύρας) είναι το αραβικό [[:en:Rebab|ρεμπάμπ]] (ربابة), το οποίο εξελίχθηκε στη [[βυζαντινή λύρα]] τον 9ο αιώνα και αργότερα στο ευρωπαϊκό [[:en:Rebec|ρεμπέκ]].<ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/art/rabab|title=Rabab|website=[[Encyclopedia Britannica]]|access-date=6 April 2019}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.britannica.com/art/lira-musical-instrument|title=Lira {{!}} musical instrument|website=[[Encyclopedia Britannica]]|access-date=6 April 2019}}</ref><ref>{{Cite journal|last=Panum|first=Hortense|author-link=Panum hortense|year=1939|title=The stringed instruments of the Middle Ages, their evolution and development|location=London|publisher=William Reeves|page=434}}</ref>
Η Ποντιακή λύρα φαίνεται να δημιουργήθηκε μεταξύ 11ου και 12ου Αιώνα,<ref name=":2">During Jean, At ‘Ayan Robert, Spector Johanna, Qassim Hassan Scheherazade, Morris R. Conway, «Kamancheh», Grove Music Online – Oxford Music Online</ref> όταν ο Πόντος ήταν τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ενώ η ονομασία "Κεμεντζές" πρωτοεμφανίστηκε κατά τον [[10ος αιώνας π.Χ.|10ο Αιώνα]].<ref name=":2" /> Σύμφωνα με τον Παύλο Χαιρόπουλο, δημιουργήθηκε από τους ίδιους τους Έλληνες του Πόντου.<ref>{{Cite book|title=Η λύρα. Η εξέλιξη από την αρχαία εποχή ως σήμερα σ’ όλο τον κόσμο|first=Παύλος|last=Χαιρόπουλος|publisher=Εκδοτικός Οίκος Αδελφών Κυριακίδη|year=1994|location=Θεσσαλονίκη|page=30}}</ref>
== Κατασκευή και μηχανική ==
[[Image:Lyra Measurements.jpg|thumb|
{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" style="font-size:85%; text-align:left"
!#
# Κλειδοκράτορας▼
!Ποντιακή ονομασία
!Απόδοση στην δημοτική
# Λαιμός▼
!Λειτουργία
# Ταστιέρα▼
|-
|1
|Το κιφάλ
|Η κεφαλή
# Ηχείο▼
|-
# Ψυχή (εσωτερικό εξάρτημα)▼
|2
# Χορδές▼
|Τα ωτία
|Αυτιά
|Κλειδιά (σήμερα μηχανικά)
|-
|3
|Η γούλα
|Ράχη, σημείο ανάπαυσης του αντίχειρα
|-
|4
|Η γλώσσα
|Γλώσσα, ταστιέρα
|-
|5
|Το καπάκ
|Καπάκι, κάλυμμα
|-
|6
|Τα ρωθώνια
|Ρουθούνια
|Οπές ηχείου
|-
|7
|Ο γάιδαρον
|Καβαλάρης, γάιδαρος
|καβαλάρης, γέφυρα
|-
|8
|Το παλικάρ
|Παλικάρι
|Χορδοστάτης (σημείο εκκίνησης ή «αγκυροβόλησης» των χορδών)
|-
|9
|Το σκαφίδ
|Σκάφος
|κυρίως σώμα (ηχείο)
|-
|10
|Το στυλάρ
|Στυλιάρι
|-
|11
|Τα κόρδας
|[[Χορδή (μουσική)|Χορδή]]
|}
Οι διαστάσεις είναι κατά προσέγγιση|αριστερά]]Συνηθέστερο υλικό κατασκευής του ηχείου, της κεφαλής και του χεριού του οργάνου είναι το μονοκόμματο ξύλο [[Δαμασκηνιά|δαμασκηνιάς]], καθώς και [[Μουριά (φυτό)|μουριάς]], [[Καρυδιά (φυτό)|καρυδιάς]], [[Κέδρος του Λιβάνου|κέδρου]], [[Ακακία|ακακίας]] κ.ά., ενώ του καπακιού το ξύλο [[Πεύκο|πεύκου]] ή [[Ελάτη|ελάτου]]. Παραδοσιακά, το ξύλο της δαμασκηνιάς θεωρείται το καλύτερο. Σύμφωνα με την παράδοση, τα νερά (αυξητικοί δακτύλιοι) του ξύλου του καπακιού, εάν είναι πυκνά, αποδίδουν καλύτερα τις ψιλές συχνότητες, ενώ εάν είναι αραιά τις χαμηλότερες.<ref name=":0">{{Cite book|title=Ελληνικά Λαϊκά Μουσικά Όργανα|first=Φοίβος|last=Ανωγειανάκης|publisher=Μέλισσα|year=1991|location=Αθήνα|page=271 – 276.}}</ref> Συνήθως, τα πιο πυκνά "νερά" τοποθετούνται στην πιο ψιλή χορδή.
