Φως Ιλαρόν

Φως Ιλαρόν (Φῶς Ἱλαρόν ) ή "επιλύχνιος ευχαριστία" ή "επιλύχνιος ύμνος" ονομάζεται ένας αρχαίος χριστιανικός ύμνος, ο οποίος, αποτελεί τον αρχαιότερο ύμνο της αδιαίρετης εκκλησίας.

Προέλευση

Η παλαιότερη καταγραφή του ύμνου βρίσκεται στο έργο Αποστολικές Διαταγές, αγνώστου συγγραφέως, που χρονολογείται στα τέλη του τρίτου, ή στις αρχές του τετάρτου αιώνα. Ο Μέγας Βασίλειος (329-379), στο έργο του "Περί του Αγίου Πνεύματος" χαρακτηρίζει τον ύμνο «αρχαίαν φωνήν», γεγονός που υποδηλώνει ότι η επιλύχνιος ευχαριστία απηχεί λατρευτική παράδοση πολύ αρχαιότερη του 4ου αιώνα. Τον ίδιο χαρακτηρισμό εξάλλου αποδίδει στον ύμνο και ο Άγιος Γρηγόριος Νύσσης, που τον αναφέρει στο έργο του "Εις τον βίον της Οσίας Μακρίνης". Σύμφωνα με μία αρχαία παράδοση, η σύνθεση του ύμνου αποδίδεται στον μάρτυρα Αθηνογένη, ο οποίος τον εκφώνησε οδηγούμενος στο μαρτύριο. Πιστεύεται δε ότι πρόκειται για τον επίσκοπο Αθηνογένη, που μαρτύρησε στην Σεβάστεια, πιθανότατα το 305. Ωστόσο, σύγχρονοι μελετητές τοποθετούν την σύνθεση του ύμνου ακόμη νωρίτερα. Ο Άγιος Σωφρόνιος (560-638), πατριάρχης Ιεροσολύμων, συμπλήρωσε τον επιλύχνιο ύμνο, και ενίοτε τα σλαβονικά λειτουργικά βιβλία τον αναφέρουν ως τον συγγραφέα του ύμνου. Τέλος, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, η τριαδολογική ενδιάμεση στροφή δεν ανήκει στην αρχική μορφή του ύμνου, αλλά αποτελεί μεταγενέστερη προσθήκη.

Σύγχρονη Χρήση

Ορθόδοξη Εκκλησία

Ο επιλύχνιος ύμνος αποτελεί μόνιμο μέρος της ακολουθίας του εσπερινού, και ψάλλεται ή διαβάζεται μεταξύ του ψαλμού ρμ' (140) "Κύριε εκκέκραξα..." και του προκείμενου.

Στον εσπερινό της Αρμένικης Εκκλησίας

Ο ύμνος ψάλλεται στον εσπερινό μόνο τα Σάββατα και τις Κυριακές, καθώς και σε συγκεκριμένες εορτές.

Αγγλικανική Εκκλησία

Ο ύμνος μεταφράστηκε από τον John Keble, έναν από τους πρωτεργάτες του κινήματος της Οξφόρδης, το 1834. Η εκδοχή του Keble μελοποιήθηκε ως ανθέμιο για οκτώ φωνές από τον Charles Wood το 1912. Μία ακόμη μετάφραση έγινε τον 19ο αιώνα από τον ποιητή Henry Wadsworth Longfellow, ενώ μία τρίτη μετάφραση από τον  Robert Bridges, εμφανίζεται σε διάφορα υμνολόγια, σε μουσική του  Louis Bourgeois.

Στίχοι

Ελληνικά

Πρωτότυπο κείμενο

Φῶς ἱλαρὸν ἁγίας δόξης ἀθανάτου Πατρός,

οὐρανίου, ἁγίου, μάκαρος, Ἰησοῦ Χριστέ,

ἐλθόντες ἐπὶ τὴν ἡλίου δύσιν, ἰδόντες φῶς ἑσπερινόν,

ὑμνοῦμεν Πατέρα, Υἱόν, καὶ ἅγιον Πνεῦμα, Θεόν.

Ἄξιόν σε ἐν πᾶσι καιροῖς ὑμνεῖσθαι φωναῖς αἰσίαις,

Υἱὲ Θεοῦ, ζωὴν ὁ διδούς· διὸ ὁ κόσμος σὲ δοξάζει.

