Τριγλυκερίδια
Με τον όρο «τριγλυκερίδια» εννοούνται οι εστέρες της γλυκερόλης (γλυκερίνης) με λιπαρά οξέα. Η γλυκερόλη είναι αλκοόλη που περιέχει τρεις υδροξυλομάδες (ΟΗ-). Κάθε υδροξυλομάδα σχηματίζει εστέρα με ένα μόριο λιπαρού οξέος, που σημαίνει ότι τα τρία γλυκερίδια («τριγλυκερίδια»), αποτελούν τριεστέρες της γλυκερόλης.
Τα λιπαρά οξέα είναι γραμμικά αλειφατικά καρβοξυλικά οξέα που περιέχουν 12 έως 20 άτομα C. Διακρίνονται σε κορεσμένα και ακόρεστα, που περιέχουν έναν ή περισσότερους διπλούς δεσμούς, με cis γεωμετρία. Λιπαρά οξέα εντοπίζονται και στη φύση.
Κατηγορίες λιπαρών οξέων
ΕπεξεργασίαΑνάλογα με τους διπλούς δεσμούς άνθρακα
ΕπεξεργασίαΥπάρχουν δύο σχετικές υποκατηγορίες: Στη πρώτη υποκατηγορία ανήκουν τα λιπαρά οξέα που περιέχουν ένα διπλό δεσμό, όπως είναι το ελαϊκό οξύ και ονομάζονται μονοακόρεστα λιπαρά οξέα. Στη δεύτερη υποκατηγορία ανήκουν τα λιπαρά οξέα που περιέχουν περισσότερους διπλούς δεσμούς, όπως είναι το λινελαϊκό οξύ και ονομάζονται πολυακόρεστα λιπαρά οξέα.
Ανάλογα με την ομοιότητα των λιπαρών οξέων
ΕπεξεργασίαΚάθε τριγλυκερίδιο αποτελείται είτε από αντίγραφα του ίδιου λιπαρού οξέος, οπότε ορίζεται ως απλό τριγλυκερίδιο, είτε από διαφορετικά λιπαρά οξέα, οπότε ορίζεται μικτό τριγλυκερίδιο.
Ανάλογα με την προέλευσή τους
ΕπεξεργασίαΤα τριγλυκερίδια τα οποία προέρχονται από φυτικές πρώτες ύλες ονομάζονται έλαια και σε θερμοκρασία περιβάλλοντος είναι σε υγρή μορφή, ενώ αυτά που προέρχονται από ζωικούς οργανισμούς ονομάζονται λίπη και η μορφή τους είναι στερεά ή ημιστέρεα. Η αιτιολογία αυτής της διαφοροποίησης οφείλεται στη σύσταση των τριγλυκεριδίων. Τα φυτικά τριγλυκερίδια (έλαια) περιέχουν μεγάλες ποσότητες ακόρεστων λιπαρών οξέων. Τα ακόρεστα λιπαρά οξέα χαρακτηρίζονται από σημαντικά μικρότερα σημεία τήξεως, σε σύγκριση με αυτά των κορεσμένων, με αποτέλεσμα τα τριγλυκερίδια τους να έχουν μικρά σημεία τήξεως και σε θερμοκρασία περιβάλλοντος να βρίσκονται σε υγρή μορφή. Αντίθετα, τα ζωικά τριγλυκερίδια (λίπη) περιέχουν κατά κύριο λόγο κορεσμένα λιπαρά οξέα, τα οποία χαρακτηρίζονται από υψηλότερα σημεία τήξεως (1). Τα τριγλυκερίδια είναι αδιάλυτα στο νερό, ελαφρότερα από αυτό, και κατά την διαδικασία της υδρόλυσης δίνουν γλυκερόλη και λιπαρά οξέα. Ειδικότερα, η υδρόλυση τους με αλκάλεα λέγεται σαπωνοποίηση και τα παραγόμενα προϊόντα, συνήθως τα άλατα καλίου ή νατρίου, λεγονται σάπωνες (2).
