Χρήστης:O26babas/Πρόχειρο

ΠΝΕΥΜΩΝ ΜΕΤΣΟΒΟΥ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, με την εγκατάσταση της Ιατρικής Σχολής στα Ιωάννινα, παρατηρήθηκε από την ομάδα του Καθηγητή Σ.Κωνσταντόπουλου ότι πολλοί κάτοικοι της περιοχής Μετσόβου παρουσιάζουν εκτεταμένες υπεζωκοτικές αποτιτανώσεις. Αυτό είχε ως τότε θεωρηθεί απότοκο παλαιάς φυματιώδους πλευρίτιδος και δεν είχε δοθεί η πρέπουσα σημασία. Όμως συγχρόνως, άρχισαν να εμφανίζονται περιπτώσεις κακοήθους μεσοθηλιώματος, σε συχνότητα 300 φορές μεγαλύτερη από το αναμενόμενο. Αυτό τους έκανε να σκεφτούν την πιθανότητα εκθέσεως του πληθυσμού σε αμίαντο. Πράγματι, βιοψίες πνεύμονα έδειξαν ίνες τρεμολιθικού αμιάντου. Τότε προέκυψε το ερώτημα ποια ήταν η πηγή αμιάντου αφού στην περιοχή δεν υπήρχαν ούτε εργοστάσια ούτε ορυχεία αμιάντου. Με την βοήθεια των κατοίκων διαπιστώθηκε ότι η έκθεση οφείλετο σε υλικό ασπρίσματος που χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν και περιείχε αμίαντο. Το υλικό αυτό έχει εγκαταλειφθεί τελείως από την δεκαετία του 1980 με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν πλέον αποτιτανώσεις σε ηλικίες κάτω των 50 ετών, ενώ (το σημαντικότερο) έχει μειωθεί δραστικά και η επίπτωση μεσοθηλιώματος την τελευταία δεκαετία. Η περίπτωση του Μετσόβου είναι η μοναδική, παγκοσμίως, όπου ολόκληρος πληθυσμός μιας πόλης είχε εκτεθεί εν αγνοία του σε αμίαντο και αποδεδειγμένα, η έκθεση αυτή και οι συνέπειές της ήρθησαν τελείως με την διακοπή χρήσεως του αμιαντούχου υλικού.

Με την εγκατάσταση της Ιατρικής Σχολής στα Ιωάννινα, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, παρατηρήθηκε ότι πολλοί κάτοικοι της περιοχής Μετσόβου εμφανίζουν εκτεταμένες αποτιτανώσεις στην ακτινογραφία θώρακος (εικ. 1). Πιστεύετο ότι πρόκειται για παλιά φυματίωση και δεν υπάρχει κανένας λόγος ανησυχίας. Η ακτινολογική αυτή εικόνα όμως δεν έχει καμμία σχέση με παλιά φυματίωση γι'αυτό θεωρήθηκε ότι το θέμα χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση με τα εξής αρχικά ερωτήματα: α) είναι όντως τόσο συχνό όσο μας έλεγαν ; (περίπου οι μισοί Μετσοβίτες), β) συμβαίνει όντως μόνο στο Μέτσοβο; και το κυριώτερο γ) αν δεν είναι φυματίωση τι είναι ;

            Τα πρώτα ερωτήματα απαντήθηκαν γρήγορα. Όντως α) μαζικός ακτινολογικός έλεγχος στο Μέτσοβο, έδειξε υπεζωκοτικές αποτιτανώσεις σε 47% του πληθυσμού που ξεπερνούσε το 80% σε ηλικίες άνω των 70. β) Οι αποτιτανώσεις αυτές φαίνεται ότι ήταν “προνόμιο” του Μετσόβου και των διπλανών χωριών Μηλιά, Ανήλιο, Βοτονόσι, αλλά όχι εξίσου κοντινών χωριών (Μικρό Περιστέρι, Μεγάλο Περιστέρι, Ανθοχώρι, Χρυσοβίτσα) (1,2). γ) Η αποκάλυψη του αιτίου έγινε πολύ πιό εύκολη όταν, τον ίδιο μήνα, στα τέλη του 1981 παρουσιάστηκαν δύο ασθενείς με μαζική υπεζωκοτική συλλογή (εικ. 2) που απεδείχθη ότι οφείλετο σε κακόηθες μεσοθηλίωμα του υπεζωκότα. Δυστυχώς, τα δύο αυτά μεσοθηλιώματα ήταν τα πρώτα μιας μεγάλης, θλιβερής σειράς. Μέσα σε 5 χρόνια διαγνώσθησαν 7  μεσοθηλιώματα σε πληθυσμό 5.000 κατοίκων (που είναι το Μέτσοβο και τα γύρω χωριά). Η επίπτωση αυτή είναι 300 φορές μεγαλύτερη από αυτή που αναμένεται σε ένα γενικό πληθυσμό (1/εκατομμύριο πληθυσμού/έτος) (3).