Λατινικά

Lumen hilare iucunda lux tu gloriæ, fons luminis de lumine, beate Iesu cælitus a Patre sancto prodiens. Fulgor diei lucidus solisque lumen occidit, et nos ad horam vesperam te confitemur cantico. Laudamus unicum Deum, Patrem potentem, Filium cum Spiritu Paraclito in Trinitatis gloria. Ο digne linguis qui piis lauderis omni tempore, Fili Dei, te sæcula vitæ datorem personent. Amen.

Εναλλακτική λογιότερη απόδοση:

Lumen hilare sanctae gloriae immortalis Patris, Coelestis, sancti, beati, Iesu Christe, Quum ad solis occasum pervenerimus, lumen cernentes verspertinum, Laudamus Patrem, et Filium, et sanctum Spiritum Dei. Dignus es in tempore quovis sanctis vocibus celebrari, Fili Dei, vitae dator. Qua propter te mundus glorificat.

Ο ύμνος στην Αρμένικη παράδοση

Ալէլուիա Ալէլուիա : Լոյս զուարթ սուրբ փառաց անմահի Հաւր . երկնաւորի սրբոյ կենարարի ՅՍՈՒՍ ՔՐԻՍՏՈՍ : Եկեալքս ի մտանել արեգականն, տեսաք զլոյս երեկոյիս : Աւրհնեմք զՀայր եւ զՈրդի եւ զսուրբ Հոգիդ Աստուծոյ : Եւ ամենեքեան ասեմք Ամէն : Արժանաւորեա զմեզ յամենայն ժամ . աւրհնել ձայնիւ երգով զանուն փառաց ամենասուրբ Երրորդութեանդ : Որ տայ զկենդանութիւն վասնորոյ եւ աշխարհ զքեզ փառաւորէ :

Στα Γεωργιανά

ნათელო მხიარულო წმიდისა დიდებისა უკვდავისა მამისა ზეცათასა. წმიდისა ნეტარისაო იესო ქრისტე. მოსრულნი დასვლასა მზისასა მხილველნი ნათლისა სამწუხროსა ვაქებთ მამასა, და ძესა, და წმიდასა სულსა ღმერთსა. ღირსმცა-ხარ ყოველსა ჟამსა გალობად შენდა ხმითა ტკბილითა ძეო ღმრთისაო ცხოვრების მომცემელო, რომლისათვისცა ყოველი სოფელი შენ გადიდებს.

Στη Σλαβωνική

свѣте тихꙑи свѧтꙑѧ славꙑ беꙁсъмрьтнаего отьца
небесьнаего свѧтаего блаженнаего іисꙋсе христе
пришедъше на ꙁападъ слъньца видѣвъше свѣтъ вечерьнꙑи
поемъ отьца сꙑна и свѧтаего дꙋха бога
достоинъ еси во вьсѧ времена пѣтъ бꙑти гласꙑ преподобьнꙑми
сꙑне божии животъ даѧи тѣмъже миръ тѧ славитъ

Στα Αγγλικά

Της Ορθόδοξης Εκκλησίας

Ρώσικη Εκκλησία

Ο Gentle Light of the holy glory of the immortal, heavenly, holy, blessed Father, Ο Jesus Christ: Having come to the setting of the sun, having beheld the evening light, we praise the Father, the Son, and the Holy Spirit: God. Meet it is for Thee at all times to be hymned with reverent voices, Ο Son of God, Giver of life. Wherefore, the world doth glorify Thee.

Ορθόδοξη Εκκλησία της Αμερικής

Ο Gladsome Light of the Holy Glory of the Immortal Father, Heavenly, Holy, Blessed Jesus Christ! Now that we have come to the setting of the sun and behold the light of evening, we praise God Father, Son and Holy Spirit. For meet it is at all times to worship Thee with voices of praise. Ο Son of God and Giver of Life, therefore all the world doth glorify Thee.

Άλλες μεταφράσεις

Ο Gladsome Light of the holy glory / of the Immortal Father, / heavenly, holy, blessed, Ο Jesus Christ.

Having Come to sunset / and beholding the evening light, we hymn the Father, Son, and Holy Spirit: God.

Meet it is at all times that thou be hymned / with fitting voices, Ο Son of God, thou Giver of Life; wherefore the world doth glorify thee.

Βιβλιογραφία

1. Πέτρου Βασιλειάδη: From the Pauline Collection to Phos Hilaron of Cappadocia
2. Επισκόπου Βανάτου Αθανασίου Γιέβτιτς: "Φως ιλαρόν" Εκδόσεις Ακρίτας 1991