Ψαρά: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων

Το νησί ήταν γνωστό στην αρχαιότητα με το όνομα «Ψύρα» ή «Ψυρίη» ή «Ψυρία». Η αρχαιότερη γνωστή μαρτυρία είναι η [[Οδύσσεια]] του [[Όμηρος|Ομήρου]] όπου αναφέρεται ως Ψυρίη, στη διήγηση του [[Νέστωρ|Νέστορα]], στο επεισόδιο του «Νόστου». Αναφέρεται επίσης από τον [[Στράβων|Στράβωνα]] ως «τα Ψύρα».<ref>Είτα μέλαινα άκρα, καθ' ην τα Ψύρα, νήσος από πεντήκοντα σταδίων της άκρας, υψηλή, πόλιν ομώνυμον έχουσα. Κύκλος δε της νήσου τεσσαράκοντα στάδια.</ref> Με την ίδια ονομασία αναφέρεται και σε έργο του 11ου αιώνα (του [[Ευστάθιος Θεσσαλονίκης|Ευσταθίου Θεσσαλονίκης]] που απέδωσε στα ελληνικά την «Περιήγηση της Οικουμένης» του [[Διονύσιος ο Περιηγητής|Διονυσίου του Περιηγητή]])<ref>Παρεκβολαί Ευσταθίου Θεσσαλονικέως εις τον Διονύσιον τον Περιηγητήν.</ref> και εκεί σημειώνει «Ψυρία δε νησίδιον, Χίου φασίν απέχον σταδίου ογδοήκοντα λιμένα έχον νηών είκοσι, λέγεται δε και ουδετέρως τα Ψύρα».

Στα Ψαρά οι αρχαιολογικές ανασκαφές έφεραν στο φως ευρήματα της ανθρώπινης δραστηριότητας, αδιαλλείπτως από την Τελική Νεολιθική περίοδο (5η-4η χιλιετία π.Χ) έως τον 5ο αι.π.Χ., με κορυφαία περίοδο ακμής την ύστερη εποχή του Χαλκού (14ος-12ος αι. π.Χ.). Από την προϊστορική περίοδο έχουν βρεθεί τάφοι όπου φαίνεται ότι οι άνθρωποι θάβονταν σε εμβρυϊκή στάση. Από τη μυκηναϊκή περίοδο βρέθηκαν επίσης κιβωτιόσχημοι τάφοι κι ένας θολωτός. Επίσης βρέθηκαν χάλκινα ξίφη, σκουλαρίκια, περιδέραια κ.ά. Από τα ομηρικά χρόνια έχουν βρεθεί τμήματα πήλινων αγγείων. Κομμάτια από αγγεία βρέθηκαν και στο νησάκι του Αγίου Νικολάου (που λέγεται σήμερα και Αϊ-Νικολάκι). Στην ιστορική [[Μαύρη Ράχη]] ή [[Παλαιόκαστρο Ψαρών|Παλαιόκαστρο]] υπάρχει οικισμός των ελληνιστικών χρόνων, στο [[Φτελιό]] και στη Λήμνο κεραμική της ίδιας εποχής, στον Ξηρόκαμπο κατάλοιπα εγκατάστασης των ρωμαϊκών χρόνων και στον σημερινό οικισμό νεκρόπολη της ύστερης ρωμαιοκρατίας με επιτύμβιες στήλες.<ref>Αγλαΐα Αρχοντίδου Αργύρη, «Ψαρά» στο:Ανδρέας Βλαχόπουλος (επίμ.), Αρχαιολογία-νησιά του Αιγαίου, εκδ. Μέλισσα, Αθήνα, 2005, σελ.136.</ref> Δεν έχει βρεθεί ακρόπολη ή αμυντικά έργα, γεγονός που αποδίδεται στους πολλούς υφάλους που προστατεύουν με φυσικό τρόπο το νησί.

Τα Ψαρά έχουν κατοικηθεί από τη [[Μυκηναϊκός Πολιτισμός|Μυκηναϊκή περίοδο]] και οι κάτοικοί τους ζούσαν κυρίως από τη θάλασσα. Ήταν σε γενικές γραμμές νησί ασήμαντο στρατηγικά και άγονο. Από τα γραπτά κείμενα του Ευσταθίου ξέρουμε ότι το νησί δεν είχε ούτε καν αμπέλια, εντούτοις διέθετε ναό του [[Βάκχος|Βάκχου]]. Υπήρχε μάλιστα (όπως αναφέρει ο Ευστάθιος) η αρχαία περιπαικτική παροιμία (για όσους πήγαιναν σε [[συμπόσιο|συμπόσια]] και δεν έπιναν κρασί) «Ψύρα τον Διόνυσον άγοντες». Γνωρίζουμε επίσης ότι υπήρχε λιμάνι στο οποίο μπορούσαν να ελλιμενισθούν 20 πλοία του μεγέθους της εποχής εκείνης.