Γραμμή 33 ⟶ 82 :
# Η μελωδία παίζεται στην ψηλότερη χορδή, με την αμέσως επόμενη να λειτουργεί ως ισοκράτης.
# Η μελωδία παίζεται στις δύο πρώτες χορδές
# Η μελωδία παίζεται στην χαμηλότερη χορδή,
Τυπικά, η λύρα χορδίζεται σε ΣΙ-ΜΙ-ΛΑ,<ref>{{Cite book|title=Η Λύρα του Πόντου. Οργανολογία, τεχνική, ρεπερτόριο|first=Μιχάλης|last=Καλιοντζίδης|publisher=Fagotto books – Εκδόσεις τμήματος Λαϊκής & Παραδοσιακής Μουσικής ΤΕΙ Ηπείρου|year=2008|location=Αθήνα|page=12}}</ref> αλλά υπάρχουν λύρες με διάφορους τόνους. Οι πιο ψιλές ονομάζονται "ζιλ λύρες", ενώ οι πιο χαμηλές "καπάν λύρες". Τις ονομασίες αυτές, φέρουν και οι αντίστοιχες χορδές (ψηλότερη-χαμηλότερη).
== Δοξάρι ==
[[Αρχείο:Kemencebows.png|μικρογραφία|257x257εσ|Δοξάρια Ποντιακής λύρας]]
Το Τόξο ή "''τοξάρ''" ή "''δοξάρι''" είναι ξεχωριστό εργαλείο και απαραίτητο για τη χρήση του οργάνου. Το όνομά του προέρχεται από το τόξο που δημιουργούν οι ίνες του. Πρόκειται για μακρύ ξύλινο όργανο, μήκους περίπου 50 έως 60 εκατοστών, που φέρει δύο πλευρές η μπροστινή πλευρά φέρει δέσμη ινών που καταλήγουν στις άκρες του. Οι ίνες περνώντας από τη μία άκρη καταλήγουν στην άλλη όπου δένονται εκεί με δέρμα. Το σημείο αυτό που είναι κυλινδρικό κρατιέται με το δεξί χέρι του οργανοπαίκτη (Ή το αριστερό, εάν αυτός είναι αριστερόχειρας) και με το μέσο και παράμεσο δάκτυλο πιέζεται ώστε η δέσμη να διατηρείται τεντωμένη.<ref name=":1">Tsahourides, Matthaios. ''The Pontic lyra in contemporary Greece''. Diss. Goldsmiths, University of London, 2007.</ref>
Οι ίνες του τοξαρίου είναι τρίχες ουράς αρσενικού [[Άλογο|αλόγου]] (Οι τρίχες της φοράδας συνήθως φθείρονται από το [[Ούρο|ούρα]].)<ref name=":1" />
== Παίξιμο ==
[[Αρχείο:Kemenche-Salut de trebizonde-Danse aux sabres.jpg|μικρογραφία|289x289εσ|Νεαρός παίκτης Ποντιακής λύρας παίζει όρθιος. (Από καρτ-ποστάλ αρχών 20ου Αιώνα)]]Κατά τη χρήση του οργάνου ο Πόντιος λυράρης «παίζει» τη λύρα είτε όρθιος είτε καθιστός. Παίζεται σε όρθια θέση, είτε στηρίζοντας την
== Περεταίρω ανάγνωση ==
| |||