Η λειτουργία των τριγλυκεριδίων
ΕπεξεργασίαΗ βασική φυσιολογική λειτουργία των τριγλυκεριδίων του πλάσματος είναι η μεταφορά των λιπιδίων μεταξύ του ήπατος και των περιφερικών ιστών. Τα συστήματα μεταφοράς των λιπιδίων στο αίμα, διακρίνονται σε δυο κατηγορίες: στο εξωγενές και στο ενδογενές (3).
Εξωγενές σύστημα μεταφοράς λιπιδίων
ΕπεξεργασίαΤο εξωγενές σύστημα μεταφοράς των λιπιδίων μεταφέρει το λίπος της τροφής, κυρίως τα τριγλυκερίδια, στο ήπαρ και τους περιφερικούς ιστούς, με την μορφή των χυλομικρών και των υπολειμμάτων τους, δηλαδή λιποπρωτεϊνών πλουσίων σε τριγλυκερίδια. Μόνο πολύ πρόσφατα ενοχοποιήθηκε ο πιθανός ρόλος αυτού του συστήματος στην εμφάνιση της στεφανιαίας νόσου. Ωστόσο, διαταραχή αυτού του μεταφορικού συστήματος ενδέχεται να οδηγεί σε υψηλά επίπεδα αθηρογόνων τριγλυκεριδίων.
Ενδογενές σύστημα μεταφοράς των λιπιδίων
ΕπεξεργασίαΤο ενδογενές σύστημα μεταφοράς των λιπιδίων είναι υπεύθυνο για τη διακίνηση των λιπιδίων μεταξύ του ήπατος και των περιφερικών ιστών. Τα κύρια φορτία είναι τα τριγλυκερίδια, (υπεύθυνα για παροχή ενέργειας) και η χοληστερόλη (δομικό υλικό ανατομικών στοιχείων του κυττάρου και στεροειδών ορμονών). Αναφορικά με την κυκλοφορία των τριγλυκεριδίων, αυτή είναι κατά κύριο λόγο μονοδρομική, με κατεύθυνση από το ήπαρ προς τους περιφερικούς ιστούς, ενώ η μεταφορά της χοληστερόλης πραγματοποιείται και προς τις δυο κατευθύνσεις. Αυτό έχει σημαντικές επιπτώσεις στην εναπόθεση, την συσσώρευση και την απομάκρυνση της χοληστερόλης από τους αρτηριακούς ιστούς καθώς και στην ανάπτυξη της στεφανιαίας νόσου και των πλούσιων σε χοληστερόλη πλακών της. Στην κλινική πράξη, οι διαταραχές του ενδογενούς συστήματος, οι οποίες είναι σημαντικές για την ανάπτυξη των αθηροσκληρωτικών καρδιαγειακών παθήσεων, μπορούν να εκτιμηθούν με τον προσδιορισμό των επιπέδων νηστείας της ολικής χοληστερόλης, της LDL-C, της HDL-C και των τριγλυκεριδίων.
Μηχανισμοί μεταφοράς
ΕπεξεργασίαΗ κυκλοφορία των λιπιδίων από το ήπαρ αρχίζει με την έκκριση των πλουσίων σε τριγλυκερίδια μορίων VLDL, οι οποίες είναι λιποπρωτεΐνες πολύ χαμηλής πυκνότητας. Τα μόρια της VLDL παρέχουν τριγλυκερίδια με σκοπό την παραγωγή ενέργειας. Φυσιολογικά, η μεταφορά αυτή ανταποκρίνεται με επάρκεια στις υπάρχουσες ενεργειακές ανάγκες του οργανισμού. Ωστόσο, στην περίπτωση της παχυσαρκίας ενδέχεται να εκκρίνονται πλεονάζουσες ποσότητες VLDL, σαν αποτέλεσμα την υπερβολική πρόσληψη θερμίδων. Η περίσσεια ροή των τριγλυκεριδίων εναποθηκεύεται στον λιπώδη ιστό. Η μεταφορά των λιπιδίων από το ήπαρ αποδίδει τη χοληστερόλη στους περιφερικούς ιστούς, η οποία κρίνεται απαραίτητη για εξεργασίες, όπως η σύνθεση της μεμβράνης και η παραγωγή των στεροειδών ορμονών. Όσον αφορά στα λιπαρά οξέα των τριγλυκεριδίων, απομακρύνονται από την VLDL στην κυκλοφορία, με την διαδικασία της λιπόλυσης. Με τον τρόπο αυτό, το μόριο της VLDL συρρικνώνεται και εμπλουτίζεται, με αυξανόμενο ρυθμό, σε χοληστερόλη. Στη τελική φάση παράγεται το μόριο LDL, δηλαδή η «χαμηλής πυκνότητας λιποπρωτεΐνη». Το μόριο της LDL έχει τώρα την δυνατότητα να μεταβολισθεί περαιτέρω, σε μια από τρεις διαφορετικές οδούς.
