Μεγάλη Ρήτρα
| Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. |
Η Μεγάλη Ρήτρα χρησιμοποιείται με δύο τρόπους από τους κλασικούς συγγραφείς. Από τη μια πλευρά θεωρείται το σύνταγμα της Αρχαίας Σπάρτης, το οποίο διαμορφώθηκε από τον θρυλικό νομοθέτη Λυκούργο. Βάσει του μύθου, ο Λυκούργος δεν είχε συγγράψει νόμους, γι' αυτό θεωρείται πως η Μεγάλη Ρήτρα είναι παραδοσιακά προφορική.
Από την άλλη πλευρά, η ρήτρα πιστώνεται στους μάντεις των Δελφών. Η θεωρία πως οι νόμοι ήταν άγραφοι είναι δύσκολο να χρησιμοποιηθεί σ' αυτή την περίπτωση, καθώς οι ιερείς κατέγραφαν όλους τους χρησμούς. Ωστόσο, θεωρείται πως οι νόμοι χάθηκαν, εκτός ενός κομματιού που μεταδόθηκε από τους κλασικούς συγγραφείς.
Γενικά, οι κλασικοί συγγραφείς και η λογοτεχνία μεταφέρουν μέχρι σήμερα τις δύο αυτές ιστορίες, για την σύνταξη από τους μάντεις ή από τον Λυκούργο, καθώς δεν υπάρχουν ιστορικά δεδομένα. Από την άλλη, η παράδοση πως οι νόμοι ήταν προφορικοί και μυστικοί προκαλεί παράδοξα, ειδικά όταν παρατηρήσει κανείς πως οι συγγραφείς γνωρίζουν αρκετούς απ' αυτούς. Επίσης, οι νόμοι ενός ελληνικού κράτους δεν μπορούσαν να μεταδοθούν στο πέρασμα των αιώνων ως άγραφοι ή μυστικοί. Για παράδειγμα, ο Κύρος ο νεότερος γνώριζε πολύ καλά πως ο Λύσανδρος δεν μπορούσε βάσει νόμου να αναλάβει το αξίωμα του ναύαρχου, ωστόσο, ζήτησε να γίνει εξαίρεση. Τέλος, αν όντως οι Σπαρτιάτες δεν είχαν το δικαίωμα να καταγράψουν οτιδήποτε, η ύπαρξη επιγραφών στον ποταμό Ευρώτα είναι προβληματική.
Γέννηση του συντάγματος Επεξεργασία
Εκδοχή του Ηροδότου Επεξεργασία
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο,[1] ένα διάστημα πριν την βασιλεία του Λέοντα της Σπάρτης και του Αγασικλή, η Σπάρτη αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα σε θέματα διακυβέρνησης. Ο Λυκούργος αποφάσισε να ζητήσει τη συμβουλή της Πυθίας, η οποία του είπε τα εξής:
ἥκεις ὦ Λυκόοργε ἐμὸν ποτὶ πίονα νηόν
Ζηνὶ φίλος καὶ πᾶσιν Ὀλύμπια δώματ᾽ ἔχουσι.
δίζω ἤ σε θεὸν μαντεύσομαι ἢ ἄνθρωπον.
ἀλλ᾽ ἔτι καὶ μᾶλλον θεὸν ἔλπομαι, ὦ Λυκόοργε.
Μετά, ο Λυκούργος μετέφερε το σύνταγμα όπως το διατύπωσε η Πυθία. Ωστόσο, όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος, οι Λακεδαιμόνιοι αναφέρουν μια διαφορετική ιστορία. Ο Λυκούργος, όντας επίτροπος του ανιψιού του, Λαβώτα, έλαβε την ευκαιρία να εγκαθιδρύσει ένα νέο σύστημα διακυβέρνησης. Βασισμένος στη νομοθεσία της δωρικής Κρήτης, ο Λυκούργος υιοθέτησε τους θεσμούς της Γερουσίας, της Εφορίας, τη Ενωμοτίας και των Συσσιτίων. Ο Ηρόδοτος δεν αναφέρει την Πυθία στη δεύτερη αναφορά.
Αυτές οι αναφορές χρησιμοποιήθηκαν για να ανακαλυφθεί η περίοδος εμφάνισης της ρήτρας. Ο Λέων και ο Αγασικλής βασίλεψαν περίπου τα 590 π.Χ, ωστόσο, ο Λαβώτας υπήρξε βασιλέας της Σπάρτης πολύ πριν απ' αυτούς, περίπου τα 850 π.Χ. Αν η ρήτρα γράφτηκε κατά τον 9ο αιώνα π.Χ, μεταφέροντας τα λόγια της Πυθίας, τότε υπάρχει το ερώτημα τι είδους γραφή χρησιμοποιήθηκε, μιας και η γραμμική Β' δεν είχε ακόμα φθάσει στην Ελλάδα.
Εκδοχή του Πλούταρχου Επεξεργασία
Η μεταγενέστερή μας πηγή, ο Πλούταρχος, δήλωσε πως δεν είναι σίγουρος για τις λεπτομέρειες της ζωής του Λυκούργου, καθώς γύρω απ' αυτό το άτομο κυκλοφόρησαν αρκετές παραδόσεις, τις οποίες έπρεπε να μελετήσει και να αξιολογήσει.[2] Γι' αυτό και η γνώμη του βασίζεται στην πλειοψηφία των παραδόσεων για τον νομοθέτη. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο, ο Λυκούργος ήταν ο νεότερος γιος του βασιλιέα Ευνόμου, από τη γενιά των Ευρυποντιδών. Το δικαίωμα του στον θρόνο παραχωρήθηκε στον αδερφό του, Πολυδέκτη, αλλά ο τελευταίος πέθανε. Βάσει νόμου, ο θρόνος μεταδόθηκε στον Λυκούργο. Ωστόσο, η σύζυγος του Πολυδέκτη αποδείχθηκε έγκυος, γι' αυτό και ο Λυκούργος ήταν επίτροπος στους πρώτους μήνες ζωής του Χαριλάου. Δεν γίνεται αναφορά στον Λαβώτα σ' αυτή την εκδοχή.
Επίσης, σώζεται η εκδοχή του Τυρταίου (Αποσπάσματα, 14):
<ὧ>δε γὰρ ἀργυρότοξος ἄναξ ἑκάεργος Ἀπόλλων
χρυσοκόμης ἔχρη πίονος ἐξ ἀδύτου·
‘ἄρχειν μὲν βουλῆς θεοτιμήτους βασιλῆας,
οἷσι μέλει Σπάρτης ἱμερόεσσα πόλις,
πρεσβυγενεῖς τε γέροντας, ἔπειτα δὲ δημότας ἄνδρας
εὐθείας ῥήταις ἀνταπαμειβομένους.
μυθεῖσθαι δὲ τὰ καλὰ καὶ ἕρδειν πάντα δίκαια
μηδ’ ἐπιβουλεύειν τῇδε πόλει <σκολιόν>,
δήμου δὲ πλήθει νίκην καὶ κάρτος ἕπεσθαι.’
Φοῖβος γὰρ περὶ τῶν ὧδ’ ἀνέφηνε πό<λει>
Παραπομπές Επεξεργασία
- ↑ Ιστορίαι Ηροδότου, Βιβλίο Α, σημείο 65
- ↑ Plutarch 1880, σελ. 28
Βιβλιογραφία Επεξεργασία
- Plutarch (1880). «Lycurgus». Στο: Arthur Hugh Clough. Plutarch's Lives of Illustrious Men. John Dryden (μετάφραση). Boston: Little, Brown. σελίδες 28–43.