            Υπεζωκοτικές αποτιτανώσεις όμως και μεσοθηλίωμα μπορεί να προκαλέσει μόνο ένα αίτιο: ο αμίαντος. Έτσι άρχισε η αναζήτηση του αμιάντου, στην αρχή στον υπεζωκότα (ανεπιτυχώς) και στην συνέχεια στον πνεύμονα Μετσοβιτών. Διαβρογχικές βιοψίες πνεύμονα μετά βρογχοσκόπηση εξετάστηκαν από την ομάδα του I. J. Selikoff στην Νέα Υόρκη (2) και έδειξαν πλήθος ινών τρεμολιθικού αμιάντου (εικ. 3).

            Οι πρώτες απαντήσεις, όπως συνήθως συμβαίνει, γέννησαν νέα ερωτήματα και κυρίως, “τι δουλειά έχει ο αμίαντος στο Μέτσοβο”. Εννοείται ότι στην ειδιλιακή αυτή περιοχή πάνω στα βουνά της Πίνδου δεν υπάρχει ούτε ατμοσφαιρική ρύπανση, ούτε βεβαίως ορυχείο ή βιομηχανία επεξεργασίας αμιάντου. Είναι γνωστό όμως ότι, εκτός από την επαγγελματική υπάρχει και μη επαγγελματική (οικιακή) έκθεση σε αμίαντο (4,5,6). Όντως σε συγκέντρωση που έγινε με κατοίκους στο Μέτσοβο, μας έγινε η αποκάλυψη ότι χρησιμοποιούσαν παλαιότερα  χώμα από τους γύρω λόφους (ασπρόχωμα, “λούτο”) για να βάφουν το εσωτερικό των σπιτιών. Το υλικό αυτό χρησιμοποιείτο από όλους μέχρι το 1940-50 και αντικαταστάθηκε βαθμιαία από μοντέρνα υλικά έτσι ώστε στις αρχές της δεκαετίας του 80, η χρήση του εγκαταλήφθηκε τελείως. Ορυκτολογική εξέταση του “λούτου” έδειξε ίνες τρεμολιθικού αμιάντου πανομοιότυπες με αυτές που είχαν βρεθεί  στους πνεύμονες Μετσοβιτών (εικ. 4,5) (7,8).

            Το “λούτο” το έπαιρναν από γύρω λόφους, το έφτιαχναν σαν μπάλες (εικ. 6) και το πουλούσαν. Οι Μετσοβίτισες το κονιορτοποιούσαν, το έβραζαν και άσπριζαν τους τοίχους με δέρμα προβάτου βουτηγμένο στο υλικό αυτό. Κατά την διάρκεια της κονιορτοποίησης, η ατμόσφαιρα γέμιζε με ίνες αμιάντου (πάνω από 200 ίνες/ml, όταν η επιτρεπόμενη πυκνότητα σε βιομηχανίες είναι κάτω από 1 ίνα/ml). Κατά τις άλλες φάσεις της επεξεργασίας, εκλύεται μικρός αριθμός ινών ενώ, πολύωρες μετρήσεις στο ευρύτερο περιβάλλον του Μετσόβου απέβησαν αρνητικές για ανίχνευση ινών. Συνεπώς ακόμα και την εποχή της ευρείας χρήσης του “λούτου” δεν υπήρχε και φυσικά δεν υπάρχει ούτε και σήμερα περιβαλλοντική ρύπανση του Μετσόβου από αμίαντο(9).

            Όπως ελέχθει πιο πριν, το “λούτο” χρησιμοποιείτο από όλα τα νοικοκυριά μέχρι το 1940-50 και σιγά-σιγά εγκαταλήφθηκε. Αυτό είχε ως συνέπεια την μείωση της επίπτωσης του μεσοθηλιώματος στο 1/3 την δεκαετία 1985-95 ενώ και οι υπεζωκοτικές αποτιτανώσεις άρχισαν να μειώνονται ιδίως σε νεώτερα άτομα (10,11).

            Όταν ο “Πνεύμων Μετσόβου” άρχισε να γίνεται γνωστός φάνηκε ότι Πνευμονολόγοι από διάφορες περιοχές της Ελλάδος είχαν παρατηρήσει παρόμοιες αποτιτανώσεις  σε μεμονομένους πληθυσμούς σε διάφορες περιοχές της Ελλάδος. Το θέμα ερευνήθηκε πιο μεθοδικά σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Ερεύνης Νοσημάτων Θώρακος και διαπιστώθηκε ότι υπάρχουν, μαζί με το Μέτσοβο 7 περιοχές στην Ελλάδα όλες μέσα στην ζώνη οφιολίθου της Πίνδου και τα παρακλάδια της με παρόμοιο πρόβλημα (εικ.7) (12). Η ζώνη αυτή περιέχει πετρώματα από τα οποία προέρχεται ο αμίαντος. Το πρόβλημα φάνηκε ότι αφορούσε μικρούς πληθυσμούς μεμονομένων χωριών σε κάθε περιοχή όπου χρησιμοποιείτο αμίαντο με παρόμοιο τρόπο όπως στο Μέτσοβο. Η χρήση αυτή έχει εγκαταληφθεί από δεκαετίες και δεν υπάρχει πλέον κάποιο πρόβλημα υγείας σε καμμία από τις περιοχές αυτές (12).