Η πρόσληψη του μορίου της LDL μπορεί να γίνει από τους περιφερικούς ιστούς ή το ήπαρ. Εναλλακτικά, το μόριο αυτό μπορεί να μεταβληθεί περαιτέρω προς ένα μικρό, πυκνό μόριο LDL, το οποίο, ακολούθως, προσλαμβάνεται κατά προτίμηση από τους περιφερικούς ιστούς, και όχι τόσο έντονα από το ήπαρ. Ωστόσο, ο τρόπος ρύθμισης και των τριών διαδικασιών πρόσληψης είναι κοινός, και πραγματοποιείται από τους υποδοχείς της LDL. Ο ενδοκυτταρικός υποδοχέας LDL είναι υπεύθυνος για την πρόσληψη από τα κύτταρα τόσο των μορίων LDL, όσο και των VLDL (3). Τα μόρια της LDL όταν εσωτερικοποιηθούν διασπώνται, ενώ η χοληστερόλη εναποθηκεύεται ενδοκυττάρια, συμπληρώνοντας την διαδικασία μεταφοράς των τριγλυκεριδίων - χοληστερόλης. Στην οδό αυτής της μεταφοράς συμμετέχουν πολλές εξεργασίες, και οποιαδήποτε βλάβη ενδέχεται να οδηγήσει σε δυσλιπιδαιμία, προάγοντας την στεφανιαία νόσο και την περιφερική αρτηριοπάθεια. Ο προσδιορισμός του επιπέδου της LDL παρέχει μια εκτίμηση του συνόλου των μορίων της LDL, και στην κατάσταση αυτή δεν έχουν διεξαχθεί ακόμη προσπάθειες προσδιορισμού της σύνθεσης του πληθυσμού των μορίων LDL, με βάση το μέγεθος των μορίων (3).
Μέτρηση τριγλυκεριδίων
ΕπεξεργασίαΗ ακριβέστερη και ορθότερη μέτρηση των τριγλυκεριδίων γίνεται μετά από δωδεκάωρη νηστεία.
Χαμηλά τριγλυκερίδια
ΕπεξεργασίαΤα χαμηλά τριγλυκερίδια δεν παρουσιάζουν συμπτώματα στον οργανισμό, ωστόσο ο εντοπισμός τους μπορεί να γίνει τυχαία κατά την διάρκεια εργαστηριακών ελέγχων (4). Τα χαμηλά επίπεδα των τριγλυκεριδίων δεν επιφέρουν συνήθως προβλήματα στον οργανισμό και πολλές φορές δεν αποτελούν καν παθολογικό φαινόμενο. Ωστόσο, ο εντοπισμός τους μπορεί να αποτελεί ένδειξη υποκειμενικής παθολογίας και ένδειξη μειωμένης ενεργειακής προσφοράς (4). Ειδικότερα, τα πλέον συνήθη νοσήματα και παθολογικές καταστάσεις, που προκαλούν πτώση των τριγλυκεριδίων του αίματος είναι τα ακόλουθα:
- Κληρονομικοί παράγοντες και νοσήματα
- Ορμονικές διαταραχές
- Καταστάσεις δυσαπορρόφησης
- Νευρογενής ανορεξία
- Φάρμακα και τοξικές ουσίες
- Κακή διατροφή
- Νοσήματα ήπατος
Η σωστή κλινική εξέταση κρίνεται κομβικής σημασίας στην διαφορική διάγνωση και θεραπεία (4).
Υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων
ΕπεξεργασίαΗ αύξηση των τριγλυκεριδίων αποτελεί ένα συχνό παθολογικό πρόβλημα. Δεν συνοδεύεται από την παρουσία συμπτωμάτων με αποτέλεσμα η αύξηση τους να διαπιστώνεται τυχαία κατά την διάρκεια κοινού εργαστηριακού ελέγχου (4). Οι σημαντικότερες αιτίες της αύξησης των τριγλυκεριδίων είναι οι:
- Κληρονομικοί παράγοντες και νοσήματα
- Διαβήτης
- Χρόνιος αλκοολισμός
- Παχυσαρκία
- Νεφρική ανεπάρκεια
- Παρενέργειες φαρμάκων
- Κακή διατροφή
Παθολογικές επιπτώσεις από την αύξηση των τριγλυκεριδίων
ΕπεξεργασίαΓια τους περισσότερους ανθρώπους η μεμονωμένη, ήπια, αύξηση των τριγλυκεριδίων δεν εγκυμονεί κανένα κίνδυνο. Ωστόσο, όταν η αύξηση των τριγλυκεριδίων είναι μεγάλη, δύναται να προκαλέσει παγκρεατίτιδα, μια επικίνδυνη νόσο του παγκρέατος, η οποία χαρακτηρίζεται από φλεγμονή του οργάνου. Σε ευαίσθητους οργανισμούς η τριγλυκεριδιακή αύξηση, σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες (π.χ αύξηση σακχάρου, κάπνισμα) συντελεί στην εμφάνιση και εκδηλώσεων στυτικής δυσλειτουργίας, εμφράγματος, εγκεφαλικού επεισοδίου, ανευρυσμάτων και αγγειακής άνοιας. Η αύξηση των τριγλυκεριδίων σε άτομα τα οποία πάσχουν από μεταβολικό σύνδρομο, εγκυμονεί σοβαρούς κινδύνους. Το μεταβολικό σύνδρομο συνδέεται με αυξημένη επίπτωση καρδιοεγκεφαλικών επεισοδίων, διαβήτη και πρόωρων θανάτων, ενώ χαρακτηρίζεται από ένα σύνολο επιμέρους μεταβολικών προβλημάτων, στα οποία διαπιστώνονται τρεις ή περισσότερες από τις ακόλουθες διαταραχές (4).
- Κακοήθη κατανομή υπερβάλλοντος βάρους στην κοιλιακή χώρα, τον θώρακα και τα άκρα.
- Υψηλά επίπεδα τριγλυκεριδίων του αίματος.
- Παθολογικά χαμηλά επίπεδα «καλής χοληστερίνης» HDL.
- Οριακά φυσιολογική αρτηριακή πίεση του αίματος.
- Οριακά φυσιολογικό επίπεδο γλυκόζης αίματος νηστείας (σάκχαρο).
Οι φυσιολογικές τιμές τριγλυκεριδίων
Επεξεργασία- Φυσιολογικά επίπεδα: < 150 mg/dL
- Οριακά υψηλά επίπεδα: 200 - 499 mg/dl
- Πολύ υψηλά επίπεδα: > 550 mg/dL (5).
Πηγές
Επεξεργασία- Σπηλιόπουλος Ι., Βασική Οργανική Χημεία, Εκδόσεις: Σταμούλη Α.Ε., 2008, Αθήνα, ISBN 978-960-351-751-1.
- Φύτου – Παλληκάρη Α, Καρίκας Γ. Μαθήματα Βιοχημείας, Εκδόσεις: Λύχνος, 2009, Αθήνα, ISBN 978-960-6607-50-9
- https://web.archive.org/web/20120511220340/http://www.incardiology.gr/pathiseis_lipidia/lipidia_rolos.htm
- https://web.archive.org/web/20120511220340/http://www.incardiology.gr/pathiseis_lipidia/lipidia_rolos.htm
- http://proionta-tis-fisis.blogspot.com/2013/02/blog-post_7863.html