Ο Χριστός στη Ρώμη

Ο Χριστός στην Ρώμη είναι η τέταρτη τραγωδία του Άγγελου Σικελιανού. Γράφτηκε και δημοσιεύτηκε το 1946. Η τραγωδία διαδραματίζεται στη Ρώμη του 1ου αιώνα μ.Χ., λίγα χρόνια μετά την σταύρωση του Χριστού και στο ακριβές χρονικό σημείο όπου η καταστροφική πυρκαγιά του Νέρωνα θα κάψει εκ θεμελίων τη Ρώμη. Τα κύρια πρόσωπα της τραγωδίας είναι ο Χριστός, ο Νέρωνας, ο Έλληνας Πρόχορος και οι Ιουδαίοι Μαναήν και Δαισάν.

Στο έργο αυτό, ο Σικελιανός εξυμνεί τον παραπονεμένο, βασανισμένο κι περιφρονημένο λαό, τον οποίο συντρέχει και στηρίζει ο Χριστός, ως μια φιγούρα που θέτει πρώτη της μέριμνα τους αδύναμους και αδικημένους του κόσμου τούτου και εξυψώνει την εσωτερική ακεραιότητά του, την στοχαστικότητα του αυθεντικού, λαϊκού πνεύματός του.

Η Ελλάδα και ο τρόπος της έναντι των πραγμάτων και των ιδεών, η προσφορά της στην οικουμένη είναι μια έννοια που το έργο πραγματεύεται (βασικός της εκφραστής ο Πρόχορος), με την κατάληξη στην τραγωδία να έρχεται μέσω ενός διευρυμένου σχήματος που αναδεικνύει την χριστιανική ειρήνη κι αγνότητα (σύμβολο ο Χριστός, που προσπαθεί να ενώσει τις χωρισμένες πλευρές) ως την διάδοχη κατάσταση του ελληνικού πνεύματος ή, έστω, ως την συνιστώσα εκείνη που παίζει βαρύνοντα ρόλο, πλέον, στην συνδιαμόρφωση (μαζί με το ελληνικό στοιχείο) των νέων ιδανικών για τη ζωή. Κατά τον πεζογράφο Πέτρο Χάρη, ο προφητικός και υψηλός τόνος της τραγωδίας υπάρχει εκ παραλλήλου με την «ανθρώπινη θερμοκρασία», με την ανθρώπινη πίστη κι αγωνιστικότητα.

Το κυρίαρχο αίτημα – μήνυμα του έργου, η συμπαντική Ενότητα στην οποία πρέπει να επανέλθει ο διασπασμένος κόσμος (ο οποίος διασπάστηκε έχοντας διαπράξει την μητροκτονία με την άρνηση της Μητέρας–Γης εντός των πόλεων-κρατών), υπηρετείται μόνο με την έλευση μιας κάθαρσης, με το τέλος του ιστορικού αυτού κύκλου και την «επαναδημιουργία» του κόσμου (η «αιώνια επιστροφή», που απαντάται και στην στωική κοσμολογία) μέσω μιας εξαγνιστικής-καθαρτικής (και γι’ αυτό καταστρεπτικής) δύναμης και τρόπου, ο οποίος στον Σικελιανό είναι η πυρκαγιά που θα εκπυρώσει τα πάντα (ένα προσφιλές του μοτίβο γενικότερα, αφού το έχει χρησιμοποιήσει και στις περισσότερες από τις υπόλοιπες τραγωδίες του). Στον «Χριστό στην Ρώμη», το κεντρικό επεισόδιο -μεγάλης έκτασης κειμενικά και με κομβική θέση δομικά- και ταυτόχρονα το κυρίαρχο θέμα είναι η σκηνή της πυρκαγιάς που κατακαίει τη Ρώμη. Η αναδημιουργία των πάντων θα έρθει στο πρόσωπο του Ιουδαίου Δαισάν, ο οποίος θα σώσει από τα φλεγόμενα ερείπια ένα βρέφος, σύμβολο της ελπίδας του μέλλοντος: με άλλα λόγια και σ’ ένα επίπεδο άμεσα προερχόμενο από τον αρχαίο μύθο και την τραγωδία, ο Δαισάν γίνεται ο πατέρας-Δίας του νέου Διονύσου – ελπίδας για το μέλλον του κόσμου. Ως άνθρωπος ο Δαισάν, όμως, παράλληλα έχει αποκαταστήσει το σφάλμα όλου του ανθρωπίνου γένους, που του κόστισε τον Παράδεισο: έχει διασώσει τον Διόνυσο-Τέχνη, που είναι ο τρόπος να γίνει αθάνατο το γένος των ανθρώπων. Όλοι αυτοί οι συμβολισμοί και οι ερμηνείες, όπως και στις υπόλοιπες σικελιανικές τραγωδίες, κειμενικά ερείδονται επί των αρχικών τους πηγών, το αστείρευτο υλικό της αρχαίας τραγωδίας, το οποίο προσφυώς και με τρόπο λεπτό ο Σικελιανός «μεταμφιέζει» και «κρύβει» εντός του δικού του κειμένου.

Βιβλιογραφία

• Σικελιανός - Η συνάντηση των Δελφών (τριάντα χρόνια από τον θάνατό του), «Ευθύνη»/Κείμενα της Μεθορίου 7, Αθήνα 1982.
• Θεόδωρος Ξύδης, «Οι τραγωδίες του Σικελιανού», περ. Νέα Εστία, τ. 90, τχ. 1056, 1 Ιουλίου 1971, σ. 847-853. Αρχειοθετήθηκε 2015-04-07 στο Wayback Machine.
• Πέτρος Χάρης, «Οι τραγωδίες του Άγγελου Σικελιανού», περ. Νέα Εστία, τ. 127, τχ. 1503, 15 Φεβρουαρίου 1990, σ. 234-239. Αρχειοθετήθηκε 2011-07-27 στο Wayback Machine.
• Μαντώ Μαλάμου, Τα προσωπεία του Διονύσου. Η «Θυμέλη» του Άγγελου Σικελιανού και το αρχαίο δράμα, εκδόσεις Γρηγόρη, Αθήνα 2014.