Λεξικό Δημητράκου

Για για άλλα λεξικά με παρόμοια ονομασία, δείτε: Μεγάλο λεξικό της ελληνικής γλώσσας (αποσαφήνιση).

Το Μέγα λεξικόν ὅλης τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσης (αυθεντικός τίτλος), εν συντομία γνωστό ως Λεξικό Δημητράκου, είναι το λεξικό το οποίο εξέδωσε ο Δημήτριος Δημητράκος κατά την περίοδο από το 1936 έως το 1950 σε 9 τόμους. Το λεξικό περιέχει καταχωρίσεις λέξεων από όλες τις περιόδους της ελληνικής ιστορίας: αρχαϊκής του Ομήρου, αρχαίας της κλασικής και ελληνιστικής περιόδου, μεσαιωνικής και της νεότερης. Η δημοτική υστερούσε, διότι δεν ήταν τότε λεξικογραφικά επεξεργασμένη σε ικανοποιητικό βαθμό, ενώ και τα γλωσσικά πάθη της εποχής θα καθιστούσαν παράτολμη την ευρεία συμπερίληψη λέξεων του προφορικού λόγου. Γλώσσα σύνταξης του ίδιου του έργου ήταν η καθαρεύουσα.

Ιστορικά στοιχεία

Ξεκίνησε να γράφεται το 1933 και ο πρώτος τόμος κυκλοφόρησε τρια χρόνια αργότερα. Η σύλληψη της ιδέας του λεξικού είχε διαμορφωθεί από τον Δημήτρη Δημητράκο από τις αρχές του 1930. Κύριος στόχος του εκδότη ήταν, σύμφωνα με τα λεγόμενα του ιδίου, η τεκμηρίωση του «ενιαίου και αδιασπάστου όλης της Ελληνικής γλώσσης», με τη χρήση παραδειγμάτων από όλη τη μακραίωνη ιστορία «της Ελληνικής φυλής», όπως και η μη δογματική ερμηνεία των λημμάτων, με παράθεση κειμένων από συγγραφείς «διαφόρων χρονικών περιόδων». Η συνύπαρξη αρχαίων και νεώτερων τύπων προκάλεσε, έπειτα από την προαναγγελία της έκδοσης το 1931, αντιδράσεις τόσο από την πλευρά των οπαδών της καθαρεύουσας, όσο και από εκείνη των δημοτικιστών. Η κάθε πλευρά υποστήριζε πως το λεξικό όφειλε να είναι είτε μόνο της αρχαίας ελληνικής, είτε μόνο της δημοτικής και δημιουργήθηκαν προβλήματα συνεργασίας μεταξύ των συντακτών, αναλόγως των ιδεών από τις οποίες εμφορείτο καθένας γύρω από το γλωσσικό ζήτημα.

Μεταξύ των συντακτών του λεξικού ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και ακαδημαϊκός Χρυσόστομος και διαπρεπείς επιστήμονες, όπως οι Αδαμάντιος Αδαμαντίου, Νικόλαος Ανδριώτης, Νίκος Βέης, Δημήτρης Γληνός, Εμμανουήλ Κριαράς, Σωκράτης Κουγέας, Παναγής Λορεντζάτος, Ιωάννης Συκουτρής, Αχιλλέας Τζάρτζανος, Γεώργιος Χατζιδάκις και άλλοι. Τη συντακτική ευθύνη έως το 1943 (έτος θανάτου του) είχε ο λογοτέχνης και λεξικογράφος Ιωάννης Ζερβός. ο οποίος στην αρχή της εργασίας του καθοδηγήθηκε από τον Γ. Χατζιδάκι και κατόπιν από τον διάδοχό του στην έδρα τής γλωσσολογίας Γεώργιο Αναγνωστόπουλο.

Το έργο βραβεύτηκε το Δεκέμβριο του 1953 από την Ακαδημία Αθηνών, «διά την μεγάλην αυτού επιστημονικήν αξίαν και την εξ αυτού προκύπτουσαν εθνικήν ωφέλειαν». Η επιτροπή που είχε οριστεί για την εξέταση του λεξικού το είχε χαρακτηρίσει, στη σχετική εισήγηση που υπέβαλε, ως «επιβλητικόν και μνημειώδες». Δυο χρόνια αργότερα ο εκδότης Δημ. Β. Δημητράκος έλαβε για την προσφορά του το παράσημο του τάγματος του Φοίνικος.

Με εξαίρεση το αγγλικό Μεγάλο λεξικό της ελληνικής γλώσσας, το οποίο εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1843 και μεταφράστηκε με τις αποδόσεις των αρχαίων λέξεων στα νέα ελληνικά στα 1901-1906, και την ατελέσφορη προσπάθεια του ελληνικού κράτους το 1908 για σύνταξη παρόμοιου λεξικού -με πρωτοβουλία του Γεωργίου Χατζιδάκι- το έργο αυτό ήταν το πρώτο φιλοπόνημα στο οποίο συγκεντρώθηκαν όλες οι ελληνικές λέξεις, ανεξαρτήτως περιόδου, με τα ερμηνεύματά τους. Ωστόσο, υπήρξε και κριτική ως προς τη διαρρύθμιση των καταχωρίσεων, καθώς δεν χωρίζονται χρονολογικά αλλά παρατίθενται όλες μαζί αλφαβητικά κάτι που υποτίθεται ότι το καθιστά δύσχρηστο.

Επανεκδόσεις

Το έργο είχε αρκετές επανεκδόσεις με τον πρωτότυπο τίτλο του, όπως εκείνη του 1964 και η μεταγενέστερη, σε 15 τόμους, από τις Εκδόσεις Δομή. Το 2001 επανακυκλοφόρησε ως Μέγα λεξικόν τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσης.. Επανεκδόθηκε με τον ίδιο τίτλο το 2008-2009.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• «Δημητράκος Δημήτριος: λόγιος, εκδότης». Φωτόδεντρο. Ανακτήθηκε στις 13 Νοεμβρίου 2015.