Το νησί μπορεί να έμεινε κατά μακρές περιόδους σχεδόν ακατοίκητο<ref>όπωςΌπως γράφει το 1926 ο Γ.Κ. Πώπ, δημοσιογράφος, πρώην υπουργός Παιδείας, δτη Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια του Παύλου Δρανδάκη.</ref> και ειδικά μετά την [[Άλωση της Κωνσταντινούπολης (1453)|Άλωση της Κωνσταντινούπολης]] οι λιγοστοί κάτοικοι έφυγαν κι αυτοί (κυρίως για τη [[Χίος|Χίο]] επειδή φοβούνταν τις [[Πειρατεία|πειρατικές επιδρομές]]). Εντούτοις λίγο αργότερα μετοίκησαν εκεί οικογένειες από την Εύβοια, τη Θεσσαλία, τη Μαγνησία αλλά και τη Χίο, επειδή το νησί ήταν μικρό και άσημο και παρότι άγονο μπορούσαν εκεί να ζήσουν ελεύθεροι. Αυτοί και οι απόγονοί τους ξανάχτισαν το παλιό φρούριο του Παλαιόκαστρου, για να αμύνονται εναντίον των πειρατών. Σταδιακά ο πληθυσμός αυξήθηκε και στα περίχωρα του κάστρου αυτού οικοδομήθηκε ένα μεγάλο χωριό.

Οι κάτοικοι στηρίχτηκαν στην αλιεία και στο θαλάσσιο εμπόριο και απέκτησαν έναν σημαντικό για την εποχή στόλο. Όταν η [[Αικατερίνη Β΄ της Ρωσίας]] υποκίνησε σε επανάσταση ελληνικές περιοχές για να επιτεθεί στην Τουρκία με το άλλοθι της απελευθέρωσης των Χριστιανών υπηκόων της [[Οθωμανική Αυτοκρατορία|Οθωμανικής αυτοκρατορίας]], οι κάτοικοι των Ψαρών ήταν διστακτικοί. Λίγα χρόνια μετά, όταν καταστράφηκε ο τουρκικός στόλος στο [[Τσεσμέ]], δημιούργησαν ενθουσιασμένοι έναν στόλο από 65 πλοιάρια. <ref>όπωςΌπως αναφέρει στο δίτομο έργο του ο στρατιωτικός και πυρπολητής [[Κωνσταντής Νικόδημος]].</ref> Στάθηκαν άτυχοι όμως, γιατί μόλις τέσσερα χρόνια αργότερα, με την υπογραφή της [[Συνθήκη Κιουτσούκ-Καϊναρτζή|Συνθήκης του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή]], βρέθηκαν στο έλεος της [[Τουρκία]]ς. Οι νότιοι άνεμοι εμπόδισαν τον τουρκικό στόλο να υλοποιήσει άμεσα την εντολή για ολοσχερή καταστροφή του νησιού και οι Ψαριανοί με ελιγμούς κατάφεραν να μεταστρέψουν την [[Υψηλή Πύλη|Πύλη]] - μεταξύ αυτών των ελιγμών ήταν και η αποστασιοποίησή τους από το κίνημα του [[Λάμπρος Κατσώνης|Λάμπρου Κατσώνη]] κατά το [[1794]].

Μέχρι το 1821 οι Ψαριανοί έζησαν ήρεμα και ασχολήθηκαν με την αλιεία και το εμπόριο. Εξέλεγαν κάθε χρόνο την τοπική εξουσία τους μεταξύ των πλουσιοτέρων συμπολιτών τους και επί τούτω συνέρχονταν ετησίως στον ναό του Αγίου Νικολάου. Οι 4 [[δημογέροντας|δημογέροντες]] που αναλάμβαναν την εκτελεστική εξουσία ήταν και υπεύθυνοι απέναντι στον Τούρκο ναύαρχο (τον καπετάν-πασά) και παράλληλα διοικούσαν ουσιαστικά το νησί, αφού δεν υπήρχε Τούρκος διοικητής. Επίσης, ακόμα και τα ποινικά δικαστήρια (π.χ. για εγκλήματα) εκδικάζονταν από τους ίδιους τους Ψαριανούς. Το 1815 προσετέθη στη διοίκηση του νησιού και διοικητής. Πριν από την Επανάσταση του [[1821]] το νησί είχε καταφέρει να πλουτίσει και να ευημερεί, ήταν δε τρίτο σε ναυτική δύναμη (με πάνω από 45 πλοία)<ref>Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Παύλου Δρανδάκη και αντίστοιχο λήμμα της Βικιπαίδειας [[Ελληνικό Ναυτικό στην Επανάσταση του 1821]].</ref> μετά την [[Ύδρα]] και τις [[Σπέτσες]].