            Και τώρα τα καλά νέα !

            Αναφέρθηκε προηγουμένως ότι μαζί με την εγκατάληψη του “λούτου” υπήρξε μεγάλη μείωση της επίπτωσης μεσοθηλιώματος και υπεζωκοτικών αποτιτανώσεων (10,11). Πιο πρόσφατη μελέτη (13) έδειξε ότι η μείωση της επίπτωσης μεσοθηλιώματος έφτασε σε στατιστικά σημαντική διαφορά την δεκαετία 2000-10 συγκρινόμενη με τις δύο προηγούμενες, (όπως φαίνεται στην εικόνα 8 στην οποία απεικονίζεται επίσης, με ακρίβεια η βαθμιαία εγκατάλειψη του “λούτου” από το 1940 ως το 1990).

            Το κυριώτερο όμως είναι ότι, τελείως πρόσφατη έρευνα αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει καμμία έκθεση σε αμίαντο ανάμεσα σε Μετσοβίτες κάτω των 50 που δεν έχουν χρησιμοποιήσει “λούτο”. Η έρευνα αυτή έγινε χρησιμοποιώντας δύο διαγνωστικά εργαλεία που είχαν παλαιότερα αποδειχθεί σχεδόν πάντοτε θετικά σε εκτεθειμένους Μετσοβίτες, την αξονική τομογραφία θώρακα και την βρογχοκυψελιδική έκπλυση (Bronchoalveolar Lavage = BAL). Πιο συγκεκριμένα η αξονική θώρακος είχε δείξει μικροαποτιτανώσεις σε όλους τους εκτεθέντες Μετσοβίτες με αρνητική ακτινογραφία θώρακος (εικ.9) (9), ενώ το BAL έδειξε σχεδόν σε όλους σωμάτια αμιάντου (εικ.10) (14).

            Χρησιμοποιώντας αυτές τις δύο τεχνικές σε νέους Μετσοβίτες, που δεν είχαν κάνει χρήση “λούτου” διαπιστώθηκε ότι δεν υπήρχε ούτε ένας με αποτιτανώσεις στην αξονική, ή σωμάτια αμιάντου στο BAL. Τα συμπεράσματα ήταν ότι: α) δεν υπάρχει ένδειξη έκθεσης σε αμίαντο σε Μετσοβίτες κάτω των 50 που δεν είχαν κάνει χρήση “λούτου”, β) ότι το υλικό αυτό ήταν η μοναδική πηγή έκθεσης σε αμίαντο στο Μέτσοβο και γ) ότι η εγκατάληψή του είχε ως αποτέλεσμα το τέλος της επιδημίας αυτής έκθεσης σε αμίαντο (15,16).

            Τα καλά αυτά νέα σκιάζονται από το γεγονός ότι δεν μπορεί να ισχυριστεί ακόμη κανείς ότι δεν θα υπάρξουν νέα περιστατικά (έστω και πολύ λίγα) μεσοθηλιώματος στο Μέτσοβο για 10-20 χρόνια ακόμα. Αυτό διότι το μεσοθηλίωμα μπορεί να συμβεί ακόμα και 60-70 χρόνια μετά την έκθεση (17). Άρα, Μετσοβίτες που είχαν εκτεθεί ακόμα και στην δεκαετία του 70, μπορεί θεωρητικά να αναπτύξουν μεσοθηλίωμα ακόμα έως το 2040. Τα κρούσματα αυτά (αν υπάρξουν) θα είναι φυσικά πολύ πιό σπάνια από αυτά του παρελθόντος.

            Συμπερασματικά, στο Μέτσοβο διαδραματίστηκε ένα περίεργο, σχεδόν μοναδικό στον κόσμο “πείραμα” όπου ολόκληρος ο πληθυσμός εκτέθηκε εν αγνοία του σε αμίαντο από παραδοσιακό υλικό ασπρίσματος. Το υλικό αυτό εγκαταλήφθηκε πριν αποκαλυφθεί ότι ήταν καρκινογόνο και η εγκατάληψη αυτή έφερε το τέλος της “επιδημίας” έκθεσης και, όπως ελπίζουμε, σύντομα και το τέλος της “επιδημίας” μεσοθηλιώματος.