Κάρνυξ

Ο κάρνυξ (αγγλ. carnyx) υπήρξε αρχαίο χάλκινο πνευστό μουσικό όργανο, το οποίο απαντάται την εποχή του σιδήρου στον πολιτισμό των Αρχαίων Κελτών, περί το 300 π.Χ. έως 200 μ.Χ. Πρόκειται για είδος ορειχάλκινης σάλπιγγας, η οποία παίζεται κάθετα προς τον εκτελεστή, η καμπάνα της οποίας αναπαριστά κεφάλι αγριόχοιρου ή άλλου ζώου. Η κύρια χρήση του οργάνου ήταν σε πολεμικές εκστρατείες και μάχες, κατά τις οποίες ο ήχος του λειτουργούσε ως φόβητρο και έτρεπε τον αντίπαλο σε φυγή. Ο δε κάθετος τρόπος εκτέλεσης επέτρεπε να ακούγεται σε όλους τους μαχόμενους, καθώς ξεπερνά τα δύο μέτρα σε μήκος.

Ετυμολογία της λέξης

Το όνομα "κάρνυξ", αν και ακούγεται ελληνοπρεπές, προέρχεται από την Γαλατική ρίζα "carn-" ή "cern-", η οποία σημαίνει "κέρας"· από την ίδια ρίζα προέρχεται και το όνομα του θεού Κερνούνος ^[1]. Η δε λέξη "κάρνυξ" αποτελεί τη ρωμαϊκή ονομασία του οργάνου, καθώς οι Κέλτες -ακόμη και κατόπιν βασανιστηρίων- αρνούνταν πεισματικά να αποκαλύψουν το κελτικό όνομα του οργάνου.

Ιστορικά στοιχεία

Λεπτομέρεια από τη χύτρα του Γκούντεστρουπ, με εμφανείς τους σαλπιγκτές καρνύκων στη δεξιά πλευρά

Αρχαιολογικά ευρήματα, όπως η χύτρα του Γκούντεστρουπ, αναπαριστούν το εν λόγω όργανο. Άλλες απαναπαραστάσεις απαντώνται σε νομίσματα και άλλα αντικείμενα της εποχής.

Στη λογοτεχνία, το όνομα κάρνυξ απαντάται στην επέλαση των Κελτών στους Δελφούς το 279 π.Χ., καθώς επίσης και στην εκστρατεία του Ιουλίου Καίσαρα κατά των Γαλατών και τη βρετανική εισβολή του Κλαύδιου. Στο έργο Ιστορίαι του Διοδώρου Σικελιώτη (60-30 π.Χ.), αναφέρεται η εξής φράση:

σάλπιγγας δ´ ἔχουσιν ἰδιοφυεῖς καὶ βαρβαρικάς· ἐμφυσῶσι γὰρ ταύταις καὶ προβάλλουσιν ἦχον τραχὺν καὶ πολεμικῆς ταραχῆς οἰκεῖον

("Οι σάλπιγγές τους πάλι ανήκουν σε κάποιο παράξενο βαρβαρικό είδος· καθώς φυσούν μέσα σ' αυτές παράγουν έναν άγριο ήχο, ο οποίος είναι πολύ ταιριαστός με την οχλαγωγία του πολέμου" - Ιστορίαι, 5.30)

Ένα από τα καλύτερα σωζόμενα δείγματα του οργάνου, με το όνομα Deskford Carnyx, βρέθηκε το 1816 στην πόλη Leitchestown της κομητείας Μπανφ στη Σκωτία. Το όργανο, πλέον στην κατοχή του Μουσείου του Μπανφ, εκτίθεται από το Εθνικό Μουσείο της Σκοτίας. Από τα στοιχεία της ανασκαφής εικάζεται ότι το συγκεκριμένο όργανο δεν χρησιμοποιείτο μόνο στον πόλεμο, αλλά και σε ειρηνικές τελετές. Τον Νοέμβριο 2004 άλλα πέντε όργανα του 1ου π.Χ. αιώνα ανακαλύφθηκαν στο Τιντινιάκ της περιοχής Κορέζ στη Γαλλία. Τα όργανα, τα οποία βρέθηκαν σε αρκετά καλή κατάσταση, αναπαριστούν κεφάλια αγριόχοιρων, ένα δε απ' αυτά φέρει μορφή φιδιού.

Ο σύγχρονος κάρνυξ

Η ανακατασκευή του Deskford Carnyx άρχισε το 1991 από μια ομάδα μουσικολόγων και αρχαιολόγων του Εθνικού Μουσείου της Σκοτίας. Το 1993, ο επαγγελματίας τρομπονίστας Τζον Κέννυ, ήχησε τον κάρνυκα για πρώτη φορά μετά από 2000 χρόνια· έκτοτε, έχει παρουσιάσει το αρχαίο όργανο σε όλον τον κόσμο, τόσο σε συναυλίες όσο και σε ραδιοτηλεοπτικές εκπομπές. Πλέον, υπάρχουν αρκετές νέες μουσικές συνθέσεις που περιλαμβάνουν τον κάρνυκα, ενώ έχουν ήδη κυκλοφορήσει επτά δίσκοι.