Μαντάνι

Το μαντάνι, ή μπαντάνι ή μπασήρι, είναι ξύλινη κατασκευή για την ανάδευση και πλύση των μάλλινων υφαντών. Διαμορφώνεται σε φυσική τοποθεσία, κατάλληλη σαν ένας φυσικός ή τεχνητός καταρράκτης είτε για την κατεργασία είτε για το πλύσιμο των ρούχων, των κλινοσκεπασμάτων και των διαφορετικών τύπων υφαντών με τη βοήθεια ξύλινων σφυριών. Τα σφυριά αυτά χτυπούν τα υφαντά για να καθαριστούν διαμέσου της πίεσης, της περιδίνησης και της ανάδευσης των υδάτων.

Παλιό ξύλινο μαντάνι, όπου στο κατώτερο μέρος του διακρίνονται τα τέσσερα ξύλινα ‘’σφυριά’’ του που χτυπούν τα υφαντά

Η όλη λειτουργία του μαντανιού βασίζεται στην περιστροφική κίνηση ενός εκκεντροφόρου βραχίονα, ο οποίος από τη φυσική ροή και δύναμη του προσπίπτοντος νερού θέτει σε παλινδρομική κίνηση ειδικά διαμορφωμένα ξύλινα σφυριά. Στην άκρη του μαντανιού υπάρχει ξύλινη βάση πάνω στην οποία έμπαιναν τα υφαντά και δέχονταν τα συνεχόμενα χτυπήματα των σφυριών, ενώ ταυτόχρονα βρέχονταν με τρεχούμενο νερό. Η τριβή από την κρούση είχε ως αποτέλεσμα το υφαντό να γίνεται πιο απαλό στην αφή και πιο μεστό.

Ήταν συνηθισμένο στο παρελθόν δίπλα σε αυτές τις θέσεις, στους νερόμυλους, να υπάρχουν τα πρώτα υδροτριβεία που τυπικά αποτελούνταν από τη νεροτριβή (τη λεγόμενη ντριστέλα) και το μαντάνι. Η εργασία στο μαντάνι ήταν κοπιαστική, απαιτούσε καλή φυσική δύναμη και η όλη διαδικασία γινόταν τους θερινούς μήνες. Ακολουθούσε το άπλωμα και το στέγνωμα των υφαντών.

Αναφέρεται ότι ως κατασκευή προϋπήρχε στη Γαλλία ήδη από τον 11ο αιώνα. Χρησίμευε στην κατεργασία των μάλλινων υφασμάτων με κτυπήματα, αποτελούνταν από μια μηχανή εξ ολοκλήρου ξύλινη από δρυ, γνωστό είδος αντοχής, που ήτανε τοποθετημένη σε φυσική πλαγιά. Το μαντάνι (ή μπασήρι, όπως το ονομάζουν οι μοναχοί στο Άγιο Όρος) είναι το μοναδικό μηχάνημα πλυσίματος για τους μάλλινους καλογερικούς σκούφους. Σύμφωνα με τους ισχυρισμούς μοναχών, χρονολογείται τουλάχιστον από τον 19ο αιώνα.

Τα μαντάνια συνήθως αποτελούσαν τμήματα υδροκίνητων συγκροτημάτων στα οποία περιλαμβάνονταν νεροτριβές και αλευρόμυλοι με τον ίδιο χειριστή, βλ. μυλωνά.