Υπέρεια Κρήνη

Η Υπέρεια Κρήνη ή Κεφαλόβρυσο είναι πανάρχαιη πηγή που βρίσκεται στην καρδιά της πόλης του Βελεστίνου συγκεκριμένα στη βορειοδυτική της πλευρά και σε υψόμετρο 105 μέτρων. Έχει Γεωγραφικό Μήκος: 22ο44'33.22Α και Γεωγραφικό Πλάτος 39ο23'03.15Β. Σύμφωνα με το Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς (ΕΓΣΑ) '87 οι συντεταγμένες της είναι: Χ= 391557, Υ=4359887.
Στο σημείο της πηγής σχηματίστηκε λίμνη που καλύπτει περίπου με 0.15-0.20 εκτάρια και δεν παρουσίαζε, ακόμη και μετά από ισχυρούς σεισμούς, ιδιαίτερες αυξομειώσεις στα ύδατα που ανάβλυζαν υπόγεια και που κανείς δε γνώριζε με ακρίβεια την πηγή τους,. Παρείχε 30.000μ3 νερό το χειμώνα και 15.000μ³ περίπου το καλοκαίρι. Το μέσο σχετικό βάθος της πηγής στην περίοδο της ακμής της δεν ξεπερνούσε τα 0,5-0,6μ..

Η Υπέρεια Κρήνη όπως τη ζωγράφισε ο Έντουαρντ Ντόντουελ το 1821

Ιστορική αναδρομή

Σύμφωνα με τη μυθολογία και την προφορική παράδοση εκεί κατοικούσε ο Υπέρητος, γιος του Μέλαντα και της Ευρύκλειας, ο οποίος έδωσε το όνομα του στη λίμνη. Κάποιοι άλλοι πίστευαν ότι η λίμνη πήρε το όνομα της από μία νύμφη, την Υπέρεια, που ζούσε μέσα στα νερά της. Διάφορες ιστορίες που κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα ακόμη και σήμερα αναφέρουν πως οι Θεές του Ολύμπου, η Ήρα και η Αφροδίτη, λούζονταν τα βράδια στα νερά της, για να αποκτήσουν τα νιάτα και την παρθενιά τους.

Η Υπέρεια κρήνη ήταν γνωστή από την αρχαιότητα. Ο γεωγράφος Στράβων αναφέρει «Ή δ΄ Ύπέρεια Κρήνη εν μέση εστί τη Φεραίων πόλει Ευμήλου ούση. άτοπον τοινυν [δουναι Ευρυπύ]λω». Ο Σοφοκλής τον 4ο π.Χ. επίσης αναφέρεται σε αυτή ως Γεραιά πηγή και συγκεκριμένα γράφει « Ω γη Φεραία, χαίρε, συγγονόν θ΄ύδωρ Υπέρεια Κρήνη, νάμα θεοφιλέστατον». Σε αρχαία νομίσματα που βρέθηκαν σε ανασκαφές στην περιοχή του Βελεστίνου και χρονολογούνται από τον 5ο π.Χ. αιώνα, υπάρχει παράσταση αλόγου και κρουνού της Υπέρειας Κρήνης σε σχήμα λεοντοκεφαλής. Η αρχαιολογική υπηρεσία ανάσκαψε τον χώρο και αποκάλυψε ένα μεγάλο κρηναίο οικοδόμημα, την Υπέρεια Κρήνη των αρχαίων Φερών. Το κτήριο χρονολογείται από τον 5ο αι. π.Χ και με διάφορες επισκευές πρέπει να ήταν σε χρήση μέχρι τα πρώιμα ρωμαϊκά χρόνια.

Η πηγή μνημονεύεται και από νεώτερους Έλληνες και ξένους περιηγητές του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα όπως τον Edward Dodwell, που επισκέφτηκε την περιοχή το 1805 και την περιέγραψε ως ένα σημαντικό ιστορικό και αρχαιολογικό χώρο, τον Αντ. Μηλιαράκη που βρέθηκε στο Βελεστίνο το 1877 και αναφέρει μεταξύ άλλων μνημείων της περιοχής και την Υπέρεια κρήνη, τον Αδάμ Ανακατωμένο που κάνει λόγο το 1887 για την Υπέρεια και αναφέρει: «Υπέρεια κρήνη, νυν Κεφαλόβρυσον, έχουσα περί αυτής διάφορα δέντρα…».