Τα Ψαρά ήταν από τα πρώτα νησιά που ξεσηκώθηκαν ενάντια στον τούρκικο ζυγό, στις [[10 Απριλίου]] [[1821]] και το [[Πάσχα]] ανύψωσαν την επαναστατική τους σημαία (λευκή με κόκκινο). Αλλά στις [[21 Ιουνίου]] [[1824]], αιγυπτιακές δυνάμεις με αρχηγό τον [[Ιμπραήμ]] κατέλαβαν το νησί με 140 καράβια και 14.000 γενίτσαρους. Περισσότεροι από 15.000 κάτοικοι σφαγιάστηκαν και πολλά κορίτσια κατέληξαν δούλες σε σκλαβοπάζαρα,<ref>ηΗ 7χρονη τότε [[Γαριφαλιά Μιχάλβεη]] απελευθερώθηκε στα 10 της χρόνια από τον Αμερικανό διπλωμάτη που την βρήκε στη Σμύρνη και έγινε διεθνές σύμβολο από το γυμνό άγαλμά της που την παρίστανε σαν αλυσοδεμένη Αφροδίτη της Μήλου αλλά και από την ζωγραφιά της που μπορείτε να τη δείτε σε εφημερίδα του 1905, στη διεύθυνση http://query.nytimes.com/mem/archive-free/pdf?res=FB0C15F63C5C1A728DDDA10A94DD405B858CF1D3. Η ίδια πέθανε από άγνωστη αρρώστια στα 13 της.</ref> ενώ λίγοι κατόρθωσαν να εγκαταλείψουν το νησί. To άγαλμα που φιλοτεχνήθηκε πολύ αργότερα εικάζεται ότι είχε ως πηγή έμπνευσης το ίδιο κορίτσι.<ref>εκτιμάταιΕκτιμάται ότι την εποχή εκείνη ζούσαν στο νησί περίπου 8.000 μόνιμοι κάτοικοι, ντόπιοι, και 20.000 πρόσφυγες από τη Χίο, την Μακεδονία, την Κωνσταντινούπολη και άλλα μέρη.</ref> Η τραγικότερη ιστορική στιγμή των Ψαρών ήταν το ολοκαύτωμα της Μαύρης Ράχης στις [[22 Ιουνίου]] [[1824]], όταν η πόλη των Ψαρών έπεσε στα χέρια των Τούρκων. Όσοι από τους αμάχους πρόλαβαν έφυγαν με τα πλοία. Οι υπόλοιποι σκοτώθηκαν ή πνίγηκαν. Πεντακόσιοι περίπου Ψαριανοί (κατ' άλλους εκατόν πενήντα) έτρεξαν στο Παλιόκαστρο (Μαύρη Ράχη) και κλείστηκαν στο μικρό φρούριο αποφασισμένοι να μην παραδοθούν αλλά να πέσουν πολεμώντας. Οι γενναίοι αυτοί υπερασπιστές του φρουρίου, με επικεφαλής τον [[Αντώνιος Βρατσάνος|Αντώνη Βρατσάνο]], γιο του προέδρου της Βουλής των Ψαρών, αφού πολέμησαν, έδωσαν και την τελευταία τους πνοή και έγιναν ολοκαύτωμα για την απελευθέρωση της πατρίδας ανατινάσσοντας την πυριτιδαποθήκη.

Για να τιμήσει η ελληνική Βουλή τη θυσία τους, το 1844<ref>μεΜε ψήφισμα της Α΄ εν Αθήναις εθνικής συνελεύσεως, στις 31 Ιανουαρίου του 1844.</ref> είχε ορίσει οι μετεγκατασταθέντες Ψαριανοί στην Ερέτρια (τα «Νέα Ψαρά») να έχουν για 100 χρόνια το δικαίωμα να εκλέγουν δύο βουλευτές. Μετά την απελευθέρωση των Ψαρών, όμως, το σχετικό άρθρο τροποποιήθηκε και ορίστηκε να εκλέγουν δύο βουλευτές μέχρι το 1944 και μάλιστα από κοινού, από τα Παλαιά Ψαρά (τα Ψαρά και η νησίδα [[Αντίψαρα]]) και τα Νέα Ψαρά. Λόγω του Εμφυλίου, αυτή η απόφαση εφαρμόσθηκε το 1946. Έκτοτε ψηφίζουν όπως και οι άλλοι κάτοικοι του Νομού Xίου.

* [[Νικόλαος Βουρέκας]] και [[Γεώργιος Βουρέκας]], [[Δημήτρης Μπουρέκας]] ή Βουρέκας (θείος του Κανάρη) .

|-

| 1951 || 700 ||

| 1981 || 460 || - 5,54%

Το νησί συνδέεται καθημερινά με τη Χίο, ταξίδι που καλύπτεται σε περίπου 3,5 ώρες, και (δύο φορές την εβδομάδα) με τον Πειραιά (6 ώρες). Το θυμαρίσιο μέλι του νησιού θεωρείται εξαιρετικής ποιότητας.<ref>«To Bήμα», 22/8/2004.</ref> Μοναδικά προϊόντα του νησιού αποτελούν το τοπικό τυρί, το «άσπρο γλυκό» και φυσικά τα φρέσκα θαλασσινά και οι αστακοί. Οι περισσότεροι κάτοικοι είναι ναυτικοί, ενώ πολλοί ασχολούνται με το ψάρεμα και την μελισσοκομία, στηρίζοντας την οικονομία του νησιού.

* Αγλαΐα Αρχοντίδου Αργύρη, «Ψαρά» στο: Ανδρέας Βλαχόπουλος (επιμ.), ''Αρχαιολογία-νησιά του Αιγαίου'', εκδ. Μέλισσα, Αθήνα 2005, σελ. 136-139.