Η περιοχή ήδη από τον 13ο αιώνα χαρακτηρίζεται ως «μυλοτόπια» που ήταν αφιερωμένα στην επισκοπή του Βελεστίνου. Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας κατασκευάστηκε ένα εξαιρετικό δίκτυο αυλακιών, ώστε με τη σωστή χρήση του νερού να μπορούν να ποτίζουν τα χωράφια και να δίνουν κίνηση σε δεκάδες μύλους και εργαστήρια. Ο Ρήγας Βελεστινλής στην «Επιπεδογραφία της Φεράς» που περιλαμβάνεται στη «Χάρτα της Ελλάδος» κάνει αναφορά για δεκατρείς μύλους τους οποίους σημειώνει με αστερίσκους. Στα τέλη του 19ου αρχές του 20ου αιώνα υπήρχαν δέκα περίπου βιοτεχνίες νερού (μύλοι, νεροτριβές, μαντάνια, ντριστέλες). Υπήρξαν όμως και πολλές διενέξεις που έφταναν στα δικαστήρια μεταξύ των κατοίκων και των ιδιοκτητών των υδρόμυλων για τη διανομή του νερού.

Η Υπέρεια σήμερα

Τα τελευταία 50 με 60 χρόνια με την αποξήρανση της Λίμνης Κάρλας το 1962, την υπεράντληση των υπόγειων υδάτων από τις 105 γεωτρήσεις (πομόνες) από τις οποίες οι 7 είναι υδρευτικές, οι 3 κτηνοτροφικές και οι 95 αρδευτικές και κτηνοτροφικές μαζί και οι οποίες βρίσκονται σε μικρή απόσταση από την πηγή, και την ανομβρία που έπληξε τη χώρα τη δεκαετία του 1980 τα ποσοστά των νερών της λίμνης σταδιακά μειώνονταν και το έτος 1998 αποξηράνθηκε τελείως.

Η Υπέρεια Κρήνη μπορεί να ενταχθεί στα Περιβαλλοντικά Κοινά, καθώς το νερό δεν έχει ιδιοκτήτες, δεν είναι άπειρο και όλοι μπορούν να το χρησιμοποιήσουν αλλά πάντα με σεβασμό στο περιβάλλον και υπακοή στους κανόνες χρήσης. Σύμφωνα με το νόμο-οδηγία 60/2000 της Ε.Ε. η Υπέρεια Κρήνη αποτελεί μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς το οποίο πρέπει να διασωθεί και να επανέρθει στην αρχική του μορφή, προς αυτή την κατεύθυνση κινούνται και οι διάφορες μελέτες που εκπονούνται ώστε να αποκατασταθεί και να δοθεί προς χρήση στην κοινότητα της ευρύτερης περιοχής του Βελεστίνου.

Πηγές

1) Μέμτσας, Δημήτριος Ν. Διερεύνηση υδρολογικής αποκατάστασης της Υπέρειας Κρήνης. MS thesis. 2014.
2) Παπαδόπουλος Τ., «Η σύνδεση της Υπέρειας Κρήνης του Βελεστίνου με το διατηρητέο συγκρότημα των αλευρόμυλων του Πάντου. Μια πρόταση λειτουργικής-αισθητικής και περιβαντολλογικής ανάπλασης για την πόλη», Ανάτυπο από τα πρακτικά του Δ΄ Συνεδρίου «Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας», Αθήνα, 2006 σελ.419-433.
3) Στράβων Γεωγραφικά. The Geography of Strabo. Iv. The Loeb Classical Library. 196. Harvard University Press. MCMLXVIII.
4) Σοφοκλέους απόσπασμα 825Ν (SCHOL. PIND. PYTH. 4.221)
5)Edward Dodwell, “A classical and topographical tour through Greece, during the years 1801, 1805 and 1806” London 1819, σελ. 93-95.
6) Α. Μηλιαράκη, Περί της πόλεως του Βελεστίνου, περ. «Εστία» Αθηνών, τ. 4 (1877), σελ. 564-567
7)Αδάμ Ανακατωμένος, Τα νέα όρια της Ελλάδος, ήτοι τοπογραφικαί και εθνολιγικαί σημειώσεις περί της Θεσσαλίας, εν αθήναις 1887, σ. 87.
8) Miklosich-Muller, Acta et Diplomata Graeca medii aevi, Vindobanae 1871, t.IV, σ. 423 κεξ.
9) Ρήγα Βελεστινλή «Χάρτα της Ελλάδος», Βιέννη 1797
10)Πολυμέρου-Καμηλάκη Α., «Υδροκίνητες βιοτεχνίες στο Βελεστίνο», Ανάτυπο από τα πρακτικά του Α΄ Συνεδρίου «Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας», Αθήνα, 1990 σελ. 161-326.
11) Κολιού Ν., Τα Βελεστινιώτικα Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα Αθήνα 2001 σελ. 50-51
12) ΟΔΓ-ΕΟΚ 0060/20/L-327//22/12/2000(σελ.001-0073)